Katalog

PSİKİYATRİ Çocuklarda da depresyon göriiliir Depresyonun erişkinlerdeki belirtileriyie çocuk ve ergenlerde aynı klinik tanıyı koymak mümkün değildir. Tanı konduktan sonra ise tedavide aile ile birlikte olmak gerekir. Dr. Türkay Demir* O ldukça yakın zamanlara dek çocuklarda depresyon gorulup gorulemeyeceğı tartışmalı bır konuydu Daha doğrusu çocuklarda depresyonun soz konusu olamayacağı yolunda bır kanı egemendı Bu kanıyı doğuran da ruhsal aygıtın belırlı blr gelışıme ulaşmasından önce depresyonun ortaya çıkmasının beklenemeyeceğı duşuncesıydı Sonraları, kuramsal varsayımlara dayanan bu goruşler daha zıyade ampınk çalışmalarla zayıfladı ve çocukluk çağında depresyonun varlığı gıderek artan bır kabui gördu Depresyonun erişkinlerdeki tıpık belırtılerı, kederlı, umutsuz bır ruh halı, zihınsel uretkenlıkte azalma, ılgı ve ıstek kaybı, çaresızlık duyguları, kendını suçlama ve değersiz gorme, ıntıhar duşuncelerı ve eğılımlerı, ıştah ve uykuyla ılgılı sorunlar ve bazı bedensel işlev bozuklukları olarak özetlenebılır Çocuklarda ve ergenlerde bu klınık tabloya çok sık rastlanmaz, o nedenle burada erışkın psıkıyatrısı terımıyle duşunmeyı bırakıp çocuk ve ergenlerdekı değışık bıçımlerı tanımaya çalışmak zorunludur Yaşa ve gelişime göre değişen klinik görünümler. Yaşamın çok erken donemlerınde görulen depresyonla ılgılı olan ve bugun artık klasıkleşmiş sayılan çalışmalar başlıca R Spıtz tarafından gerçekleştırılmıştı Spıtz, altı ıla sekız aylık bebeklerle yaptığı çalışmalarda, anneden (ya da anne yedeğınden ayrılma sonucu ortaya çıkan "anaklıtrk depresyon" tablosunu tanımlamıştı Bu tablo uykusuzluk, ağlama, kılo kaybı, gelışımsel gecıkme ıle karakterıze ıdı Spıtz'ın belırlemelerıne göre anneden yoksun kalma durumu uç aydan kısa surerse şaşırtıcı bır duzelme goruluyor, ancak ayrılık uç aydan uzun surduğunde çocuğun eskı halıne donmesı çok guçleşıyordu Daha sonra J Bowlby daha buyuk çocuklarda anneden ayrılma konusunu enıne boyuna ınceleyerek, çocukların buna tepkılennı saptadı Çocuğun ayrılığın ardından sırasıyla protesto, umutsuzluk ve kabullenme dönemlerını yaşadığını ortaya koydu Bovvlby'nın araştırmaları sonucunda vardığı göruş anneyle ılışkının ıçgudusel bır temele dayandığıydı Bowlby, ayrılmaların daha sonrakı depresıf durumlar ıçın temel oluşturduğu duşuncesındeydı Sperlıng ve Toolan "depresyon" eşdeğerı" terımını kullanarak bazı sindırım sıstemı bozuklukları, uyku bozuklukları ve ıştahsızlık gıbı durumların ozellıkle bebeklerde ve kuçuk çocuklarda depresyonun değışık klınık gorunumlerını oluşturabıleceğını belırtmışler, bazı başka yazarlar.çocuklardakı baş ağrısının da bu bakımdan onemıne ışaret etmışlerdır Toolan'a göre, ılkokul ve ortaokul çağındakı çocuklarda okuldan ve/veya evden kaçma.