Katalog

TIP Multipl skleroz tedavisinde yeni ufuklar Ülkemizde 35 kişide rastlanan bir merkezi sinir sistemi hastalığı olan MS için geliştirilen ilk ilacın etkileri olumlu... Mefkure Eraksoy* ultipl skleroz (MS) beyin ve omuriliğin oluşturduğu merkezi sinir sisteminin bir hastalığıdır. MS beynin yürüme, görme, konuşma, denge vb. işlevlerini bozar. MS'nin yaygınlığı: MS'ye en sık 2040 yaşları arasında, genç ve üretken çağdaki insanlarda rastlanır. MS'nin Türkiye'de yaklaşık 35.000 genç erişkinde bulunduğu tahmin edilmektedir. Aslında hastalığın etkilediği insanların sayısı milyonlarla anlatılabillr. Çünkü MS'liler kadar yakınları da ekonomik, ruhsal ve fiziksel güçlüklerle karşı karşıyadır. Hastalığın süreğen olması ve bazı çeşitlerinin özürlülüğe neden olması tedavi ve rehabilitasyon için çok büyük paraların harcanmasına yol açmaktadır. MS nasıl ortaya çıkıyor?: Multipl skleroz terimindeki "multipl" sözcüğü beyin ve omurilikte bulunan çok sayıdaki dağınık hastalık odaklarını anlatmaktadır. Bu odaklar, hafif ya da ağır, önceden kestirilemeyen sinir sistemi belirtilerine yol açar. "Skleroz" ise bu dağınık odakların hastalığın akut alevlenme dönemini izleyerek sertleşmesini belirten bir sözcüktür. MS, sinir sisteminin immünoalerjik bir hastalığıdır; bulaşıcı bir hastalık ya da bir akıl hastalığı değildir. Insan merkezi sinir sisteminde elektriksel mesajlar sinir telcikleri aracılığıyla vücudun çeşitli bölümlerine iletilir. Bu sinir telciklerinin üzeri tıpkı elektrik kablosunu saran plastik kılıf gibi miyelin adı verilen yağdan zengin bir kılıf lle örtülür. MS'de İmmünoalerjik bir tepkime sonucu bu kılıf etkilenir ve soyulur. Bu durum mesajların sinir telciği MTCOSIT üzerine iyi iletilememesine, dolayısıyla kimi vücut işlevlerinin denetimden çıkmasına yol açar. MS'in nedeni, şimdilik tıbbın en büyük gizlerinden biridir. Virüslerin hastalığın oluşumunda rol oynadığına ilişkin ipuçları elde edilmiştir. Diğer ipuçlan ise bazı enfeksiyon etkenlerinin MS'ye yatkınlığı olan kişilerin bağışıkhk (immün) sistemini etkileyerek otoimmün bir tepkimeyi başlattığına ve bu tepkimenin yanlışlıkla kişinin kendi dokusuna (miyelinine) yöneldiğine ilişkindir. Belki de bu iki olay biıiikte rol oynamaktadır. Dünyada ve Türkiye'de MS kuruluşlan: Amerikan MS Derneği (NMSS) ve Amerikan Ulusal Sağlık Enstitüsü (NIH) MS'nin immünolojisi, glial hücre biyolojisi, virolojisi, genetiği ve nörobiyolojisi ve tedavisi gibi 6 anahtar konudaki araştırmalara milyonlarca dolar destek vermektedir. Türkiye'de hem MS'lileri aramak, korumak, tedavi etmek hem de bu konudaki araştırmaları desteklemek üzere Türkiye Multipl Skleroz Derneği kurulmuştur. Bu dernek 9 Eylül 1993'te Kanada'nın Vancouver kentinde yapılan Uluslararası Multipl Skleroz Dernekleri Federasyonu'nun (IFMSS) 25 yıllık toplantısında bu kunjluşa tam üye olarak kabul edilmiştir. Böylece MS'yle ilgili bütün gelişmelerden tüm dünya ile aynı anda haberdar olma, Avrupa Topluluğu'nca desteklenen 'The European Committee for Treatment and Research in Multiple Sclerosis" çahşmalarına katılma yolu açılmıştır. Istanbul, Izmir