Katalog

BİLİM KÜLTÜR Buluşlar toplamı sinema Filmin baştan bu yana hangi bilimsel buluşlardan yola çıkarak bugünkü düzeyine geldiğine bir göz atalım. Vehbı Belgıl 1995'ı fılmcıllğın 100 yıldönumu sayıyor butun dunya Bunu kutlamak ıçın gösterıler duzenlenıyor, eskı fılmler pıyasaya çıkarılıyor, Tabıî her ulke, "anahtaru bızdedur" havası ıçınde ılk adımın kendısınce atıldığını gostermeye çalışıyor Fransızlar, Ingılızler, Ruslar, Amerıkalılar bu konuda başta gelıyor Hangı ulusu dınlesenız onu haklı buluyorsunuz Hocamızın hukmu gıbı Kocasının once davacıya, sonra davalıya hak verdığını perde arkasından dınleyen karısına yanıtındakı gıbı Karıcığım sen de haklısın Bız ışın bu tarafına gırmeyeceğız Fılmın baştan bu yana hangı bilimsel buluşlardan yola çıkarak bugunku duzeyıne ulaştığını gostermeye çalışacağız Bır bılımteknık dergısıne yakışan da budur önemlı olan fılmı halkın nasıl karşıladığı değıl, buluşların bırbınne eklenerek karşımıza nasıl çıktığıdır Ilk fotoğraf doğanın tıpkısını veriyordu, elle, fırça ıle yapılmış değıldı Şımdı hareket ettırılmesıne sıra gelmıştı, bu konuda bırçok atılımlar yapılmıştı Phenakıstıscope (fenakıstıskop) ve zootrope (zootrop) ornek gosterılebılır Iç ıçe ıkı sılındırdı bunlar Içte donen sılındırde bır hayvanın hareketlerı çızılmıştı Bu donunce, dıştakı durarak çalışır Bu yuzden, fılmdekı hareketlerı bırbınne eklenmış goruruz Aynı olaya bır başka bıçımde de tanık oluruz Sıgarasını hızla dalre bıçımınde dondurenın elınde sıgaranın ateşı daıre bıçımınde görulur Program korsanlıgı Suç işleyene ceza verilir. Peki ya fikir ve sanat eserlerini çalanlara verilen ceza nedir? ) ılgısayar programlannın gızlıce urektılıp pıyasaya surulmesı, bunları 'asıl ureten fırmalara buyuk zarar venyor Ne yapılabılır buna karşı? Hemen hıçbır şey Ama Amerıkalılar, çıkış yolu bulmuş Ihbarcılık Korsanlıkla savaşmak ıçın "Busıness Software Allıance" adlı bır dernek kurmuşlar Dernek uyelennın programlarını satan veya ızınsız kullananlar durumu bır telefonla bıldınyorlar Haber doğru çıkarsa ıhbarcı ödullendırılıyor 2 500 sterlınle (1,5mılyonTL) Bu yontem tutacak mı? Avustralya'da, Taıvvan'da, Hong Kong'da, Guney Afrıka'da tutmuş Işın tuhafı, korsanlığın Ingıltere gıbı bır ulkede yapılması Dunyabılımıne en buyuk katkıda bulunmuş bır ulkede Yalnız bılıme değıl, teknolojıye de yön vermış bır ulke Ve ses geliyor arkadan • Butun bu gelışmeler yaşanırken Edıson da sesı kayda geçırme çalışmalarını surduruyordu O da sesın resmırîı çekmeye çalışıyordu 1877'de başardı Bilimsel dayanak şu ıdı Ses tıtreşımı bır ığ ne ıle yumuşak bır ortama geçırılırse, onun oyacağı delıkler aynı sesı gerı verebılır Öyle oldu ve gramofon doğdu Edıson fılmle sesı bırleştırmek ıstıyordu, başarı kazanamadı Bu yuzden, sessız fılmde, salonda bır yandan pıyano çalınıyor, bır yandan fılm gösterılıyordu Söz yerıne altyazı kullanılıyordu Fılmle bırlıkte ses gosterısı pratık olmadı Ve sonunda, ses tıtreşımlerı şerıdın bır kenarına golge zıkzakları şeklınde kaydedıldı Konuşan fılm boyle doğdu Daha önce, fılm ya sadece seslı, ya sadece şarkılı, ya sadece sözlu gosterılırdı Bunların karışımı da olurdu Ilk kez, Warner Şırketı tam seslı fılmı "Caz Şarkıcısı" ıle 1927'de sundu Sonra butun şırketler aynı yoldan yurudu Fılmde bır adım daha atılarak oyuncuların sahnede canlı görunmesı ıdealı denendı fakat pratık bır çözum olmadı Ingılız Dennıs Gabor 1971 Nobel Fızık ödulu'ne layık goruldu Uç boyutlu fotoğraf ıçın Buna Holography denıyor, fakat fılme henuz uygulanamadı Cezası nedir? Böyle suçları ışleyenlere ne ceza verılır? Yanı, fıkır ve sanat yapıtlannı çalanlara? Sümbulzade Vehbı (17191809) "Sırkat'ı şîr edene kat'ı zeban lazımdır" (şıır çalanın dılını kesmek gerekır) demıştı 180 kusur yıl önce Orrhan Seyfı Orhon'un (18901972) "Gönulden Sesler"ındekı "Acaba şen mısın kederın var mı?", "ölursem yazıktır sana kanmadan", "Bana once sozlerı/ Bıraz manalı geldı Bır