Katalog

ÇE VRE Amaç: Gökova Santralı bacasından çıkacak kiriiliğin Türkiye'nin hangi bölgelerine taşınacağını ölçmek... Mıktad Kadıoğlu* merıka Bırleşık Devletlerı'nde nısan ayının ılk haftası Ulusal Bılım ve Teknolojı Haftası olarak ılan edılmıştır Bu hafta ıçınde yapılan bılımsel etkınlıklerden bırı de helyum gazı ile doldurulmuş 250 000 balonun oğrencıler tarafından uçurulmasıdır Balonlar, altlarına takılan kartlarda yazılı olan adrese bulan kışı tarafından gonderılmesı ıstenmektedır Bu kartlar Amerıkan Jeolojı Enstıtusunde toplanarak, bulundukları yerler harıtalara ışlenmemıştır Böylece balonların, bu kırletıcı gıbı, bırakıldıkları yerlerden ne kadar uzağa ruzgâr tarafından taşındığı belırlenmıştı, (Wınds carry scıence lesson, USA Today, 6 4 1989). 23 Mart 1993 Dunya Meteoroloji Günu, İTU Meteoroloji Muhendıslığı öğrencılerının Meteoroloji Araştırma Kulubu (METAR) tarafından uçan balonlar ıle benzer bır deney Istanbul'da yapılmıştır Bu deneyde helyum gazı ıle doldurulmuş olan 100 tane balon havaya salınmıştı Bu balonlara bağlanan plastık kaplı kartlarda, balonu duştuğu yerde bulanın kulube gerı gonderılmesı ıçın adres ve projenın amacı yazılıydı. Bugün Gökova'da 2 bin balon uçuruluyor Kartların bulunduğu yerlerden gelen mektuplar, Turkıye uzerınde Istanbul'dan Iskenderun'a bır yelpaze oluşurdu Istanbul Gultepe Sutlüce ve Umranıye ulaşan balonlar kırletıcılerın yerel dağılımı hak kında bılgı verırken, KonyaEreğlı ve SılıfkeTaşucu'na ınen balonlar ıse havaya bırakılan kırletıcılerden nasıl ruzgârlar ıle yuzlerce kılometre uzağa taşınabıldığını sımgelıyordu Istanbul ıle Sılıfke arasında Bursa ve Kutahya ıllerımız ve çevresınde dere kıyısında balık tutulur ve tarla surulurken bulunan balonlar, kırlilığın sanayı bolgelerınden uzak yerlerı de tahrıp edebıleceğını ortaya koymaktadır Daha fazla sayıda balon ıle deney yapıldığı takdırde Kıbrıs, Israıl, Urdun ve çevresınde bulunan balonların kartları posta ıle bıze gerı gelmesı surprız olmayacaktır Böylece gerı gelen kartların sayısı bu ılk ve kuçuk deneyde 14'u buldu Kartlar gerı gonderıldıklerı yerlere gore harıta uzerınde ışaretlendığınde, oğrencıler bır kırletıcı gıbı havaya bırakılan balonların ruzgârlar ıle nerelere taşındığını gördu Somut ve çok açık bır şekılde havaya bırakılan kırletıcılerın atmosferde kaybolup yok olmadığı, mutlaka bır yere ındığı belırlenmış oldu Buna gore hava kırlılığı problemı sadece Istanbul gıbı buyuk şehırlerın problemı değıldır Orneğın Istanbul'da yaşadığımız çok kırlı gunler ardından çıkan bır lodos veya poyraz gıbı ruzgârlar ıle hava az da olsa temızlenmektedır Pekı bu kırlı hava nereye gıtmektedır? Ulkemızın herhangı bır noktasında bır kırletıcı atmosfere salınması durumunda kırleticı kaynağından çok uzaktakı mıllı parkların, tatlı su kaynaklarının, ormanların, tarıhı ve turıstık yerleşım alanlarına ruzgâr ıle taşınmakta ve oralar da bu kırlılıkten