Katalog

PORTRE İTÜ Maden Fakültesı, Jeolo/i Bölumü, Genel Jeolnjı A.B.D. Mensupları Türk bilim dünyasından bir yıldız kaydı: Ihsan Ketin tın'ın, olumuyle Kalıfornıya'dan Moskova'ya, Cambrıdge'den Vıyana'ya kadar uy gar dunyada yerbılımlerının doruğundakı bılım adamlarını mateme boğacagı 1914'lerın Turkıye'sınde kımın aklına gelır dı? Gerçı boyle bır hayal o zamanlar Turkı ye'de tek bır kışının kafasında uzun zamandan berı hazırlanmış olgunlaştırılmış bır plan halınde mevcuttu Ketin, Kayserı Lısesı'nde okurken Ankara'dan sarı saçlı bır adamın elı ona uzanıp onu batı uygarlıgının, bılımın en buyuk kalelerınden bırının ıçıne attı, orada okusun da ulkesını de oralar gıbı uygarlaştırsın dıye onu Almanya'ya gonderdı Almanya'da Ketın'ın şansı onu Alman kulturunun hemen tum lyı yönlerını şahsında toplayıp, kotu yonle rınden hıç nasıbını almamış buyuk bır |eologun ve |eolog olduğu kadar da buyuk bır huma nıstın yanına goturdu Hans Cloos, Ketın'e yalnız jeolojıyı değıl, aynı zamanda duşunme yı de oğrettı Ketin, Cloos'dan herşeyden once eleştırel bagımsız duşunmeyı oğrendı Okuduğu ve duyduğu herşeyden şuphelenmek, hıçbır şeye korukorune ınanmamak, her ıddıayı, her varsayımı, her gozlemı mutlaka kontrol etmek Soz kıme aıt olursa olsun, duşunce kımden çıkarsa çıksın, herşeyı kendı kıymetı temelınde deger lendırmek, hıçbır otorıteyı tanımamak Işte bu basıt cumleler Ketın'ın bılıme ve dunyaya bakışını ozetler Ketin hıç kımsenın lıderlığını tanımadığı gıbı, kendısı de hıçbır zaman lıderlığe he veslenmemıştır Bızlerin zaman zaman kendısını şu veya bu grubun lıderı, onderı, "buyuk hocası" dıye gosterme teşebbuslerımıze her zaman en kesın şekılde karsı çıkmış, kendısının bızim grubumuzun ve onu içınde gormek ısteyen tum dığer grupların sadece bır uyesı olduğunu ve başka hıçblr tıtrı arzulamadığını kendıne has kıbarlığı ve ıçtenlığı ıle soylemıştır Lıderlıkten kaçması, bıreycılığı, bağımsız duşunmesı gıbı ozellıklerıyle ılk bakışta çelışır gıbı gorunen, Ketın'ın bu olağanustu başarısını aslında dığerlerını tamamlayan bır başka ozellı ğı ıle açıklamak gerekır Saygı Olumunden bır hafta oncesıne kadar, en genç asıstandan, hatta lısans oğrencılerınden, kendısı ıçın tek bır sahıfe fotokopı yapmasını dahî ıstemeyecek kadar karşısındakıne saygı duyan Ketin, en saçma sapan bulduğu semınerlerı veya tebhğlerı bıle sonuna kadar dıkkatle dınler, çoğumuzun ılk satırlarını okuduktan sonra çope attığımız bazı bılımsel makalelerı okur, buna karşılık beğendığı bır eserın yazarı eğer genç bır bılım adamı ıse mutlaka bırııkı satır cesaretlendırıcı bırşeyler yazar gonderırdı Kım olursa olsun Ketın'e mektup yazıp derhal cevap alamayan bır kımsenın olduğunu sanmıyoruz Steınmann Madalyası'nı alırken, madalya takdım konuşmasını yapan Bonn Unıversıtesı jeolojı Profesöru Paul VVurster, doktorasını yaparken bır gun hocası Cloos ıle o zamanlar doçent olan Ketın'ın arazıye kendısını zıya rete geldıklerını anlatırken Ketın'ın kendısıne guç