Katalog

NEW ENGLAND'DAN NOTLAR ARAŞTIRMA Kafa travması geçiren erkek çocuğu kız gibi davranmaya başlarsa... Beynimiz cinsel karakterimizi ne ölçüde belirliyor? Cinsel tercih bir "tercih"mi, yoksa doğanın bizim adımıza aldığı bir karar mı? Yankı Yazgan ecenın bir vaktı çağrı cihazının duduğu ottu Beyın cerrahısı servısının nobetçı doktorunun Guneylı şıvesını çözebıldığımce telefonun başında durdum Dort yaşında tepe ustu merdıvenden duşmuş bir erkek çocuktan söz edıyordu Çocuk komadan çıkmış, elbıselerımı ısterım dıye tutturmuş Herkes "oh, ne alâ kendıne gelıyor" dıye sevınırken Neyse, uzun sozun kısası, çocuğun ıstedığı kendı eskı elbıselerı değılmış Adına John dıyelım, ışte bu John "kız elbıselerı, kız pabuçlan ve kurdeleler" dıye beyın cerrahısı servısını ayağa kaldırmış Ne yapsınlarmış? John'u ertesı sabah gordum Hastane korıdorlarında uzerinde askılı pötıkare bir etek, ayağında beyaz aerobık ayakkabıları, kafasında da New Haven Akbabaları takımının beyzbol şapkasıyla dolaşmaktaydı Annesıne bakılırsa, kırıtmaktaydı Servıs doktoru acıklı bir yuz ıfadesıyle, "ne dersın, eşcınsel mı olmuş, yoksa travestı mı?" dıye sordu "Korkarım, ıkısı de " Daha fazla hınlık etmemek ıçın kendımı tutup, John'la konuşmaya gıttım Sesındekı "efemıne" ton dun akşamdan berı varmış John, "nesı varmış sesımın" dedığınde, annesı "kız gıbı konuşuyorsun," dıye haykırdı "Çunku ben bir kızım'" Annenın oyle olmadığını kanıtlamak ıçın bulduğu bir çozum, benım gözlerımın önunde tarıhe karıştı "Hadı bakalım" dıyerek çış yapmaya göturulen John kızlar gıbı çış yapmaya kalkınca annesı, kapıdan o sırada gıren babanın kucağına serıldı "Aılemızde, soyumuzda (Polonya asıllıymışlar), dınımızde (Katolık) böyle şey görulmemıştır," dıye gurledı baba Nasıl olur da bir ınsan, hele bir çocuk, duşup de kafasını yere çarptığında eşcınsel olabılırdı Eşcınsel olupolmadığını bılmıyoruz, dedım Cınsıyetıyle tam bağdaşmayan davranışlarda bulunan ılk çocuk John değıldı Acayıp, onlar ıçın de şaşırtıcı olan davranış değışıklığının kafa travmasından sonra ve bırdenbıre olmasıydı Anne beyın devrelennın tellerının kopmuş olup, olamayacağını sordu TV'dekı beyın belgeselıne bir ara gozu takılmıştı da Tıpık bir Turk doktoru havasına gırdım, "Bakacağız Merak etmeyın " Açıkçası, lyı de geldı! Kafa yapısına göne cinsel yönelim açığa vurdu Beynın bir bolgesınde neşterın yanından geçerken yerınden oynattığı bılmem kaç mıkron ıncelığındekı bir sınır lıfı eşcınsellığe, travestılığe ya da cinsel kımlık karmaşasına yol açabılır mıydı? Nereden bılebılırdım Her kafasını bir yere çarpanda cinsel kımlık değışıklığıne raslanmıyordu Ustelık, kafa travması sonrasında kışılığın pek çok yonunde değışıklık olmakla bırlıkte cinsel davranışlarda da farklılık gorulebılıyordu Ama, cinsel kımlığı farklılaşan olarak bir tek John'u bılıyorduk Bıraz rahatlamış gozuken doktor, bir oncekı akşamkı doktorların aralarındakı şakalaşmaları aktardı Içlerınden dahıyane fıkırlerıyle tanınan bırısı, kafa travmasıyla "eşcınsel" olunabılıyorsa, zaten eşcınsel olanların da aynı yoldan "normale donebıleceklen" formulunu gelıştırmıştı Turkçe'de sıvrı zekâ dıye bir kategorı olduğundan söz ederek bir cevap yetıştırbılınen ya da tahmin edılen bölgelerin özellıklerıne yöneldıler örneğin hayatın daha ılk yıllarında şekıllenen ve ureme ışlevıne