Katalog

BİLİM KÜLTÜR Bîlim ve teknoloji dünyasından haberler Vehbi Belgil Uçan hastane, yürüyen hastane olur da uçan laboratuvar olmaz mı? Uçan hastane göz hastalıklarına bakıyordu, Istanbul'a da gelmiş, kentimizin bir göz hastanesinde iyiletim denemeleri yapmıştı. Uçan laboratuvar, havada, troposferde sürekli çalışacak, ozon koklayacak; çünkü, 3 oksijen atomundan oluşan bu madde mlde gazı kokusunda. Troposfer, yerden 12 kilometreye kadarki hava tabakaları. Yüzyılımızın başından bu yana, troposferdeki ozonun kuzey yarı kürede beşe, güney yan kürede ikiye katlandığı biliniyor. Nasıl oluyor bu? Havadaki metan (CH4), oksid dö karbon (CO) ve hidrokarbürler (HCH) havadaki azot oksidlerinin (NO) etkisi ile ozona dönüşüyor. Bu dönüşümün her an ölçülmesi gerekli. Bununla, fosil yakıtlann dünyamızı her gün ne kadar zehirlediği ortaya çıkacak ve önlemler almak kolaylaşacak. Kimler nasıl işletecek bu uçan laboratuvarlan? Büyük uçak şirketleri. Fransız Hava Yollan Air France bir uçağını, Sabena bir uçağını, Lufthansa iki uçağını, Avusturya Hava Yollan bir uçağını bu işe ayıracak. Ve nihayet, Fransız "Airbus Industrie" "A 340", sayılı bir uçağını görevlendirecek. Ancak, bu sonuncu laboratuvar sadece ozonu, nemliliği değil, havadaki 100'den çok kimyasal maddeyi de olçecek. Uçakta 2059 ton ağırlıkta araçlar, gereçler, 3040 kadar bilim adamı çalışacak. Sevgili Aziz Nesin'imizin bir öyküsündeki gibi: "0 işimiz de oldu gayrı". Uçan laboratuvar Böyle önemli bir buluş havada kalır mı? Amerikan hükümeti, özellikle Amerikan Savunma Bakanlığı, buluşu kapmış, ödeme yapmadan kullanmaya başlamıştı. "Hughes" şirketi 1973'te hakkını aradı mahkemede. Çünkü, şirketin dev bir araştırma laboratuvan ve burada birçok yüksek uzmanı vardı. Şirket laboratuvarının görevi, yeni bir buluşla rakip firmaların üstüne çıkmak, önüne geçmekti. Amerikan ekonomisi böyle buluşlaria ayakta durabiliyordu. Mahkeme hemen veremedi karannı: Boşanma davalan bile yıllarca uzuyordu. Şirket. Savunma Bakanlığı'nın kaç kez kusur işlediğini kanıtlamak zorunda idi. Uzun incelemeden sonra, 81 hükümet uydusunun, şirketin patent haklannı çiğnediği anlaşıldı. Mahkeme Amerikan hükümeti ni 114 milyon dolar ödemeye mahkum etti. Şirket, avuç dolusu para sarfederek yaptırdığı buluşun, bedeli ödenerek kullanılmasını istemişti. Bunlar nasıl bir çözüm buldu bu işe, bilmiyorum. Firma laboratuvarlannda yüzlerce mühendis, teknisyen, yardımcı çalışır. Bunlann başında görevi öne geçirecek bir bu can buluyor, zararını yapıyor. Işte, Ingiltere'nin Oxford kentindeki "Vırology and Environmental Microbiology" Enstitüsü'nden David Bishop ve arkadaşlan, akrep zehiri üreten bir "gen"i, lahanalara musallat tırtıllan zehirleyecek bir virüse aktarmışlar. Virüs tırtıllann doğal düşmanı: Leyleğin yılan düşmanı olduğu gibi. Bilginler, gözle görülemeyecek bu virüsü çoğlatarak püskürtme ilacı haline getirip Oxford yakınındaki bir lahana tarlasını ilaçlamışlar. Buraya kadar her şey iyi. Ama, başka bir grup bilim adamı mahkemeye başvurmuş, denemenin önlenmesi için: Virüs bölgedeki başka canlılan da öldürür kaygısı ile. Iddia şu: Profesör Bishop ve arkadaşları deneme yapmak için hükümete yaptıkları başvuruda eksik bilgi vermişlermış... Deneme üç yıl sürecekmiş. llginç buluş, ilginç deneme, ilginç dava... Sonunu bekleyelim. karşı aşılanıyor. Bizde ise Çiller Hükümeti'nin savurganlığı önleme paketleri arasında kuduz aşısı ithali yasaklanmış. Güler misin, ağlar mısın".. Sen önce devlet ekonomisini altüst et, sonra düzeltmek için önlemler al. Bahane olarak da geçmiş hükümetleri suçla... Yalan, dolan, dolap politikacının sakızı. Iktidar hırsı insana neler yaptırıyor. Evet, başıboş hayvanlara ağız aşısı ile ilaçlanmış yiyecek atarak hastalık önlenmeye çalışılacak. Ancak bu durumda başka bir sorun çıkıyor ortaya: Yavru köpeklerde bağışıklık henüz tam olmuyor. Ağız aşısı, zayıflatılmış, etkisi çok düşürülmüş kuduz virisünden yapılıyor. Bağışıklığı tam köpek zayıflatılmış vlrüsten etkilenmediği için antikor üreterek sağlıklı kalabiliyor. Ya yavrular ne olacak. Geclkmell patent hakkı Araba gittiği yolu izleyip yerine ulaşır. Gemi, deniz haritalanna, yıldızlara, pusuasına ve öbür