veren sözlerını omur boyu unuta madığını soylemıştı Ketın'ın saygısı da bılımseldı, rasyoneldı Herkesın mutlaka faydalı bır yanı olduğu tezıyle karşısındakılere yaklaşır, en fay dasız bulduklarına bıle bunupek ıstisnaî haller dışındahıssettırmezdı Ketın'ın saygısı, ınsanlar arası ılışkıyı duzenlemekle kalmıyor, geleneklerın, eskı fıkırlerın, eskı teorılerın değıştırılmesınde onu bır devrımcıden zıyade evrımcı yapıyordu Ketin, herşeyı bır seferde sıl baştan yapmaktan zıyade, mevcut bılgılerın, sıstemlerın aksayan yönlerını tamır ederek mevcutları gelıştır meyı yeğlerdı Doğal olarak böyle bır yaşam felsefesını yurutebılmek ıçın ınsana bır ozellık daha lazım ıtıdâl Ketin ıtıdâl ve sabrı engın bır ınsandı Ancak Ketın'ın her soylenılenı sessızce dınleyen yumuşak başlı bırı olduğu sanılmamalıdır Inandığından hıçbır şekılde tavız vermeyen, sozunu, efsânevı kıbarlığından ayrılmadan açıkça soylemekten asla çekınmeyen durust bır ınsandı Gerçek, Ketın'ın asla korkmadığı ve asla terketmedığı bır unsurdu Bılım adamı olarak onu tek ılgılendıren hedef gerçeğı bulabılmektı Yaşamında da katı bır mantık çerçevesı ıçınde gerçekçıydı Bu gerçekçılık onu her turlu mevkı ve para hırsından kurtarmıştı Mevkılerın ovunulecek sıfatlar değıl, ış yapılacak yerler oiduğunu soyler, faydalı olamayacağı hıçbır mevkıı ıstemezdı ömru boyu kendısıne teklıf edılen pek çok adı buyuk, ıçı boş mevkıden kaçmıştır Bılımın rutbeler tarafından değıl, kışıler tarafından yapıldıgını soylerdı Bır doktora oğrencısının ve bır doçentın veya ıkı asıstanının altında uçuncu yazar olarak makalelere ne buyuk bır tatmın hıssıyle ımza attıgını, ken dısının 67 yaşında bır profesor olarak aldıdığer pek çok "ekollerdekının" tersıne, bırbırlerıyle mucadele etmek yerıne, buyuk bır keyıfle fıkırlerını mucadele ettırmektedır Bu sureklı mucadeleden doğan yenı fı kırler, sahıplerının doğal olarak ımzalarını taşımaktalarsa da gerçekte herkesın malı olmaktadırlar ve yenı bır tartışmanın, yenı bır fıkır mucadelesının temelını oluşturmaktadırlar Ketin bır tartışmada kımın haklı kımın haksız olduğu sorusunu hıçbır zaman sormamış, sordurtmamıştır Onu ılgılendıren hangı fıkırlerın, hangı gozlemle rın gerçeğe en yakın olduğuydu Kendı fıklrlerınln, hattâ gozlemlerının en kısa zamanda demode olması en ıçten arzusuy du. Turkıye Jeoloıı Kurumu toplantılarında yanına gelıp kendısının daha once çalıştıgı bır yerde çalıştığını soyleyen ve 'ah Hocam, aynen sızın soyledıklerınızın doğru oiduğunu gordum" dıyen bır meslekdaşını "o zaman adam gıbı çalışmamışsın" dıye payladığı nadırattan değıldı Ketin bılımsel urunlerın yalnızca kendı dar çevresınde değıl, butun dunya bılım ortamında tartışılmasını ısterdı Kendı kur susunde uretılen bılımsel urunlerın dunya bılım âlemıne sunulması Ketın'ın en tıtızlendığı, en tavız vermedığı konuydu Bura da da doğal olarak en belırgın ornek kendısıydı Sık sık uluslararası cıddî dergılerde yayın yapar, adeta kendını sureklı kontrol ederdı Onun