Katalog

DENİZ CANLILARI Ahşabın denizdeki duşmanları Deniz suyundaki mikroorganizmalar gerçi ahşabı çürütür, ancak esas zaran "odun delici" hayvanlar yapar. Alaeddin Bobat* hşap, kalıcı daniz konstrüksiyonlarda nispeten ucuz ve uyumlu bir malzemedir. Bu nedenle, yüzyıllardır deniz ıçınde yapısal bir malzeme olarak köprü, iskele, dalga kıran, liman tesisleri, gemi, tekne vb. yapımında boica kullanılır. Deniz suyu içinde bulunan ahşabın yüzeyleri mikroorganizmalarca çürütülmesine karşın, denizel odundelici hayvanlar (marine woodboring anirpals) tahribatın öncülüğünü yaparlar. Denize bırakılan herhangi bir malzemenin yüzeyi, bakteri ve diatomların salgıladığı sümüksü bir film tabakası ile kaplanır. Bu film tabakası üzerine ilk önce fouling organizmalar* yerleşir. Fouling organizmalar yanında, deniz içlndek malzeme ahşap ise biyolojik delme (boring) olayı meydana gelir ve bu olayı bivalvia mollusca'nın teredinidae ve pholadidae familyası ile Crustacea'nın isopoda ve amphipoda takımlarından bazı cins hayvanlar gerçekleştirirler. (1) Taredinidler (shipwormsdeniz kurtları), deniz ekosisteminde ahşabın tahribine neden olan en önemli gruptur. Insanlar ağaç malzemeyi denızde kullanbırakan), bazıları İse ovipardırlar (yumurta bırakan). Genellikle larva aşamasında malzeme yüzeyine yerleşen teredinidler ağaç malzemenin gözenekli yapısı içerisine gırerler. Başkalaşım (metamorfoz) yoluyla genç ergıne dönüşen larvalar, odun ıçerisinde açtıkları kalker tünellerle malzemeyi delikdeşik ederler. Girış delikleri genellikle 1 2 mm arasında olduğundan, tahribat dışarıdan fark edilmez. Ancak, dışarıdan sağlam gibi görünen malzeme, tahribat nedeniyle kullanım ve ekonomik değerinin % 90'ına yakın kısmını yitirir (Resim 1). Teredinidlerin erginleri solucana benzer ve vücutları yumuşaktır. Başları sert bir çift kabuk (valva) ile çevrilidir (Resim 2). Bu kabuklar üzerinde ince, eğe dişi biçiminde dizılmiş çıkıntılar bulunur (Şekil 1a). Bu çift parçalı kabuğun önearkaya yarı dairesel hareketı ile odun kazınır (Şekil 1 b). Kazınan odun parçacıkları bir gıda kaynağı olarak değerlendirilir. Hayvanın arka ucunda, deniz suyu ile temasta olan iki sifon (borucuk) ile sertleşmiş bir çift palet bulunur (Resim 3). Sifonlardan biri (iç sifon) su girişini, solunum ve mikroorganizmalarla beslenmeyi; diğeri (dış sifon) ise atık su ile kullanılmış ürünlerin dışarı atılmasını sağlar. Paletler gerektiğinde korunmak amacıyla giriş deliklerıni kapama ve sifonlar etrafında su akımı görevini üstlenirler. Paletler, sifonlar ve başı çevreleyen kabuk, teredinidlerin tanısında büyük rol oynaıiar. Teredinidler 13 yıl canlı kalırlar ve yalnızca tuzlu suda y a şa r I a r. tahrip edilmlş ahşap. aTüm yaşamlarını odun içinde geçırirler. Bir yıl içinde ortalama 2530 cm boya ve uygun koşullarda 12 metreye ulaşabilirler. Belirli bir bölgede bir odundelici hayvanın bulunması deniz suyu sıcaklığı, tuzluluk oranı, kirlenme ve ahşabın vartığı ile büyük ölçüde sınırlanır. Fazla Ahşabı tahrip eden crustaceanlar çoğunlukla yüzey kısımlarda galeriler Denizel odundelici hayvanların deniz içinde kullanılan ahşabı tahrip etmeleri ve tahrip olan kısımların yeniden değiştirilmesi nedenleriyle her yıl trilyonlarca liralık kayıp söz konusu olmaktadır. Denizel zararlılara karşı ahşabı korumanın çeşitli yollan denenmış ve sağlıkh birkaç yöntem genel anlamda kullanım bulmuştur. Bu yöntemlerden en etkılisi, ahşabı koruyucu kimyasal maddelerle basınçlı kazanlarda ışleme sokmak, yani emprenye etmektir. Bu yöntemle ahşabın deniz içindeki dayanma ömrü 2030 yıla kadar çıkar. Bu amaçla kreozot ve suda çözünen tuzlar yaygın olarak kullanılır. Mekanik önlemler olarak .kullanılacak ahşabın yüzeyine sık bir biçimde demir, çinko ya da bakır çiviler çakmak iyi sonuç verir. Ayrıca, özellikle küçük balıkçı teknelerinin suyla temasta olan omurga kısımlarını zehirli boyalarla boyamak ya da dayanıklı ağaç türlerinin özodunlarından hazırlanan yalancı omurgalar monte etmek uygulanan pratik yöntemler arasında sayılabilir. açariar. Resim 2. Bir Tendinid turuTeredo navalls'ln genel görunümu. soğuk ve don hayvanları öldürür. Denizin yağgres, petKaynaklar y rol ve fabrika atıkla(1) Eaton, rıyla kirlenmesı hayPreser^.A., P vanların yaşamım vation of Marine olumsuz etkiler. örTimbers, In Pneğin Türkiye denizreservation of lerinde yapılan bir Timber in the Tropıcs (VV.P.K. araştırmada (2), IzFindlay ed.), M. Ni|mit/Derince Limanı'nda hoff/ Dr. W. Junk Publ., aşırı kirlenme nedeniyle 156191, 1985. boring olayına rastlanmamış, (2) Bobat, A., Hafızoğlu, Karadeniz'in Trabzon Limanı'da Çeşitli Emprenye Madtek tür hayvanın (teredo delerinin Türkiye navalis), Akdenız'de ise Denizlerindeki Odun), 5%n Sf ,. n Dellci Organizmalara 3 türün (lyrodus pediurunünün sifon ve paletleri. Karşı Etkinlikleri, cellatus, teredo utricuORENKO93 II. Ulusal Orman Endüstrısı lus ve bankia carinata) yoğun olduğu Ürünleri Kongresı Bildirı Metinleri, 1019, 69 gözlenmiştir. Ekim 1993, Trabzon. Pholadlar dünya denizlerinde fazla * Fouling organizmalar: Insan eliyle yaygın değildir ve odunu sığınak olarak yapılmış araçgereç yüzeyler üzerinde kullanırlar. Genellikle tuzlu ya da az tuztutunan ve gelişen bitkisel ve hayvansal lu sular ile ılıman ve tropık sularda buluorganizmalar topluluğu. nurlar. Pholadların odunda açtıkları tü* KTÜ Orman Fak. Trabzon neller kalkeıii değildir. (Resim 1. Teredlnldler tarafından (Solda) çam b (Sağda) kayın maya başladığından beri teredinidler ile başları belaya girmiştir. örneğin, 1590 yılında 100 gemilik bir ispanyol armadasının teredo navalis tarafından tahrip edildıği tarihi bilgıler arasında yer alır. Teredinidlerin yaşamöyküleri de çol ilginçtir. Çünkü bazıları larvipar (larva Şekil 1. a) Kabuk (Valva) 41812