araçlanna göre yolunu beirler, özellikle açık denizde. Göçmen <uşlar mevsimlik rüzgârlara bağlıdır. Bu arada, tabii; yeri de gözler. Atasözümüz, 'Sora sora Bağdat bulunur" der. Peki, uzay aracı neye göre ayarlar <endini? Uzayda yol da, harita da, sora;ak adam da yok. Daha da önemlisi: Uzay aracı yerden Delirii bir yükseklikte nasıl tutar kendini? <uş gibi, duruma göre, bir alçaktan, bir /üksekten uçamaz ya? Buna gerek de /ok kuştaki gibi... 4 Ekim 1957'de Ruslar uzay yolunu açtıklan zaman bu konu gündeme geldi. Mandan fıriatılan insansız, insanlı araç foruk yüksekliğine ulaşınca o yüksekliği corumak zorunda. Aksi halde ya yıldırım iızı ile yere çakılır, ya da şarhoş şoförün jüdümündeki araba gibi bocalar. Kalifornia'daki "Hughes" uçak şirketi junun sırnnı bulmuş ve buluşunun paentini (buluşunun kendisine ait olduğuıun belgesini) almıştı, 1960'ta. luşla firmayı kazandırmaktır. Buluş hemen yapılmaz. Ama, firma mühendisleri paralannı her ay alır. Amerikan adliye çevreleri davanın 23 yıl sürmesini "rekor" bir süre sayıyor. Patent ihlali için verilen 114 milyon dolann da başka ihlallere göre "rekor" düzeyde olduğunu söylüyoriar. Akrep zehlrll virüs Dünya Sağlık Teşkilatı "Çiçek" hastalığının ortadan kalkmasında büyük rol oynamrştı yıllarca önce. Bugün "çiçek salgını" haberlerine pek rastlamıyoruz gazetelerde. Mikrop yok denilince hastalık da yok oluyor. Şimdi aynı yöntem "kuduz" için düşünülüyor. Teşkilat geçen haziranda Cenevre toplantısında aldığı kararia Asya ve Afrika köylerindeki başıboş köpeklere aşılı yiyecek atacak, attıracak. Hayvanlar bunlan yiyerek kuduza karşı bağışıklık kazanacak. Olur mu? Neden olmasın? Norveç, Isveç, Danimarka gibi kuzey ülkelerinde kuduz daha 1825'de önlenmişti. Hastalık Avusturalya'ya ise hiç girmedi. Son yıllarda Batı Avrupa'daki salgtn da büyük çapta önlendi: Aşılı yiyeceklerie. Kuduz sade köpeklerde değil tilki, çakal, kurt... gibi yaban hayvanlarda da görülüyor. Bunlardaki hastalık da aşılı yiyeceklerie önlendi uzun bir süre içinde. Kıbns'ta da kuduza rastlanmıyor. Kuduz, memeli hayvan hastalığı. Ama % 90 köpeklerde var. Her yıl 4050 bin dolayında insan kudurarak ölüyor. 7 milyona yakın insan da, kuduz olasıhğına Kuduzla dünya çapında savaş Akrep zehirlı "virüs" olur mu? Ingiliz bilim adamlan üretmişler ve kullanmaya başlamışlar. Virüs uzun süre cansız gibi duruyor. Sonra ortam bulunca hemen Bilim yazılannda ve kitaplannda kaynakça çok önemli. Bir fıkir ortaya attınız. Bunu nereden aldınız? Okuyucu öğrenmek ister. Çünkü bilimsel yazılann okurian fikri kontrol etmek ister. Siz rastgele bir düşünce ortaya atmışsınızdır, yahut konuyu yanlış anlamışsınızdır. Yazınızı okuyan bilmek ister. Adam yazıyor: Suyun kaldırma gücünü hesaplayıp gemi yapan Nuh'muş Dünyanın döndüğünü ilk söyleyen Galile değil Bîrunî imiş Mikrobu bulan Pasteur değil, Akşemsettin'miş Aynalarda yansıma yasalannı ilk bulan Muhammed bin Hasen Ibni Heysem'miş... Bunlar iyi güzel de ben sana nasıl inanayım? Niçin inanayım? Kaynakça gösterirsen ben seni kontrol edebilirim... Dahası var Dünyada her konuda pek çok yazar var. Bunlar her gün yeni bir iddia ortaya atıyor, eski bir yazıya cevap veriyor. her ilgilinin bunlan izlemesi gerekir. Yakın yıllara kadar, kendi alanındaki yabancı belgeleri incelemek isteyenler 34 aylık araştırma gezilerine çıkar, kafalan "dolu" dönerlerdi. Bu geziler üniversitelere bir hayli masrafa rnal olurdu... Sonralan "fotokopi" çıktı. Büyük zaman ve para kaybına yol açan geziler yerine fotokopi isteme yöntemi. Yabancı bir üniversitedeki bir kitabın bir sayfası mı lazım size? Yazıyorsunuz, gönderiyoriar. Büyük kolaylık. Şimdi daha büyük bir kolaylığı, Amerikan Fizik Enstitüsü, Ocak 1995'ten itibaren başlatacak: Uygulamalı Fizik Mektuplan (Applied Physics Letters, APL) adı altın. Ünlü bir Fizik dergisinde, ünlü bir bilgin, ünlü bir yazann bir yazısını incelemış, eleştirmiş, beğenmiş, yahut bütünü ile reddetmiş. Siz bu konu ile çok ilgileniyorsunuz. Hem uzmanın yazısını, hem eleştirilen yazıyı okumak ve gerekirse devreye girmek istiyorsunuz. "Hyperiinka" denen yöntemle isteğinize ulaşabiliyorsunuz: Yazılar "Çin'de" de yayınlanmış olsa. Araştırmada Inanılmaz kolaylık 40073