gözune gırmenın en kısa yolu cıddı bır uluslararası dergıde guzel bır bılımsel yayın yapıp kendısıne goturmek olmuştur Bundan Ketın'ın Turkıye'dekı yayınları ıhmal ettığı anlaşılmamalıdır Ketin Turkçe en çok ders kıtabı uretmış olan jeologdur Yurt dışında yaptığı yayınların mutlaka bır Turkçesını de Turkıye'de yayınlamağa özen göstermış, yabancı dıl bılmeyen öğrencılerı ve meslekdaşları asla unutmamıştır "Hocalık, herşeyden once kıtap yazmaktır' derdı Kendı yazdığı kıtapları sık sık yenıleyen Ketin, son zamanlarda gene kıtaplarının demode oiduğunu, ancak yenılerını yazmak yetkısını artık kendınde bulamadığını, bu gorevın bızlere geçmış oiduğunu soylemeye başlamıştı Ancak Ketın'ın bılımı evrenseldı Bır Alman bılımı, bır Amerıkan bılımi veya "bıze göre bılım" duşuncelerı ona tamamen ya bancıydı Onun bu evrensel bılım anlayışının belkı de en guzel Ifadesı onu şeref uyesı seçen, ona odul veren ulusların, kul turlerın çeşıtlılığıdır Londra ve Amerıka Jeolojı Cemıyetlerı onu şeref uyesı seçtıler, Alman Jeolojı Bırlığı ona en buyuk madalyasını lâyık gordu, kendı ulkesınde bır yerbılımcının alabıleceğı tum ödullerle taltıf edıldı Işte 1932 yılında onu ve onun gıbı pek çok Anadolu yavrusunu "muasır medenı yetı" Turkıye'ye getırsınler dıye batıya yollayan sarı saçlı adamın maVı gözlerınde belkı de o kavruk çocuklardan bazılarının kurduğu Cumhurıyete âbıdeler dıkeceklerı hayalı vardı Ihsan Ketin, kendı hesabına, o hayalı hakıkat yaptı, bızzat kendısı cumhurıyetın abıdelerınden bırı oldu Ketin her turlu lıder ve otorıteye karşı olmakla bera ber, çok guçlu bır hesap verme duygusuna, sorumluluk hıssıne sahıptı Butun omrunce kendısını okutan mılletıne karşı kendını borçlu hıssettı, bu hıssını her fırsatta ıfade ettı Ikı evladını kaybetmek gıbı bır babanın çok zor dayanabıleceğı acıları tat tı, ancak kışısel talıhsızlıklerının görevını aksatmasına asla ızın vermedı O engın sevgısını gerıye kalan oğlu ve eşıyle oğ rencılerı ve meslekdaşları arasında paylaştırdı, hepsıne karşı olan gorevlerını pek az olumluye nasıp olabılecek bır mukemmel lıkte yerıne getırdı Tum yaşamı boyunca hıç kımseye yuk olmadı, borçlu kalmadı, bıl'akıs hep veren taraf oldu Bunda kendı sıyle tum talıhsızlıklerı paylaşan eşı Bedia Hanım'ın en buyuk desteğı oiduğunu her zaman açıkyureklıhk ve şukran duygularıy la ıfâde etmıştır Şuphesız, yalnız Ketın'ın aılesı değıl, tum bılım dunyası ona rahat ve huzurlu bır yuva temın etmış olan yerbılımcı meslekdaşı Bedıa Ketın'e şukran borçludur Fakat kendısıne herşeyını borçlu oiduğunu hıssettığı tek bır ınsan vardı Ihsan Ketın'ın Kım bılır, belkı de şımdı o asîl ruhu Ankara'da Anıt Kabrın merdıvenlerını kendıne has yavaş fakat emın adımlarıyla çıkıyordur, ancak Ketin çapında bır beynın ve yureğın hıssedebıleceğı bır sevgıyle kendısıne bağlı olduğu Ata'sına hesap vermeğe, başı dık ve alnı açık, kendısıne 63 yıl once verılen gorevı yaptıgını anlatmaya gıdıyordur Başka kım onun kadar bunu hak etmış olabılır? 