ve Ankara'daki MS demeklerinin yanı sıra çalışmaların ve örgütlenmenin tüm Türkiye'ye yayılması hedeflenmektedir. Uluslararası bütünleşmeyi sürdürmek üzere 811 Mayıs 1994 tarihlerinde, Istanbul'da, Türkiye MS Derneği'nce bir sempozyum düzenlenmiştir. Bu toplantıya ABD, Ingiltere, Hollanda, Italya ve Yunanistan'dan MS konusunda seçkin bilim adamları konuşmacı olarak katılmaktadır. MS'nin tanısı nasıl konulur?: MS belirtileri çok değişkendir. Kişiden kişiye ve aynı kişide zaman içerisinde değişebilir. Aynı belirtiler birçok başka hastalıkta da görülebilir. Bunların MS'ye ait olup olmadığına ancak ilgili hekim karar verebilir. Henüz MS tanısını kesinlikle doğrulayan ya da olasılığını reddettiren özgül bir tanı testi yoktur. Ancak beyinomurilik sıvısının immünolojik olarak değerlendirilmesi, uyarılmış görsel, işitsel ve duysal potansiyellerin incelenmesi, manyetik rezonans görüntüleme (MRG) incelemesi klinik tanıyı destekleyen yardımcı yöntemlerdir. MS'nin tedavisinde neler yapılıyor?: Her şeyden önce MS tanısı bir umutsuzluk nedeni olmamalıdır. MS'lilerin çoğu aralıklı ataklara karşın yaşamlarını etkin bir biçimde sürdürürler ve hastalığa Türkiye Multipl Skleroz Derneği ekii kanada'da. Soldan sağa, Ayşegül Duren, Şule özkaner, Mefkure Eraksoy Resmin merkezinde bir çok sinir telciğini plasma membranın uzatarak miyelin ile saran oligodendrosit görülmektedir. Oligentrosit SSS'de miyelin yapımından sorumlu destek hücresidir. Zeminde ise sinir hücrelerine (nöron) metabolik ve mimari destek sağlayan astrositler bulunmaktadır. Altta sağdaki kesit sinir telciğinin çevresindeki miyelin tabakalannı göstermektedir. olumlu yaklaşım, yaşamlannı kolaylaştırır. Bağışıkhk sistemiyle ruhsal durumun düzenlenmesini sağlayan mekanizmalann etkiieşimi MS'de büyük önem taşır. MS'nin yönetiminde ilaç tedavisi ise hastalık sürecini durdurmaya yönelik immünosüpresif tedavi, var olan yakınma ve belirtileri gidermeye yönelik semptomatik tedavi ve rehabilitasyon olarak üç grupta ele alınır. İlk grupta yer alan kortikosteroidler ve adrenokortikotrop hormon, belirtilerin arttığı ivegen alevlenme dönemlerinde hem atak süresini kısaltır, hem de belirtilerin ortadan kalkmasını sağlar. Ataklann çok sıklaştığı, özürlülük gelişme riski taşıyan ya da yavaş ilerleme dönemine giren hastalarda sitostatik ilaçlar da kullanılabilir. Çok yeni olarak Kuzey Amerika'da yürütülen bir çalışma bu hasta grubunda "Cladribine" adlı ilacın yararlı olduğunu ortaya koymuştur. Ayrıntılı sonuçlar "Lancet" adlı tıp dergisinde yakında yayımlanacaktır (Prof.Dr. George Ebers, London, Ontario, kişisel yazışma). MS tedavisinde Interferon Beta1b: MS, 150 yıldan beri tanınmasına karşın yan etkileri az ve hastalık sürecini daha iyi kontrol altına alabilen ve durduran bir ilaç arayışı hala sürmektedir. IFNB, insan ve hayvanlarca oluşturulan ve interferonlar olarak bilinen küçük bir interferon betanın gen teknolojisi ile elde edilen bir çeşididir. Başlangıçta yarattıkları büyük heyecana karşın bugün yalnız bazı kanser ve hepatit tipleri interferonlarla tedavi edilebilmektedir. Işte bu listeye çok yakınlarda