etkılenmektedır Bugun kamuoyunda buyuk tartışmalara yol açan Gokova Termık Santralı, bacası ne kadar uzun olursa olsun ve kaç kılometre uzağa taşınırsa taşınsın, yakın çevresı ıçın kırletıcı ve boydan boya Turkıye ıçın asıt yağmurları uretecektır Bunu sadece tozları tutan baca fıltrelerı Ile de onlemek mumkun değıldır Gokova Termık Santralı sadece çevresını değıl Turkıye'nın bırçok yerını kırletecektır Bunu da somut şekılde gosterebılmek ıçın, 18 Mart 1995 tarıhınde, ıkıncı balon deneyımızı Gokova Termık Santralı'nın bulunduğu yerde gerçekleştırece ğız Böylece de bu santralın 18 Mart 1995 tarıhınde, havaya bırakacağı kırletıcılerın Turkıye'de nerelere kadar ulaşabıleceğını somut bır şekılde herkes gorebılecektır Long Range Transport of Aır Pollutants, (LRTAD), (Elıassen, 1978), the European Regıonal Model of Aır Pollutıon, (EURMAP), (Johnson ve ark , 1978), ECE European Monıtorıng and Evalutıon Program, (EMEP), (Elıassen ve ark , 1988) gıbı projeler gelıştırıldı Bunlara ılaveten, ABD'dekı Three Mıles Island ve eskı Sovyetler Bırlığı ndekı Çernobıl nukleer kazalarından sonra bırçok yörunge modelı gehştırılmıştır, (Apsımon ve ark , 1985, Pacyna ve ark, 1989) Çernobıl kazasında, nukleer kirletıcılerın Turkıye'dekı olası konsantrasyonlarını analız ve tahmın edebılmek ıçın ne numerlk ne de analıtık bır yörünge modelımız vardı ve hâlâ da yok örneğin, Scorer (1992 ve 1990 uydu resımlerı Ooğu Avrupa'dan atmosfere salınan endustrıyel duman ve tozun kazadan bırkaç gun sonra Turkıye uzerıne ulaştığtnı belırlemıştır Her ne kadar bu kırletıcılerın onemlı bır radyoaktıf konsantrasyona sahıp olmadığı yetkılllenmızce bellrtılmışse de, halkın çay, sebze ve et gıbı gıda maddelerinl tuketmede de tereddutleri belırmiştlr Bunun ıle bırlıkte çay, fındık ve tutun başta olmak uzere Turkıye'den bırçok gıda maddesının ıhracatı buyuk ölçüde azalarak önemlı ekonomık kayıplar da meydana gelmıştır Tel Avıv Unıversıtesı tarafından gemı ve uçaklar Ile, Israıl uzerındekı aerosol parçacıklarında bır serı sulfat ölçumu yapılmıştır, (Levın ve ark , 1991, Pardess ve ark , 1992) Bu ölçumler de, buyuk mıktarda sulfat parçacıklarının Turkıye uzerınden Avrupa'dan taşındığını da açık bır şekılde ortaya koymuştur (') Doç. Dr., Meteoroloji Müh. Od. Ist A Uzun baca aldatmacası Termik santralin bacasına yükseltmekle kiriilik sorun çözülmüyor ) ılındığı gıbı temız hava % 78 Azot, % 21'den az Oksıjen, % 1'den az 'Argon gıbı asal gazlar ıle bınde 3 karbondıoksıt ıçerır Kırletıcı unsurlar ıse kukurt oksıtler, duman, havada asılı duran partikül maddeler, hıdrojen sulfur vs "dır Bu kırletıcıler, kalorıfer kazanı ve soba gıbı kısa alev yollu ve kısa bacalı yakıcılara sahıp konut, okul, hastane, ışyerı gıbı yaşam mekânları yanında, buyuk mıktarlarda fosıl yakıtları kullanan çok daha uzun bacalı termık santral ve sanayı tesıslerınden çıkan duman ve gazlar ıle atmosfere salınmaktadır