1 6 Aralık 1995 Cumartesı sabaha karşı saat 02 00'ye doğru Cumhurıyet dönemının en buyuk doğa bılımcılerınden bırı olan Prof Dr Ihsan Ketin Istanbul'dakı evınde vefat ettı Ketın'ın olumuy le dunyada gıderek daha kolektıf bır karakter kazanan doğa bılımı, tek başlarına bılıme yön vermış olan kışılerle karakterıze olan "kahramanlar devrınin" bır temsılcısını daha yıtırmış oldu Gerçekten Ihsan Ketin yırmıncı yuzyılın ıkıncı yarısında, ozellıkle 196O'lı yıllarda ortaya çıkan levha tektonığı devrımınden once, bu devrıme yol açan kavramsal çerçeveyı ve verı tabanını oluşturan "kahramanlardan" bırıydı 1948 yılında Kuzey Anadolu Deprem Kuşağının Erzıncan'dan Bursa'ya kadar uzanan buyuk bır doğrultu atımlı fay olduğunu keşfederek, bu fay boyunca, Anadolu'nun fayın guneyınde kalan kısımlarının batıya doğru kaydığını farkeden Ketin, bu batıya hare ketı mumkun kılabılecek bır dığer fayın da Anadolu'nun guneyınde olması gerektığını tahmın etmıştı Bu varsayımsal fay 24 yıl sonra, aralarında Ketın'ın ıkı oğrencısı, Ihsan Seymen ve Atıllâ Aydın'ın da bulunduğu dort jeolog tarafından keşfedıldı Ketın'ın 1948 yılında yaptığı tektonık sentez, rıjıt blokların dar deformasyon kuşakları boyunca bırbırlerı ne gore hareketlerı varsayımına dayanıyordu Taşkurede buyuk yanal atımlı fayların mevcudıyetı ve rıjıt kutlelerın bırbırlerıne gore hareketlerı 195O'lı yıllarda aralarında Alman Franz Lotze, Kanadalı J Tuzo Wılson, Yenı Zelândalı Albert M Ouennell, Avustralyalı S VVarren Carey ve Turk Ihsan Ketin gıbı gıbı bır avuç jeologun gelıştırdık lerı bır modeldı Bu modelı, aynı yıllarda okyanus tabanlarından toplanan verılerle bırleştırerek jeolojı bılımınde bır çığır açan levha tektonlğı teorısını ortaya atmak şerefı bunlardan Tuzo Wılson'a nasıp oldu U! luslararası yerbilimciler, Ihsan Ketin'i "Ketin, 2O.yüzyılın en büyük jeologlanndan biriydi" sözleriyle anıyor. Ancak levha tektonığının aralarında Ketın'ın de bulunduğu çok kuçuk blr grubun kullandığı bır modelden turedığının altını çızmek ısterız Bu bağlamda, levha tekto nığının kınematık temelını kuranlardan ve çağımızın en buyuk yerbılımcılerınden bırı olan Nobel ayarı kabul edılen Japon Ödulu sahıbı, Cambrıdge Unıversıtesı Jeofızık Profesöru Dan McKenzie'nın Ketın'ın vefatı uzerıne bızlere gonderdığı mesajda soyledıklerı ılgınçtır "tksen jeologlann tersıne, O, deprem faylarının teolojık etkılerını, bunlann ıncelenmesı populer olmadan çok once anlamıştı Bu problem uzerıne O'nun yaptığı oncu çalışmalar kıt'asal deformasyonu anlamamızda çok etkılı olmuştur Benım Batı Turkıye ve Ege'dekı çahşmalarım uzerınde de etkısı buyuktur " Massachu setts Instıtute of Technology'de Schlumberger Jeolojı Profesöru olan A B D Bılımler Akademısı uyesı şohretlı tektonıkçı B Clark Burchfıel ıse gonderdığı 19 Aralık 1995 tarıhlı tazıye mektubunda "yerbılimlerı, devlerınden bırını yıtırmıştır" ıbaresını kullanıyor Levha Tektonığının dayandığı en onemlı manyetık verılerı toplayarak