yonelık bir rolu olmayan beyın bolgelerı Bunların önemlı bir bölumu anne karnında ve bebeklıkte hem kadına, hem erkeğe ozgu özellıkler gelıştırebılecek yapıdalar O donemde salgılanan hormonların (omeğın testosteron) duzeyı ve ritmı, beyın bölgesının hangı yöne doğru gelışeceğını belirliyor Beynın ıkı yarımküresını bırbınne bağlayan "korpus kallozum' bu bolgelerden bırkaçını ıçerıyor Beyındekı cınse ozgu farklı gelışım çızgılerı, çeşıtlı noropsıkolojık özellıklere paralel bir seyır gösterıyor örneğın solaklık kadınlarda ve korpus kallozumu daha buyuk olan erkeklerde daha sık görulüyor Eşcınsel erkeklerdekı beyın ıncelemelerı rorpus kallozum'un kadınlardakıne daha benzer özellıkler taşıdığını gösterıyor Başka çalışmalar da eşcınsel erkeklerde solaklığm daha sık olduğunu bıldırmış Yorum şu Hem kadın hem erkek Beyınde bazı bölgeler var kı, bunlar maruz kaldıkları etkılere gore şekıllenebılıyorlar Uremeyle doğrudan ılgılerı olmasa da kadın ve erkektekı son şekıllerı bırbırınden oldukça farklı Cınse ozgu sayılabılecek bu beyın bölgelennın "erkeksı" ya da "kadınsı" oluşu kışıden kışıye değışebılıyor Çok kaba bir benzetme yaparsak, beş bolge var ıse bunlardan çoğunluğunun erkek ya da kadın kefesınde oluşuna gore gorunürdekı kımlık şekıllenıyor Eğer cınse ozgu farklılaşma beşte beş değılse, obur cınse ozgu beyın ve davranış ozellıklerı gorulebılıyor Hangı oran eşcınsellığe denk duşer, bılınmıyor Pek çok kışının "beşte beş" olmadığı kesın Ama her beşte beş olmama, eşcınsel yonelıme eşıt değıl Pekı belırleyıcı olan ne? Psıkoloıık sosyal ya da kulturel etkenler dengeyı nasıl ve ne zaman etkılıyorlar? Butun bu etkenlerı bırbırınden yalıtmak pek kolay değıl John'un kafasını yere çarpmasıyla bırlıkte kadın cınsıne ozgu davranışlar göstermeye başlaması da aynı karmaşıklıktan nasıbını aldı John'un davranışının ne kadar kalıcı olacağı bıle bellı değıl Bana sorarsanız, bellı olan bir tek şey var John'un durumu bir ıstısna Ama cinsel yonelımın ne yöne gıdeceğını belırleyebılecek ıstısnaların sayısı da belırsız OKURLARA NOTLAR Alkolizmle soyaçekim arasında bağlantı enı Zelanda'da VVellıngtonVıctona Unıversıtesı'nden bılımadamları, alkolızmın genetık kımlığıne bağlı olarak oluştuğuna ılışkın somut kanıtlar elde ettıklerını açıkladı Yenı Zelanda halkını oluşturan Asyalılar, Polinezyalılar ve Avrupalılar arasında yapılan genetık kimlık araştırmasında, Asyalılarda ınsanı alkol bağımlılığına karşı koruyan ıkı, Yenı Zelanda yerlılerı olan Maorıler ve Polınezyalılarda da bir gen keşfedıldı Alkolızmın daha yaygın görulduğu Avrupa kökenlılerde ıse bu tur bir gene rastlanmadı 7 kışılık araştırma ekıbının başkanı Geoff Chambress'ın verdığı bılgıye göre, hucrede kalıtımsal ozellıklerı, yeteneklerı taşıyan bılgıye göre hucrede kalıtımsal ozellıklerı, yeteneklerı taşıyan koromozomlann yapı taşı olan "yaşam molekulu" DNA'da (dezoksırıbonukleıkasıt), vucudun alkole karşı savunma mekanızmasına "yardım eden" ıkı ayrı gen belırlendi. Doğumdan sonra çevreden etkılenmenın, alışkanlıkların buyuk önemine işaret eden Chambers'a göre korunma mekanızması şu şekılde ışlıyor Koruyucu genlere sahıp kışıler, içki Içınce alkol vücut tarafından ışlenıp parçalanırken, yanı metabolızma sırasınüa açığa çıkan asetaldehıt adlı zehırlı madde butun vucudu "balyoz" etkısıyle sarsıyor, bu etkilenme ıle