özelllkle uzun bacaları ıle atmosfere bol mıktarda kukurtdıoksıt (SCy salan termık santrallar ve dığer sanayı tesısler çok cıddl çevre kırlılığıne neden olabılmektedır Sanayı bolgelennde yerdekı SO2 konsantrasyonunu azaltmak ıçın bazı önlemler alınır. Bu önlemler 1) Bacanın yukseklığını arttırmak, 2) Yakıtı kukurtten arındırmak, 3) Baca gazını kukurtten arındırmak, olarak sıralanabılır, (Schatzmann ve Poıcastro, 1984) Baca yukseklığını arttırmak, dığer bır deyışle kırletıcılerı daha yukarılara göndermek problemı kesınlıkle çozmemektedır Ikıncı onlem olarak sunulan fosıl yakıtlarının kukurtten arındırılma ışlemi ıse oldukça pahalıdır Bu nedenle yurtdışında, en çok 3'uncu önlem uygulamada kullanılmaktadır (Schatzmann ve Poıcastro, 1984) Baca yukseklığını arttırmak, sadece tesısın etrafındakı kırletıcı konsantrasyonunu bazı şartlarda azaltmak ıçın yararlıdır Bununla bırlıkte yuksek bacaların bellı başlı ıkı dezavantajı da vardır Yuksek bacalar, (1) Daha buyuk alanların kırlenmesıne, (2) Havada mıktarları artan sulfurık asıt ve kukurt aresollarının daha uzun sure atmos ferde kalarak kımyasal değışımlere uğrayıp asıt yağmurlarının oluşmasına neden olurlar Bununla bırlıkte, meteorolojık şartlar ne denıyle duman huzmelerının yeterınce yuk selmedığı gunlerde de onemlı mıktardasSO2 ıle bırlıkte toz ve dığer asıtlerın yerel bırıkımı uzun bacaya sahıp olan termık santralların hemen çevresınde yıne önemlı kırlılık problemlerıne neden olmaktadır, (Schatzmann ve Poıcastro, 1984) Uzun bacalardan kırletıcıler ıle bırlıkte salınan kukutdıoksıt ve nıtrojen oksıtlerı kuvvetlı ruzgârlar, estiklerı yönde yuzlerce kılometre uzağa taşırlar Bu kımyasal atıklar havada taşınırken su damlacıkları ıle bırleşerek (sufurık asıt ve nıtrık asıte donuşerek) asıt yağmurlarını oluşturur Benzer şekılde sanayı tesıslerınde ve nukleer santrallarda olası bır kazanın atmosfere bırakacağı kımyasal ve radyoaktıf kırletıcıler ıle yuklenen hava parsellerı de ruzgârlar ıle taşınır Bu şekılde ruzgârlar ıle uzun mesafelere taşınan kırletıcılerın hangı yerleşım bolgelerını ne zaman etkıleyeceğını ancak ve ancak hava şartları belırler Bu nedenle asıt yağmurları, kırlılık ve radyasyon tehlıkesıne karşın en etkılı çalışma meteorolojık analız ve destek ıle yapılabılır Hava parsellerının yörungelerını saptamak, kırletıcılerın uzun mesafedekı taşınımını hesaplamak ve belırtemek ıçın gereklıdır Gunumuzde hava kırlılığının yerel ve uluslararası bır problem olarak önemını arttırması, uzun mesafelı taşınımın daha doğru ve ayrıntılı tespıt edılmesı ıhtıyacını ortaya çıkarmıştır Bu ıhtıyaç, Organızatıfon for Economıc Cooperatıon and Development (OECD), The Commıssıon of the European Communıtıes (CEC), The Economıc Commısıon for Europe (ECE), Unıted Natıons (UN) vb orgutlerı Avrupa'da buyuk çalışmalara sevk ettı Avrupa uzerınde uzun mesafedekı taşınımı saptamak ıçın, böylece the 417 10