Katalog

HAYVANLARDÜNYASI Dişinin koku iztode binlerce kilometre Erkeklerin koku alma organları duyargalarıdır. Erkek pervane, dişinin görünüşüne aldırmaz, o kokunun peşindedir. Selçuk Alsan* öcekler miikemmel koku alırlar. . Birçok gece kelebeği (pervane) 'dişislni, 1 mil öteden bile, kokusuyla bulur. 6u dişi kelebeklerin karınlarındaki küçük ceplerde koku yayan bezler vardır. Dişi, koku ceplerini açınca, çevresindeki bütün erkekler etrafına üşüşür. Dişi kelebek, erkeği renklerinin güzelliği veya sesinin tatlılığı ile davet etmez, yalnızca kokusu ile davet eder. Doğu'da boşuna böyle demezler: "Cebinde esans olanın bağırması gerekmez." Yapılan bir deneyde tek bir dev dişi pervane, uçtuğu evin içine 125 erkak pervanenin girmesini sağlamıştır, araştırmacılar pencereleri kapatınca erkek kelebekler bacadan girmeye kalkmışlardır. Dişiler sürekli koku saçmazlar, koku ceplerini arada bir açar, sonra bir süre kaparlar. Bazen cebın içini dışarı çıkarırlar, o zaman erkek pervaneler kokudan çılgına döner. Doğada her şeyin bir nedeni vardır, dişinin kokuyu zaman zaman saçmasının nedeni, erkeğin koku alma organlarının bu kokuyu kanıksamasını önlemektir. Erkeklerin koku alma organları duyargalarındadır (anten). Antenlerl kesilen erkek pervaneler dişinin kokusunu alamaz. Erkek pervane, dişinin görünüşüne aldırış etmez, o kokunun peşindedir. Bir deneyde dişi kelebeğin koku yapıcı bezleri ameliyatla çıkarılarak yakınına konmuş, gelen erkek kelebekler dişi kelebekle hiç ilgilenmeden koku bezlerinin çevresinde toplanmışlar. Biyokimyacıl ar dişi ipekböceklerınin kendi türlerinin erkeklerıni cezbetmek içın yaptıkları koku maddesin i izole edebildi, bu maddeye bombikol denmekte dir. Koku bezleri çok az koku maddesi yapar: 500.000 dişi ipekböceginden ancak 10' 19 gr/cc. konsantrasyonda cezbetmektedir. (cm 'de onmilyonda bir picogram). ABD'Iİ biyologlar E.WIIson ve W. Bossert bir dişi kelebeğin yaydığı koku bulutunun 200 m. eninde ve rüzgarlı havada km.lerce uzunlukta olduğunu ortaya koydular. Ünlü Fransız doğabilimcisi Jean Fabre, erkek kelebeklerin bu kokuyu alınca km.lerce uçmalarına çok şaşmış ve şöyle demiştir: "Bu, bir gölü bir damla kamnen kırmızısıyla boyamak gibi bir şey.". VVİIson da erkek ipekböceğinin koku hissinin ne kadar kuvvetli olduğunu şöyle ifade etmektedir: "Erkek kelebek, atmosfer" gölünde bir damla Bkdkfl kelebeğln kamında taşıdığı küçuk çoplerdo \ Böcekler dünyasında koku (1) bezleri vardır. harikulad» görunufü değl, o kokudur. (Yanda) ise dişinin arada bir çıkardığı çeklcl kokunun poşlndakl orkek koku çıknran Erkeğldlşfye çeken o (Ûstte) pervane. Anlarda da koku çok önemlldlr. An beyl ömrunde sadoce bir kaz yaptığı "dügun dansında" alt çene bozlorlnden koku yayarak bal yapmayan kjnasiz anla" •*"»'«» toplar. "hava"yı koklayarak dişisini buluyor." Farklı türlerden kelebekler farklı koku lar çıkarır ve erkeklerin kokuyu*alabildikleri uzaklık da türe göre değişir: Siyah kül pervanesi 300 m., ailanthus ipekböcegi 2,4 km., çingene pervanesi 3,8 km. ve dev ipekböcegi 8 km. Prof. Y.D. Kirshenblat şöyle bir deneyi antatıyor: "Hareket halindeki bir trenin penceresinden erkek gündüz pervanelerini serbest bıraktık. Uzakta tülbentle örtülü bir kafeste aynı türden bir dişi pervane vardı. Erkek pervanelerin % 4O'ı 4.1 km. ve % 26'sı 11 km. uzakhktan dişiyi buldu." Diğer hayvanlarda da koku önemli rol oynar. "ömeğin an b«yl ömründe bir defa yaptığı "düğün dansında" altçene (mandibula) bezlerinden koku yayarak bal yapmayan iğnesiz arıları etrafında toplar. TUylü büyük anların (bumblebee) dlşileri de altçone bezlerinden koku yayarlar. Buna karşın beyaz karıncalann (termit), kelebekler gibi karınlarının son boğumlarında koku bezleri vardır. Kanatlı dışı termit, yeni bir yuva bulunca, erkekleri kokusuyla peşine takarak oraya doğru uçar. Kısa bir uçuştan sonra yeni yuvaya iner, arkasından da erkek termitler. Dişi termit kısa bir süre sonra kanatlarını kaybeder, çapkın erkek termitler etrafında sürünerek ona kur yapmaya başiarlar. En iyi koku alan erkek termit, yarışı kazanarak kupayı (pardon dişiyi) elde eder. Işin tuhafı bu erkekler, dişinin kokusunu almışken, ne kadar kuvvetli olursa olsun, başka kokulara akJırış etmezler. Dişinin kamı kesilip ince bir çubuğa geçirilirse veya bir çubuk defalarca dişinin karnına sürülürse, erkek dişiyi bırakıp bu kokuyu taşıyan çubuğa yönelirler. Erkek pislik böcekleıi ve hamam böcekleri kokuya son derece duyarlıdır. Tek dişi pislik böceği, yaydığı kokuyla etrafına 11.000 erkek pislik böceği toplayabilir. Erkek bir hamamböceği, dişinin koku maddesinin (feromon) yalnızca 30 molekülüne koşup gelir. Bir deneyde 10.000 dişi hamamböceği, içınden hava geçırilen kapalı bir kapta 9 ay yaşatıldı, kaptan çıkan hava özel bir samıçta tutuldu, elde edilen koku maddesi 12.2 mg. idi! Haftaya böcekler ve ölü kokulan