Katalog

RM AL ARI r, nasıl başlayıp nasıl bıteceğı ıle ılgılı rıntılara ınemıyor. Bırbırlerıyle doğrudan tılı olan bu sorular şımdı tek tek ınceleor Evrenin Yaş Sorunu: Arızona Unıversıtesı Gozlemevı'nden Christopher Impey, "Annenızden daha yaşlı olamazsıniz," dıyor Bu sozler bıze çok açık seçık gelebılır, ama Freedman ve meslektaşlarının savı doğruysa evrenımız bu gerçeğe kulak asmamış oluyor Freedman ve ekıbının elde ettığı verıler evrenin en çok 12 milyar yıllık olduğunu gosterıyor Oysa kı, uzmanlar Samanyolundakı en eskı yıldızların en az 14 milyar yıldır varoldukları goruşunde dıretıyor Bılım adamlarının en çok bıldıklerını sandıkları konulardan bırı de yıldızların ortaya çıkış ve yok oluşlarıdır Bılım adamları yıldızların ıçerdıklerı etinı bızırn kımyasallar ve bunlakozmik rın oranları, parlamaır hareket larına neden olan nukleer tepkımeler gıbı konularda ayrıntılı bılgıye sahıp olduklarından, 14 milyar yıl dendığınde durup düşunmek gerekır öte yandan, gokbılım konusunda bellı bır saygınlığı olan Freedman ve ekıbının de ire hareket sozlerıne de kulak vermemek yanlış olur Ustelık, Freedman ve ekıbının sunduğu verıler, evrenin bır bakıma daha genç olduğu yolundakı savların yalnızca en guncelı Bu savların yayınlanmasından bır ay once ıkı ekıp daha gençevrenı savunan gozlemlerını halka sundu Son <aç yıldır bu konuda bır avuç araştırma jılmakla bırlıkte, elde edılen sonuçlar enın sanıldığından daha genç olduğu ıunde reedman'ın gozlemlerı Hubble Uzay leskopu ıle yapıldığından en guvenılır ıler olarak kabul edılıyor îokbılımcıler, evrenin yaşını saptamak ı ıkı temel bılgıye gereksınım olduğunu ÎO'lerden berı bılıyor, galaksılerın bırerınden uzaklaşma hızı ve bunların larındakı mesafe. Bu ıkı sayı arasındakı oran ıse, Hubble gışmez Değerı olarak bılınen evrenin ıışleme hızını verıyor Demek kı, basıt hesaplama ıle evrenin ne zamandan ı genışlemekte olduğu bulunabılıyor Elektronların atomaltı akrabaları, Elektrık yuklerı yok ve sıradan maddelerle sadece zayıf etkıleşıme gırebılıyorlar Evren kaç yaşmda Karanlık, madde olarak da tanınıyorlar Afcr, y*|M, ynvMı Jupıter olçeğınde gezegenler veya cuce yıldızlar miı Öyle guçlu bır gravıte alanları var kı ışık kaçamıyor ım Çok sayıda oldukları bıllnıyor Varhkları ancak teorıyle sabıt En basıt teorı Genel görelilıkle öngöruluyoriar Kutlelerı olmayabılır, Hayalıler bılınen evrensel yapıya etkı etmıyor olabılırler Karanlık maddeyı oluşturmuyorolma olasılıkları yuksek Bu kadar çoklarsa şlmdıye kadar saptanmış olmlıydılar Ancak, sorun hesaplamanın yapıldığı bu ıkı değerın kesın olup olmadığından kaynaklanıyor Galaksıler arasındakı mesafenın hesaplanması son kerte guç Galaksıler, ne yazık kı, her zaman aynı parlaklıkta değıl Bu nedenle, gokbılımcılerın parlak bır galaksının daha yakında olduğu gıbı bır yargıya varabılmelerı olanaksız Gökbılımın en güvenilir ölçümlü ışığı, doğal parlaklığı kolayca hesaplanabılen Cepheid değışkeni adı verılen bır yıldız turu Ancak, Cepheıdlere bırkaç galaksının ötesınde ulaşmak olanaksız Bu yuzden, bır butun olarak genışletmekte olan bır evrende, yakın galaksılerın uzaktakılere kıyasla çok daha yavaş devındıklerıne ınanılır Ulaşılamayan galaksılerın uzaklığını hesaplamak ıçın yakın galaksılerden yararlanılır Ancak bu yöntem kesın olmadıgından bılım adamları evrenin yaşı konusunda bır turlu uzlaşamaz Hubble Uzay Teleskopu daha kesın değerler elde edılmesı hedefıyle ozel olarak tasarlandı Bu teleskopla daha uzak noktalardakı Cepheid değışken yıldızlarına ulaşılması amaçlanıyordu Boylece evrenin derınlıklerıne gıdıl dıkçe elde edılen sonuçlar da gıderek kesınleştı Teleskopun kotu bıçımlı aynası ışlerın