Katalog

BİLİM KÜLTÜR Fikip çaüştırma Buluşlar sadece eski buluşlara dayandırılamaz. Yeni bir buluş, yeni araştırma alanlan yaratır. Mesela laser ışığı fikri sayılamayacak buluşlara götürmüştür düşünürleri... Vehbı Belgıl amık Kemal, "fıkırlerın çatışmasından ışık doğar" (musademe'ı efkârdan bârıka'ı hakikat doğar) demıştı Cenap Şahabettın, aynı fıkrı başka bıçımde formulleştırmıştı "Yaşam kavgasında başarı ıçin sağlam kafa lazımdır, ınsanlar da koçlar gıbı kafa kafaya dövuşur" Hayal gucunu gelıştırme okullarının ıkincı aşamasında bu yapılır Ingılızce'dekı terımı ıle "braınstormıng" (breyn stormıng), beyınde fırtina Fıkır çatıştırmanın temelınde yatan duşunce şudur "Hıçbir fıkır yeterınce duşunulmemıştır Aynı konu uzerınde yenıden duşunulerek yeni gerçeklere uygulamalara varılabılır Hemen akla gelen ornek "gramofon plağı"dır Edıson, sonradan sertleştırılen bır yuzeye sesı ığne ıle kaydetmıştı "Başka bır yüzey uzerine başka bır araçla da yazı yazılamaz mı?" düşüncesı kasetlerı doğurdu Bunlarda ıncecık ve upuzun bır şent uzerine elektrık mıknatısı ıle ses yazıldı Bu da bır sure sürdü Başka bır göruş ortaya çıktı Plak uzerine kayıt "ışık"la yapılamaz mı? Nıye yapılmasın? Laser ışığı bunu yaptı "Compact Dısc" denen bu usulde, cıltlerle ansıklopedıdekı bılgıler bır plağın sadece bır yuzune kaydedılebılıyor Dahası var Beynımız aynı ışı kımyasal yolla yapıyor Ve bız, yaşam boyunca "gözle, kulakla, dokunmakla, tatmakla, cıldımızle " edındığımız bılgılerı yıllarca sonra hatırlayabılıyoruz Edıson'un ılk buluşu uzerine yenıden, yenıden duşunulmeseydı bu sonuca vanlamazdı Şunu hemen belırtelım kı buluşlar sa I dece eskı buluşlara dayandırılmaz Yepyenı bır buluş araştırma alanlan yaratır "Kıldan ınce, kılıçtan keskın" dlyebıleceğımlz laser ışığı fıkrı, sayılamayacak buluşlara göturmüştur duşunurlerı Sıvı kristaller, DNA ıkılı sarmalı, antıbıyotiklerdekı gıbı Buluş okullannın yeni bir izlencesi öğrencılere genel" sorular sorulmaz "Otomobıl nasıl lyileştirilebılır? Kumaş nasıl daha lyı hale sokulur? Daha ıvı bır bardak nasıl yapılır? gıbı sorular duşunceyı dağıtır tek nokta uzerinde derınleşmesını engeller Buna karşılık "araba ön camının buzlanıp kar tutması nasıl önlenır?" sorusu duşunurun onune derın ufuk açar Kumaşta önlenecek bırçok aksakhk vardır Bunlarm hepsıne bır anda çare bulmak ımkânsızlaşır Ama "çekmeyen kumaş nasıl yapılır?" sorusu, bu tur kumaşın bulunmasına yol açmıştır Kırılmayan cam, duştuğu halde kırılmayan bardak sorusu buyuk buluşlara yol açmıştır Buluşa götüren adımlar Açıklamalarımız, okulların çalışma ızlencesının uç konusuna getırmıştır bızı 1) Konu bulup tanımla sınırlandırma Ingılızcesı ıle "factfındıng ve problemdefınıtıon", 2) Ipuçlannı bulup gelıştırme (ıdeafıncek, her ava göre ayrı bir ağ öruyormuş Küçuk av içınde sık delikli ağ, bu yuk av ıçin genış delıklı ağ Ve bu geniş delıklı ağlar gunun mevsımının, havanın durumuna gore öruluyormuş Termıt adlı karıncaların kanatlı olanları eylulde yuvalarını yenıledıklerı sırada adı geçen örumcek bunları yakalayacak biçımde genış delikli ağ yapıyormuş O kadar uzağa gıtmeye gerek yok Gören goz, bunu bızde de ızleyebılır Karanlık köy tuvaletlermde bır tür örumcek, duvarların bıtıştığı yerde uçgen tıpı çok sık delikli ağ kurar Amaç, çok kuçuk hela sıneklerını yakalamaktır Buralarda genış ağ kurulmaz Hatta, bu sık dokulu ağları köylulerımız, yakınlara dek, parmak kesıklerının uzerine yapıştınrlardı, gazlı bez