ıtaatsızlık, sınır krızlerı gıbı davranış sorunlan da edpresyon eşdeğen olarak alınabılır Çocuğun kendısını kötu, sevılmeyen bırısı olarak algılaması, dığer çocuklardan daha başarısız olduğunu duşunmesı, aptal ya da çırkın olduğuna ınanması gıbı durumlara dıkkat edılmelidır Ayrıca ergenlığın erken donemlerinde depresyon sıkıntı, huzursuzluk, yalnız kalamama ve sureklı olarak yenı eylemler peşınde koşma gıbı belırtılerle dışa vurulabılir Bu yaş grubunda yalnızlık, yalıtılmış olma ve boşluk duygusu ıle karakterıze bır depresyon durumu da ortaya çıkabılır Ergenlerdekı bedensel yakınmalar erışkın hastalarda sıklıkla görulenlere benzemektedır Yorgunluk, ozellıkle sabah uyanıldığında mevcutsa önemlıdır Hıpokondrıyak yakınmalar ve bedenle ılgılı takıntılar altta yatan bır depresyonun habercısı olabılır Konsantrasyon guçluğu deprese ergenlerde sık rastlanan yakınmalardan bırıdır Bu, depresyonlu çocuk ve ergenlerde okul başarısızlığıntn önemlı nedenlerındendır Cytryn ve Mc Knew,çevresel etkılere bağlı olarak kederlı duygulanımın çocuklarda sık gorulduğunu, ancak bu durum uzun (en azından bırkaç aylık) bır sureye yayılıyor ve çocuğun toplumsal ve eğıtıme ılışkın uyumunu bozuyorsa veya ozellıkle yeme ve uyumayla ılgılı olmak uzere bedensel ışlev bozukluklarıyla bırlıkte goruluyorsa bır depresyon durumunun varlığını akla getırmek gerektığını soylemektedırler Daha cıddı durumlarda çocuğun duşunsel sureçlerı de etkılenır ve umutsuzluk, çaresızlık ve canına kıyma duşuncelerı baş gösterır Bu durumda depresyonu tanımak daha kolaydır Depresıf durumun belırlenmesı rahatsızlığın şıddetıne göre uç farklı yoldan olabılır 1. Fantezılerde, duşlerde, spontan oyunda veya projektıf testlerde depresıf temalara rastlanabılır 2. Çocuğun ya da ergenın sözlu ıfadelerınde, umutsuzluk, suçluluk, değersızlık ve sevılmeye değer olmama duygularını, ıntıhar duşuncelerı tespıt edılebılır 3. Duygulanım ve davranışta buna ılışkın bulgular gorulebılır Bunlar depresıf duygudurum, konuşma ve harekette yavaşlama, duruş ve yuz Ifadesınden anlaşılabılen kederlılık, ağlama, ıştah ve uykuyla ılgılı rahatsızlıklar, ayrıca aşın hare ketlılık, saldırganlık, okul başarısızlığı, psıkosomatık belırtıler, suça yönelme gıbı maskelı depresyon belırtılerı olarak özetlenebılır Tedavi seçenekleri Depresyona neler yol açabilir? Çocuklarda depresyonun ortaya çıkmasına neden olabılecek etmenlerl belırlemeye yönelık çalışmaların bulgularını şoyle ozetleyebılırız 1. ozellıkle yaşamın ılk bırkaç yılında olmak uzere onemlı sevgı objeierınden sık ayrılmalar yaşanması 2 Anı kayıplar, yanı ölum, boşanmalar vb nedenlerle onemlı bır sevgı objesının daımı kaybı 3. Anababanın ya da onemlı sevgı objlerının çocuğa yönelık reddetme vedeğer vermeme davranışları Bu, tum yaşamları boyunca ya da bır donem boyunca surmuş olabılır ve açıkça ya da çocuğa gosterılen ılgı ve bakımdakı eksıklıklerle ortaya konmuştur 4. llgının kaybı, burada, yukarıdakınden farklı olarak fızıksel yakınhğın devam ettığı fakat önemlı