bunye, ıçkı tuketımını azaltmak yönunde alkole karşı koruyucu bir eğılımı ıçıne gırıyor Alkolızmı önleyen ve "bilınç ıle ışbırlığı" ıçınde gelışen bu tavır, keşfedılmış ıki koruyucu genden sadece bırısıne sahıp olmakla da oluşabllıyor. Y G Gen ve alkol Alkolizme ait bılgılerı taşıycı genler, 198O'lı yıllarda kan örneklerlyle DNA'nın ıncelenmesı sonucu bulunmuştu Bir adet DNA molekulünde 100 000'ın uzerinde "kalıtım birımı" olan gen bulunuyor. Yenı Zelandalı araştırmacıları şaşırtan, ilk bakışta çelışkı gıbı gorunen bir husus, alkolızmın Avrupalılara oranla çok daha yaygın olduğu Maorı toplumunda koruyucu genın bulunması Bu genı taşımayan Maorı toplumunda koruyucu genın bulunması Bu genı taşımayan Maorıler de var Chambers, durumu şoyle açıklıyor Yurtları elıden kurmuş Avustralya ve Kuzey Amerıka Kızılderılılen'nde de alkolızm, toplumsal etmenlere de bağlı olarak çok yayılmış bulunuyor Batı ulkelennde alkolızm, kalp hastatıkları ve kanserden sonra en buyuk sağlık sorunu Istatıstık ortalamalarında, erkeklerın yuzde 10 gıbl çok yuksek bir oranda alkolik oldukları, yuzde 30'unun da oz denetımı kaybedıp "ıçme sorunu" gelıştırdığı görulüyor (reu/aa) Beyın cerrahısınden Dr fılanca tanı bolumune ne yazacağımızı soruyordu telefonda Amerıkalıların psıkıyatrık tanılar kılavuzundan pek de munasıp duşmeyen bir şey bulup söyledım Bıraz formalıte ıcabı olan bu tanıyı öğrendıkten sonra, cerrah "benzerı bir durum amelıyat sonrasında da olur mu" diye kendı kaygısını 37310 dım Her şey bir yana John'a ne olmuştu? Olay zıncırı basıt gözukuyordu Merdıvenlerden duşuş Kafayı vuruş Bayılma 24 saat sonra bilınç açıldığında erkek cınsıne ozgu sayılmayan davranışlarda bulunmaktan başka bir şıkâyet de yok John'a sorarsanız, 4 yaşındamaşında demeyıp, onun şıkâyeti yeterınce kız elbısesı olmaması Ana babasının derdı ıse, "çocuğumuz ılerıde eşcınsel mı olacak?" Cinsel yonelımın nasıl belırlendığıne kafa yoranlar 1970'lerde beynın belırleyıcılığınde karar kıldılar O zamana kadar egemen olan göruş yetışme tarzına, anne ve babayla çocuk arasındakı etkıleşıme yatkındı Tahmın edılebıleceğı uzere, yetışme tarzı gıbı "çevresel etkılerın beyın yapısı ve ışleyışı uzerinde etkılı olabıleceğının kabulu ıle ıkı çızgı bırbırlerıne yaklaştılar Beyın dokusundakı farklılıklar nesnel sayılabılecek yontemlerle saptanabıldığı ıçın, son zamanlardakı çalışmalar ışlevı 1) Her ne kadar John dakı değışıklık "eşcınsellık'le ılgılı olmasa da çağnşımlar yazıyı eşcınsel lık bıyoloıı kesışımı tartışmalarına surukledı kımılerıne gore eşcınsellık ıle beyındekı değışıklıkler/ farklılıklar arasındakı ılışkıden söz etmek eşcınsel lığı bir seçim değıl de bir sapma ya da anormallık olarak gormeye eş Dığer uçla duşunenler ıse eş cınsellık ıçın beyınde bir temel (farklılık) bulunabı lırse bunun eşcınsellığı meşrulaştıracağını" öne sunjyorlar Bir seçım ya da anormallık değıl kafa yapısı sonucunda eşcınsellık Erkek ya da kadın cinsel davranışı sorgulanmıyorsa eşcınsel davra nış da aynı doğal kabulu gormelı dıyenler gıderek agır basıyor 2) Eşcınsellık ıle "kadınsı" ya da "erkeksı" davranışı eş tutmak bir hata olur Melınde John a ya kıştırılan eşcınsellık kaygılannın gerçekçı olmadığı nı tekrarlayayım Ama eşcınsellığı "öbur cınse özgu davranmak" olarak gorenlerın çoğunlukta olu şu dılın kullanımını da etkılıyor