gıbı Köyde gazlı bez ne arasın? Aynı kesıklere tütun yaprağı da konuyor Bu tuvalet ağlannda mikrop öldürucu bir madde bulunmuştu sonralan Bızim örumceklerın ağlarını ınceleyecek bir araştırmacı çıkacak elbette dıng ve ıdeadevelopment), 3) Çozum bulma (solutıonfındıng) Şımdı, bunları, orneklerie açıklığa kavuşturalım 1) Konu (sorun) bulup tanımlama, çozume gıdışte ılk adımdır Eınsteın'ın bır sozu bıze bu aşamada yol gösterır "Sınırları belırlenmış, yani tanımlanmış bır sorun, yarı yarıya çözülmuş demektır " Şöyle dıyor üstad kendı sözlerı ıle "The formulatıon of a problem is far more often essentıal than ıts solutıon " Bu yapıldıktan sonra çözüm ya hesaplama veya deney şeklınde ortaya çıkar Hemen butun öğrencılerın korkulu ruyası bır soruyu hep hatırlarız "Bır havuz şu kadar su alıyor bir saatte, şu kadar da su yıtırıyor Ne zaman dolar veya boşalır?" Soru butun dunyada öğrenciyı o kadar duşundurmuştür kı bırçok romancı, okul anılarında bunu dıle getırmıştır Oysa, çözum, sorunun tanımlanmasındadır "Bır saatte gıren ve çıkan suyu toplayıp çıkaracağım hocam" dedı mı öğrenci, ust tarafı hesaplama ışıdır Sorun bulma, halletme... aşamak ıçin başkasını öldürmek canlı dunyasında kural Buyuk balık kuçuğunu yutuyor Tılkı tavuk çalıyor beslemek ıçin değıl, yemek ıçin Kurt kuzunun duşmanı Suyunu bulandırmasa da, bulandırsa da yemek zorunda onu Yemezse kendı gıder obür dunyaya Yarasa sabahın ve akşamın alaca karanlığında ava çıkıyor Çaylak piliç kapıyor Yılan fare yakalıyor Yöntem hep aynı Bunu yapmayan hıçbir canlı kendı yaşamını surdüremlyor Orümceğın turlusu var Ağ'lı örumcek, avını ağla yakalıyor Bunun da turleri var Bır tanesı, Mekke'den Medıne'ye göç eden Hazret'ı Muhammed'ın saklandığı mağaranın gırışıne hemen ağ örüp muşrıklerı yanıltan örumcek "Buraya saklansa ıdı örumcek ağı bulun Y Sen ölr ben yaşayayım Tek model ağ mazdı Örumcek, ağı, hemen öremezkı " örumcek turüne gıren 100 000'den çok canlı olduğu sanılıyor dunyada Kurt örumcek, sıçrayan örumcek, yengeç örumcek, pehlıvan örumcek (ıkısı bıraraya gelınce bırbırını ölduren toprak örumceğı) Bız, burada geçımını ağ ıle sağlayan turlerınden soz edeceğız Latınce bılımsel adı ıle 'Parawıxı bıstrıata " Bu tur örumcek, ağını acaba hep aynı modele göre mı yapar? Yoksa avının yaşam tarzına göre mı? Bugune kadar, 'tek model ağ' göruşu yaygındı Ancak, Kallfornıya Unıversıtesı öğretım uyesı Brezilya asıllı Chnstına Sandoval ılgınç bır göruş ortaya attı Guney Amerıka'da yaşayan bır örum Çocuğuna yumurta yedıremedığıne çok uzulen anne, bır tanımlama ıle kurtulur "Nıye uzuluyorsunuz çocuğun yumurta yememesıne?" "Proteın almadığı ıçin " "Pekı, proteın dozu daha yuksek bır başka besın yedıremez mısınız çocuğa?" Bu soru, annede ışık yakmıştır, çunku, çözulmez görunen sorun çocuğa proteın yedırme şeklını almış ve mutlu sonuçla bıtmıştır Sorun bulma, tanımlama ıçin, çok kez, fabrıka gezılerı onem kazanıyor "Çekmeyen kumaş sorusunun anlaşılması ıçin önce kumaşın neden uzadığının ve sonra neden kısaldığının bılınmesı gerekır Kumaş toplarını beyazlatma ve merserize etme (kumaşa, sodyum hıdroksıtle parlaklık, sağlamlık ve renk tutarlılık verme) sırasında uç uca ekleyerek 22 kılometrelık şerıte çevirme ışlemınde ıplıkler dokuma sırasındakı sıklığını gevşetıyor Boyle bır kumaş ancak yıkandıktan sonra kısalıp eskı halıne donuyor Bu durum anlaşıldıktan sonra tanım kolaylaşıyor ve başka bır ışlem, kumaşı normale çevınyor (sanforızasyon) 47873