MS de eklenmiştir. Betaseron (interferon beta1b, IFNB))un MS'yi tümüyle yok eden, mucizevi bir ilaç olmadığını biliyoruz, ancak bu konudaki ilk ve önemli bir adımdır. Betaseron nasıl elde edilir?: Betaseron insandaki beta interferona dayanan gen teknolojisiyle elde edilmiş bir rekombinan proteindir. Insanda interferon beta yapımı için gerekli bilgiyi içeren gen hafifçe değiştirildikten sonra bir koli basili (Escherichia coli) hücresine yeıieştirilmiştir. Bakteri bu gendeki bilgileri okuyyarak sanki kendi proteini imişcesine interferon üretir. Büyük ölçekli kullanıma yetecek ölçüdeki interferon yapılabilmesi için tonlarca koli basili gerekir. Betaseron ne yapar?: Betaseron MS'nin sık karşılaşılan bir çeşidi olan yineleyici (relapsingremitting) biçiminde, bu ilacın verilmediği kontrol grubuna göre ivegen ataklann sıklık ve şiddetini şimdilik pek bilmediğimiz bir mekanizmayla azaltmaktadır. IFNB virüs enfeksiyonlannı < önleyici bir maddedir. MS'nin akut atakları da genellikle üst solunum yolu infeksiyonu gibi bir virüs enfeksiyonunun ardından ortaya çıkar. IFNB etkısini burada göteriyor olabilir ya da IFNB'nin bağışıkhk sistemi üzerinde çok sayıdaki düzenleyici etkisi, miyelin yıkımını yavaşlatabilır. Eylül 1993'te Kanada'nın Vancouver şehrinde yapılan XV. Dünya Nöroloji Kongresi'nde yer alan "VVhat's Nevv in Multiple Sclerosis?" oturumunda IFNB'nin kontrollere göre yineleyici MS çeşidinde hem atak sayısını ve şiddetini azalttığı hem de MRG'de lezyonların küçülmesine ve kaybolmasına neden olduğu vurgulandı ve uzun süreli özürlülüğe etkisinin şimdilik bilinmediği açıklandı. Gerek ataklann azalması gerekse MRG'de lezyonların gerilemesi ileriye yönelik özgürlüğün de azaltılabileceğini düşündürmektedir. Ancak bu soruya kesin yanıt verebilmek İçin hastaların daha uzun süre izlenmesi ve ilacın hastalığın süreğen ilerleyici biçiminde de uygulanması gereklidir. Betaseron, Temmuz 1993'te ABD'de Food and Drug Administration onayını almıştır ve şu sırada onayı olan dünyadaki tek MS ilacıdır. Betaseron üretimindeki güçlüklerden dolayı piyasaya az miktarda sunulabilmekte ve ABD'deki MS'lilere lotarya sistemiyle dağıtılmaktadır. Pahalı ve 2 yıl kullanılma gerekliliği olarak ilacın yan etkileri azdır. Avrupa'da da ilacın üretimine başlanmıştır ve 1994 sohbaharında tüm Avrupa ile aynı anda Türkiye'ye de bir miktar ilaç ulaşması beklenmektedir. MS tek bir hastalık olmayıp değişik nedenlerin, yatkın kişilerde başlattığı immünoalerjik tipte merkezi sistem sistemini ilgilendiren bir hastalık grubudur. Nedenferi ve oluşum sırları hücre ve molekül düzeyinde gizlidir. Içinde bulunduğumuz beyin dekadında 2000 yılına kadar, gizlerinin çözülmesl umulan MS bilmecesine, kurulan bağlantılar doğrultusunda Türkiye'den de katkılar olmasını umuyor ve dillyoruz. Kaynaklan Drugs 1992; 44: 946962 Neurology 1993; 43:655661 Neurology 1993; 43:662667 UPDATE (IFMSS); Winter 1994 V 7 Research Highligths (NMSS) VVinter/ Spring 1994 *Doç. Dr., Istanbul Üniversitesi, Istanbul Tıp Fakültesi, Nöroloji Anabilim Dalı öğretim Üyesi, Türkiye Multipl Skleroz Demeği Bilim Kurulu Üyesi. 3724