Katalog

UZ AY Evrende 340 milyon yıllık olay ve etkileri ıldız enerjisini tüketmiş ve çok şiddetli bir patlama sonucu atmosferini uzayın boşluğuna fırlatmıştı. Bundan 340 milyon yıl öncesi gökyüzü sahnesinde gerçekleşen bu dramatik sondan geriye yalnızca çekirdek kalmıştı. Bu çekirdek bir gezegenden küçük olmakla beraber yüksek derecede etkili bir nötron küresiydi. Yıldızın ani sonundan sonra bu pulsar kendi ekseni etrafında dönüyordü. 1973 yılında bir Amerikan uydusu, Ikizler burcundayken bu garip Geminga nötron yıldızının gama alanından işaretlerini yakaladı. Amerikalı araştırmacılar Alman röntgen uydusu Rosat yardımıyla bu ölü yıldızın hareket temposunu ortaya çıkardılar: Saniyede 4 dönüş. Saniyede 1000 dönüş yapabilen daha genç bir nötron yıldızıyla karşılaştırıldığında Geminga çok yavaş dönüyor. Nötron yıldızının yavaşlamasından yola çıkan gökbilimciler, yıldızın yaklaşık 340. 000 yıl önce parçalandığını hesaplıyoıiar. Bu süpernova olayını araştıran NASA Astrofizikçilerinden Neil Gehrels ve Wan Chen, Nature dergisindeki yazılarında bu yıldız ölümüyle samanyolundaki kara delik arasında bir ilişki kuruyorlar. Gökbilimciler yirmi yıldan fazladır bu konu üzerinde kafa yoruyorlar. Genellikle gezegenlerle yıldızlar arası boşluklar az miktarda gaz ve toz zerrecikleriyle doludur. Normal olarak evrenin her santimetre küpünde dağılmış gaz atomlan dolaşır. Yalnızca, başka birçok yıldızla beraber dünyanın da içinde bulundugu güneş sistemini de içeren 600 ışık yılı genişliğinde bir alan sıradışı bir ömek olarak kabul ediliyor. Armut şeklindeki kara deliğin gezegen sistemlerinin çevresi dışındakl alanların her 100 santimetreküpünde uçucu gaz zerreciklerine rastlanıyor. Gehrels, Geminga yıldızından çıkan patlama dalgalarının 300 ışık yılı genişliğindeki alan içinde bulunan tüm gaz ve toz zerreclklerinl ortadan kaldırdığını ileri sürüyor. Kara deliğin GemingaSüpemonasından bir kalıntı olduğunu ileri süren cesur bir teori. Verilere bakılırsa titrek ışıklı bu yıldız eskisi, gökyüzünde alışılmadık yükseklikte bir hızla dolaştı. Güneşlmizden 5001300 ışık yılı uzaklıkta bulunan bu Geminga pulsarının binlerce yıl önce, deliğin bir zamanlar oluştuğu yerin birkaç yüz ışık yılı yakınında bulundugu bildiriliyor. Y Anne babunun yemek yemesl İçin yavnısundan bir süre de olsa aynlmak zorunda ama yavrunun bağırtılan uzun bir süre devam edecek... tehlikeye sokabilir. yaşanır; baba eve yiyecekle döndünde korkunç bir zırlama orkestrasıyla rşılaşır. Araştırmalar, birçok yavrunun ecek bulabilecek yaşa geldikleri halde balarından yiyecek dilenmeye devam iklerini ortaya çıkardı. Durumun böyle nasının nedeni, anne babaların ve çokların hiçbir zaman birbirleri hakkında terli bilgiye sahip olmamalan. Yani anne babalar hiçbir zaman çocuklann ne kar bakıma ihtiyaçlan olduğunu ve çocukda hiçbir zaman büyüklerinin ne kadar rdım etme olanağı olduğunu bilemiyorÇocukların yiyecek ve ilgi için şamata pmalan halinde anne ve babalar genelle riski göze alamıyorlar, çünkü çocun gereksiz yere ağladığının zannedilmesonucunda gelen bakım eksikliğinden ılayı ölmesi feci bir durum olur. öte yann, sadece bir yavrunun ilgi odağı olmadiğer yavrular için daha az bakım ve ıha az yiyecek anlamına geldiğinden bu ırum annenin veya babanın hayatını bile Harvard Üniversitesi'nden Marc Hauser, Kenya'daki Amboseli Milli Parkı'nda yeşil maymunlar üzerinde bu konularla ilgili araştırmalar yaptı. Hauser, yeşil maymunlarda annelerin ve çocuklann stratejilerini modellerken "oyun" kuramını kullandı. Oyun kuramıyla hayvan davranışları çözümlenirken topluluk üyeleri birbiıierine karşı çeşitli stratejiler geliştiren oyuncular olarak değerlendirilirier, dolayısıyla etkileşimler oldukça açık bir şekilde ortaya çıkar. Hauser'in modeli çocuklann stratejisinin genellikle "hilekarca" olduğunu ortaya koyuyor. Yani çocuklar ihtiyaçlarını abartıyorlar ve tüm dikkati üzerlerine çekmeye çalışıyoriar. Annenin şüpheci bir tutum benimseyerek çocuğu dikkate almaması, çocuğun abartıyı azaltmasına ve gerçeğe yaklaşmasına neden oluyor. Insan ilişkilerinden alışkın olduğumuz bu durumun yeşil maymunlarda da gözlenmesi oldukça ilginç. Etlyopya'daki geladababunlarında gözlenen dikkate değer bir durum ise, anne ile çocuğun arasındaki inatlaşmanın çocuğun eğitiminin bir parçası haline gelmesi. Çocukla annesi arasında daha uyumlu bir ilişki oluşturulmasını amaçlayan bu eğitimde üzerinde çalışılan konu yemek değil, annenin çocuğa ayırdığı zaman. Anne geladababunları, yavrularının ilk iki ay boyunca süt emmelerine ve kucakta durmalarına izin veriyorlar. Ama yavru babun büyüdükçe bu durum sıkıntı yaratmaya başlıyor. Bu sıkıntı özellikle beslenme zamanlarında iyice büyüyor, zira geladababunlarının alışılmışın dışında bir yemek yeme tarzları vardır. Ottan başka ne Çocuklar hilekar redeyse hiçbir şey yemezler. ot yemek için çömelip öne eğilmeleri gerekir. Kucakta kıpırdayıp duran bir yavruyla bu işi yapmak çok zordur. Bu duruma bir çözüm olarak anne babun ot yerken ufaklığı yere bırakır; başka şeyler yaparken ise onu kucağına alır ve emzirir. Çocuğun süt emerek geçirdiği süre değişmez, sadece ertelenebilir. öte yandan anne de rahatça beslenir. Diğer bir deyişle işler plana bağlanmıştır. Böyle düzenli bir anneyavru ilişkisi sağlamak için anne babunun yavrusunu defalarca reddetmesi gerekir. Alışma devresinde yavru babunlann, yemek yemekte olan annelerinin dikkaıini çekmek için yakınlarında bulunan erkek babunlan rahatsız ettikleri de gözlenmiştir. Tıpkı insanlarda olduğu g'bi babunlarda da hiçbir anne, yavrusunu tanımadığı biriyle yalnız bırakma riskini göze almaz. Fakat bu gibi durumlar haricinde anne eğer yemek yiyorsa hiçbir şekilde yavrusunun ağlamalarına aldırmaz. Hayvanat bahçelerinde tutsak olarak bulunan hayvanlarda ise anneyle yavru arasındaki mücadele o kadar fazla değildir, çünkü hayvanat bahçesindeki anne, beslenmek için fazla zaman ayırmak zorunda değildir ve tabii yavrusuna daha fazla zaman ayırabilir. Bütün hayvan türleri için geçerli olan şey, çocuklann biraz daha fazla ilgi çekmek için yapmayacakları edepsizliğin olmadığı. Insanların tek farkı daha hızlı ögrenebilmeleri ve çok karmaşık olan sosyal yapı içindeki beceriklilikleri. Kendinizi süpermarketin kapısında bir kutu daha çikolata alırken (daha doğrusu almak zorunda kalırken) bulursanız derin bir nefes alın ve bunun da oyunun bir parçası olduğunu unutmayın. Kaynak: New Scientist Sayı: 1420 Çeviri: Sinan özeren Geminga'nın 340 milyon yıl önce alevler içinde güneş sisteminden geçmesi, gezegenlerde bir hasar oluşturmamıştı. Patlayan yıldızın güneş sistemini tehdit eden ışınlarını, zerreciklerden oluşan bir fırtına Jüpiter gezegeninin arkasına itmişti. Geriye kalan Geminga ışınları Dünya atmosferi tarafından tutulmuş ve bu sırada ortaya bir kimyasal zinciıieme reaksiyon çıkmıştır. Bu reaksiyonun dünyayı zararlı UV ışınlardan koruyan ozon tabakasının birkaç yüzyıl içinde % 20 oranında aşınmasına yol açablleceği ileri sürOlüyor. Çeviri: Gökçe Dervişoğlu 3729