yorumlamış olan buyuk yerbılımcı, Columbıa Unıversıtesı emeklı Jeofızık profesöru Walter C Pıtman ıse Ketın'ın vefatı uzerıne yolladığı mesajına "Ketin 20 yuzyılın en buyuk jeologlarından bırıydi" sozlerıyle bajlıyor Ö'na yakın olan, onun öğrencılerı ve çalışma arkadaşları olan bızlerin, bugune kadar onun hakkında yazıp soyledıklerımızde kullanmaya cesaret edemedığımız kadar guçlu cumleler bunlar Ancak bu güçlu cumlelerın, merhum Profesor Ketın'ın vefatını duyar duymaz onun bölumune tazıyet mektupları ve notları yağdıranlar arasında yerbılımlerının en ön saflarında bulu nanların kalemınden çıktığına dıkkat çekmek ısterız Bu guçlu ıfadelerı, bu ıddıalı sozlerı okurken, ıster ıstemez ınsanın go zunun onune 1914'lerın Kayserı'sı gelıyor Sefıl ve harap Anadolu'nun göbeğınde, mağlup Osmanlı Imparatorluğunun bezgın ve fakır halkından Alı Efendı ıle Ayşe Hanım'ın doğum gunu bıle kaydedılmemış ıkıncı oğlu Ihsan, sefaletın ve cehaletın artık toplumsal kader olarak kabullenıldığı bır halkın evladı olarak doğan bu çocuk, nasıl olup da en zengın ve en mureffeh milletlerın çocuklarıyla kendı kulturune tamamen yabancı olan bır alanda, yalnız duşCınmeyı değıl, eleştırel akılcı bır şekılde duşunmeyı, yalnız bakmayı değıl, anlayarak görmeyı gerektıren doğa bılımlerı gıbı bır sahada aşık atacak, hatta onlara ders verecek, onderlık edecektır? 1914'lerın unutulmuş Kaysen'sınde doğan Ihsan Ke gı Tubıtak Bılım Ödulunu 30 yaşında bır asıstanının alabılmesı ıçın nasıl çalıştığını ve başardığında ne derece keyıflendığını hepımız hatırlarız Gelışmenın lafla değıl, ışle oiduğunu anlatmaktan usanmaz, Zıya Paşa'nın ıbeytını sık sık bızlere hatırlatırdı 'Âyınesı ıştır kışının lâfa bakılmaz Şahsın gorunur rutbeı aklı eserınde " Ketın'ın gerçekçılığının bır dığer yanı da seçtığı hedeflerde goze çarpar Kendı yetenek ve olanaklarının dışına taşmamaya özen gosterır boş hayaller peşınde koşmazdı Aykut Barka, hepımıze değışık za manlarda soyledığı bır sözu, kendısıne olumunden bır hafta once soyledığını hatırlıyor "Onun bunun ne yaptığıyla uğraş ma, sen kendı ışıne bak, bılımını yap, makalelerını yaz Bır gun bır arkana donup bakarsın kı bır suru ış yapmışsın Bu soz Ketın'ın oğretmenlık felsefesını de çok guzel özetlıyor Ketin oğretmenlığı vâızlık veya hatıplık olarak degıl, ornek oluşturarak yapmayı yeğlerdı öğrettıklerının gerçek dunyadan kopuk olmamasına buyuk onem verır, bu nedenle once kendısı ornek oluştururdu öğretım felsefesı, "benım yaptığıma bak, beğenıyorsan sen de yap" ıdı Bu yuzden "Ketin Ekolu" denılen varlık, bır oğretı çevresınde oluşmuş bır taraftarlar kumesı değıl, bır tutku etrafında bırbırıne bağlanmış bır yoldaşlar grubudur Bu nedenle bu grubun savunduğu varsayımlar hatta yontemler bugun kendı arasında tekduze olmadığı gıbı, zaman ıçınde de her an değışme eğılımınde olan, gelışen evrımleşen bır fıkırler topluluğu halındedır, bu nedenle, Ketin ın kendılerıne aşıladığı bılım, jeolojı tutkusunun sahıplerı, 4589