objeyle olumlu ılışkının yıtırıldığı durumlar söz konusudur Genellıkle erışkının dış çevresıyle ılgılı değışıklıkler (hastalık, kışısel dertler, yenıden evlenme, yenı bır çocuk) olmuştur 5. Pek çok durumda anababadan en az bınslnın depresyonda olduğu gözlenmıştır Çocuktakı depresyon ya çocuğun anababayla özdeşımı dolayısıyla ya da anababanın çocuğa yönelık ılgı ve bakımının hastalık nedenıyle azalmasındandır 6. Genetık etmenın rolü ıle ılgılı çalışmalar, depresyonlu çocuğun aılesınde bır yığışım bulunduğunu göstermıştır. Bıyolojık çalışmaların çoğu kesın bır sonuca varamamıştır Aıle yapısı ve ılışkılerı açısından bakıldığında, genellıkle çok önemlı psıkopatolojıye rastlanmayan, butunluğu bozulmamış, onemlı streslerle bıle başa çıkma gucu gösterebılen aılelerle karşılaşılmaktadır Bırçok durumda eksık olan şey anababanın çocuğun sıkıntısını fark etmelerıdır Ikı tıp aıle etkıleşımıne sık rastlanmaktadır llkı çocuğun aılede bır tur gunah keçısı rolune mahkum edıldıği ve/veya aıle yaşamından uzak tutulduğu durumdur ikıncısı de çocuğun anabadan bınyle çok yakın bır ılışkıde olduğu neredeyse sımbıyotık bır yaşamdır Bu ikıncısı anababanın patolojısıyle özdeşımı doğurmakta, duygusal gelışımı ve özerklığın oluşmasını zedelemektedır. Çocukta depresyon tanısı konduktan sonra yapılabılecekler arasında en uygunu aıleyı de ıçeren bır yaklaşımı benımsemektır Çocuğun yaşının kuçukluğu oranında bu yaklaşımın onem ve etkısı artmaktadır Bunun gerçekleştırılebılmesı ıse çocuğun yaşı, anababanın ısteklılığı, hastalığm şıddetı gıbı bazı etmenlere bağlıdır Çocuk sekız yaşından buyukse, hastalık uzun suredır mevcutsa ya da çok şıddetlıyse çocukla bıreysel çalışma Önem kazanır Hangı tıp tedavi seçılırse seçılsın aılenın değer vermeme, reddetme, gunah keçısı rolune mahkum etme tutumları ortadan kaldırılmaya çalışılır Oyunla tedavide çocuğa başarı ımkânları hazırlanmaya, kendıne guvenını ve kışılık gucunu arttıracak her turlu gırışımde bulunmaya çalışılır Yaşıtlarla ılışkılerde lyı sonuçlar elde edılebılen grup oyun tedavısı de uygun bır tedavi seçeneğı olabılır Kısaca söylemek gerekırse, tedavide çocuğun kendıne guvenını arttırmaya, erışkınlere guvenmesını sağlamaya, duyguların serbetçe ıfade edılebılmesıne, özdeşım ıçın yenı modeller sağlanmasına, boylelıkle çaresızlık ve umutsuzluğun gıderılmesıne çalışılır Çocuk ve ergenlerde depresyonun tedavısınde ılaçlar gıderek daha çok kullanılmaktadır Kaynaklar Depressıon and Suıcıde, J Toolan, American Handbook o( Psychıatry Vol 2, Basıc Books ıçın de Affectıve dısorders, L Cytryn ve D Mc Knew, Basıc Handbook of Chıld Psychıatry Vol 2 Basıc Books ıçınde Depressıve Dlsorders ın Chıldren and Adolescents E Weller ve A VVeller Psychıatrıc Dısorders In Chıldren and Adolescents W B Saunders Company ıçınde Duygulanım BozuKlukları, Depresyon ve Manı, E Işık (*) Ist Tıp Fak., Çocuk PsJyttatrisi. 41811