bır sure gecıkmesıne neden olduysa da, 1993 yılında gerçekleştırılen olağanustu onarımdan kısa bır sure sonra Freedman ve ekıbı uzay teleskopunu M100 adlı uzak bır galaksıye odakladılar Ekranda tum gorkemıyle ansızın belıren Cepheid ışık eğrısını 19 tanesı daha ızledı, bu da M100'un uzaklığının hesaplanması ıçın yeterlıydı Gozlemler sonucunda M100'un dunyamızdan yaklaşık 56 mılyon ışık yılı uzagında olduğu anlaşıldı Ancak, bu bıle evrenin genışleme hızının hesaplanması ıçın yeterlı olmadı Ama M100, Virgo adlı buyuk bır galaksı topluluğunun bır parçası olduğundan M100 ıle ılgılı sayılar Vırgo'nun uzaklığı konusunda da bıze ışık tutmuş oldu Elde edılen sayı ıse, Huble Değışmezının guvenılır bır gostergesı sayılabılecek denlı uzakta bulunan Coma galaksı kumesının uzaklığını bulmamıza yaradı Freedman'ı göre, 980 ola rak elde edılen Değışmez değerı evrenin 8 ile 12 milyar yıllık olduğunu gosterıyor Bırçok gokbılımcı bu sayıları cıddıye almakla bırlıkte, Sandage ve Branch gıbılen de şıddetle karşı çıkarak evrenin daha genç olduğunu savunuyor Ancak Freedman, ekıbının elde ettığı sonucu, % 20 yanılgı payı bırakarak, kamuya açıklama yureklılığını gbsteren ılk bılım adamı oluyor Yanılgı payı bırakılmasının nedenı ıse, M100'un Vırgo kumesının ıçınde yer alıp almadığının henuz kımse tarafından bılınmemesı Eğer Freedman haklı çıkar, Sandage'ın yanıldığı anlaşılırsa, evrenin yaşı sayfası evren konusundakı bılgılerımıze önemlı değışıklıkler getırmış olarak kapanacak. Kara Madde Sorunu: Evrenin genlşlemesi kuramı gökbıllmcılerın yıtırmekten korkup sımsıkı sarıldıkları kavramların başında gelır Çılgınca gıbı görunse de, evrenin doğuşundan sonra tum uzayın tam hız alarak sanıyenın en kuçuk bır parçası ıçınde patlamaya geçtığı goruşu daha bır anlam kazanmaktadır Genışleme, bırçok başka şeyın yanı sıra, özellıkle evrenin neden hangı yanından bakılırsa bakılsın hemen hemen aynı gorunduğu, bır zamanlar çarşaf gıbı dumduz olan yuzeyının nasıl engebelı bır duruma geldığı gıbı gızlerı açıklamaktadır Genışleme kuramı yalnızca bırtakım şeylerı açıklamakla kalmaz kestınmlerde de bulunur Bu kestırımler ıçınde en önemlisl, uzayın karanlığının yalnızca gorunurde boş olmasıdır Gerçekte parlaklığı olmadıgından kimliği belirlenemeyen çok sayıda maddeyı ıçınde barındırmaktadır Eğer bu kuram doğruysa, evren, çekımı genışlemeyı durdurmaksızın yavaşlatmaya ve uzayı sureklı buyume ıle çöküş arasında dengede tutmaya yetecek mıktarda kara madde ıçermektedır Kara madde salt kuramsal olmaktan öte bır özellık taşır Kumeler ıçındekı galaksılerın akıl almaz bır hızla devındığını, bu nedenle onları gozle görulmeyen bır maddenın çekım gucunun uzayda tutması gerektığını söyleyerek '30'lu yıllarda ılk kez kara maddenın varlığına değınen Fritz Zwicky'yı kımse cıddıye almamıştı Böylesı bır goruşu savunmak ancak çılgınlık olabılırdı 1970 yılında Vera Rubln kımı galaksılerın kendı eksenlerınde aşırı bır hızla donmesının görulmeyen bır maddenın çekımınden kaynaklandığını soyledığınde de aynı tepkıyle karşılaştı Kara maddenın sonunda bır anomalı olmaktan çok buyuk bır sorun olarak kabul edılmesı topu topu on yıl öncesıne dayanır. Art arda yapılan gozlemler sonucunda, genışleme kuramına uygun duşecek bır bıçımde, uzayda gozle gorulebılen gaz ve yıldızlardan 100 kat daha fazla kara madde bulunduğu goruşune varıldı kuram bır yana, evrenin buyuk bır çoğunluğunu oluşturan maddenın kavranması ve tanımlanması ıçın verılen mucadele bılı Sandra Faber "büyük cazibe" denilen galaksı kümesini keşfetti. Bu teorinin öğrencisi Tod Lauerise daha büyük bir buluşa ımzasını attı. Eğer kabul görürse bu teori sınırlan zorlayacak. 4189