sanşın yaramaz/ Benı terk ettı bu yaz " adlı şıırierı habersız plağa aldığı ıçın dava ve tazmınat konusu olmuştu Fılm dağıtım ve pazarlama şırketlerınden kaçak fılm pazarlama yolu ıle mılyarder olanlan var Bızım fılmlen Almanya'da ılk pazarlayanlardan da yukunu epey tutanlar oldu . Filmde canlılık Fılmde önce hareketlı resımler var Sonra, ses var Sonra renk var Ve bır mesa] var Hatta, bunların hepsınden de önce, bugun, fotoğraf dedığımız "resım" var Trenle Marsılya'dan Parıs'e gıderken sağınızda buyuk bır levha görursunuz Fotoğrafı bulan Daguerre (Dager) bu koyde doğdu (17891851) Köy Cormeılles'dır (Kormey) Aslında fotoğrafı bulan Fransız kımyacı Nıepce'dır (Nıeps) (17651833) Daguerre bunu gelıştırmıştır Bu yuzden de ılk fotoğraf makınesıne "daguerreotype" denmıştır Burda ışın ınceliöı, gumuş tuzlarının ışıkta kararması 'dı Işte bu şekılde ortaya çıkan fotoğraf 1822'de dunyanın malı oldu Ilk resımler uzun bır bekleme ıle (exposure) yapılıyordu Nıepce'ın Londra'dakı "The Royal Socıety"ye sunduğu ılk resım 8 saatlık bır bekleme ıle elde edılmıştı Buradan ötesı tam bır tarıh Kamera bırçok buluşlarla gelıştırıldı Resımlerin basıldığı eczalı kâğıtlar gelıştırıldı Bu gelışme ılk sinema fılmlerıne kadar surdu Bunlar, zıkzak hareketlerdı Çunku, fotoğraf ılaçları yeterınce hassas değıldı Zamanla bu da duzeltıldı Neler var filmde? sılındırın uzerındekı kuçuk pencerelerden hareket edıyor göruluyordu Ama, bır ıkı sanıyeyı geçmeyen bu hareketler doyurucu değıldı Resım bır cama, bır kartona geçırıldığı surece hareket edemezdı Kurdele şeklınde yumuşak bır dayanak bu ışı gorurdu George Eastman 1889'da bunu yaptı Şerıt, bır çekme makınesının (kameranın) önunden geçırılınce hareket kaydedılebılıyordu Sonra bu şerıt gösterıcı makınenın onunden ekrana yansıtılınca canlılık ortaya çıkıyordu Bu andan sonra fılme "movıng pıctures" dendı Hareketın bilimsel bır dayanağı var fılmde Bır goruntuden sonra gozlerımızı kapatırsak o göruntu sanıyenın 200'de bırınden 10 da bırıne kadar gozumuzün retına tabakasında kalır Çekme ıle gösterme makınelerı boyle kısa bır sure ıçın Hareketin dayanağı Doğayı renkli görmeye alışmış ınsanoğlu sıyahbeyaz resme ve fılme bır turlu alışamıyordu Doğadakı renk zengınlığı resme, fılme nasıl geçırılebılırdı? Işın ımkânsız görunduğu bır anda bırı Ingılız, öburu Alman, ıkı fızyoloji bılgını Ingılız Thomas Young (17731829) renk denen olayın mılyarlarca renkten değıl uç renkten ortaya çıktığını ılerı surmuştu Kırmızı, yeşıl, mavı Doğadakı renk cumbuşunun bunların çeşıtlı oranlarda bır araya gelmesınden çıktığını soylemıştı Alman Helmholtz (18211894) da benzer gozlemde bulunmuştu Bu yuzden bu renk kuramına, YoungHelmholtz kuramı denıyor Gozumuzün de bunu algılayacak fızyolojık ve kımyasal yapılışta olduğunu 3 bılgın ortaya koydu fsveçlı Ragnar, Amerıkalı Haldan Keffer, yıne Amerıkah Wald (1967 Nobel Tıp ödulu) Sonunda, Amerıkalı Land (1909) renklerı ıkıye ındırdı Buna gore, renk zengınlığı ıkı ana renkten oluşuyordu, bırısı beyazdı Şıpşak resım bu yolla çekılıyor Fılmcılık, şımdı, uç boyutluluğun beklentısı ıçınde Renkli film Sembolik ceza Ceza hukuku profesöru Tahır Taner, bır " meslektaşını 1 llralık sembolik ceza ıle cezalandırtmıştı Amerıkalı Tennessee VVıllıams yahut Eugen O'Neıl (hangısı hatırlamıyorum) bır fılm şırketını dava etmıştı Bır şıırını habersız fılme aldı dıye, yazar yukluce bır tazmınat almıştı Bır emeklı elçımızın Turkçe'den Ingılızce'ye çevırdığım "Moscovv, Hotel Natıonal, Room 333" adlı Moskova anıları 104 sayfalık bır kıtap halınde yayımlandığı halde adımdan hıç söz edılmemıştı 1945'te Ankara'dakı Ulus Gazetesı'nde Melıh Ulusoy takma adı Ile yayınladığım yazılar, Mumtaz Faık Fenık'ın Zafer gazetesınde aynen yayınlanıyor, teşekkur bile edılmıyordu Son olarak, gazetemızde çıkan yazılarımı, bır genç Istanbul Radyosu'nda yıllarca kullanmış ve bu durumu bana bıldırmıştı Karşılığı sadece bır teşekkur ıdı 415 13