Katalog

SAÖLIK A. Fuat Kalyoncu* er nedense balını severek yememıze rağmen arının kendısını pek sevmeyız Etrafımızda uçuşması genellıkle bızı rahatsız eder Bıraz geçmıştekı bir sokmanın acı tecrubesı bıraz da ıçgudusel bır korunma olarak yorumlanabıhr bu davranış Arılar 100 000 den fazla çeşıdıyle bocekler alemının en genış aılelerınden bırını oluşturur Gunumuzde en çok karşılaştığımız ve yazımızın konusu olan tur Hymenoptera aılesıdır Bal arısı ve yabanarısının da dahil olduğu tur, kolonı blarak yaşar Kolonı, kralıçe an, aslen dışı olan ışçı arılar ve esas gorçyi ureme olan az sayıda erkek arılardan oluşmaktadır An zehırı hayvanın karın bolumunde bulunan ozel bezlerden salgılanır Iğnesının dıbınde bulunan zehır kesesınde toplanır Bırakç gunluk yavru arıların zehır keseleri genellıkle boştur Buna karşın an buyudukçe zehlr mıktarı da artar 20 gunluk bır an omur boyunca taşıyabıleceğı zehır mıktarını kesesınde toplamıştır (Tablo 1) Erışkın bır balarısı ınsanı soktugunda ıgnesıı ıle bırlıkte bazı ıç organları da vucudundan koptuğundan, kendısı de olmektedır Ancak bazı yabanansı turlerı sokma esnasında ığnesını bırakmamakta ve bırçok kez sokabılmektedır Balarısının bir sokuşunda 50 mıkrogram yabanarısının bır sokuşunda ise 5 mıkrogram zehır vucuda gırer Ya an sokarsa? Alerjiniz varsa hele, önlem almak için aşağıdaki bilgileri okumanız ve tavsiyelere uymanız gerekiyor. 1520 defa ağıza sıkılması ve emılmesı bır doz enjektor e bedel kabul edılır Ayrıca bu kışıler yanlarında antıallerjik tabletler (antıhıstamınık) de taşımalı ve bu esnada bunları da kullanmalı Ayrıca sokma yerıne soğuk tatbıkı ağrı kesıcıler ve gerektığınde kortızonlu ılaçlar da tedavının dığer kısmını oluştu rur Oaha onceden an allerjısı olduğu bı lınen kışıler tekrar an tarafından sokulduğunda antıallerjik tablet ve adrenalın e ek olarak mutlaka yanlarında bulunduracağı tablet şeklındekı kortızonlu ılaçtan da almalıdır (50 mg Prednızolon) Astması olan hastalar bu esnada ast ma atağına glrebılır bu nedenle bunların yanlarında nefes açıcı spreylerı de bulunmalı gerekmektedır Bu onerılerın ılk yardım sonrasında kışıler en yakın bır sağlık merkezıne başvurmalıdır * Hacettepe Tıp Fakultesı Gogus Hastalıkları Anablllm Dalı Gögus ve Allerjı HsL Uzmanı TABLO I. An zehlrl Içlnde bulunan msddeler. ENZİMLER ForfoilpazA Hyaluronktaz LMltlnaz VAZOAKTİF AMİNLER Hltfamln Noradrenalln PEPTİDLER Mellltfn Apamln An sokunca ne oluyor? Önce sokulma yerınde anı ve kesln bır ağrı duyulur, daha sonra burası kızarır ve şışer Bu şışlık genellıkle herhangı bır mudahaleye gerek kalmaksızın bır gun ıçınde kendilığınden lyıleşır Daha ender olarak sokulan bolgede oluşan şışlık ve ağrı bır haftaya kadar devam edebılır ve tedavı gerektırır Allerjısı olmayan kışıler aynı anda bırçok an tarafından sokulursa ortaya toksık bır tablo da çıkabılır Bu tablo başağrısı bulantt kusma, halsızlık ateş ve havale geçırmekten olume kadar gıdebılır Allerjısı olmayan normal bır kışıyı aynı ortalama 500 arının sokması, kışının toksık bır tablodan olmesı ıçın yeterlıdır Bu durumun çok ender ıstısnaları bulunmaktadır Allerjık kışılerde belırtıler genellıkle 15 dakıka ıçınde başlar ve ne kadar erken başlarsa şıddetı de o kadar buyuktur Belırtıler kışıden kışıye larklılık gosterır Allerjık reaksıyonlar en sık yaygın urtıker (kurdeşen), kızarıklık ve anjıo dem (yaygın şışlık) şeklındedır Hayatı tehdıt edıcı reaksıyonlar solunum sıstemının (nefes darlığı) ve kardıovaskuler sıstemın (kalpte rıtm bozukluğu şok) tabloya katıldığı zaman ortaya çıkar Kalp ve akcığerlerın olaya katılmadığı buna karşı anjıodem denılen dokuıçı şışlığının boyun ve boğaz bolgesınde yerleştığı durumlarda da hayatı tehlıke bulunur ölum sebebı kardıyovaskuler şok ve hıpotansıyon (tansıyon duşukluğu) dur Bazı kışılerde bağırsak spazmı ıshal ve aynı doğum sancısı gıbı uterus (rahım) spazmları da olabılır An sokma sına bağlı olumler en çok erışkın yaş grubunda gorulmektedır Bunun da sebebı erışkınlerın genellıkle altta yatan bazı hastalıklarının olması ve bu nedenle ağır bır allerjik şoku kolayca atlatamamalan ve vucutlarının gençlere ve çocuklara gore daha dayanıksız olmasındandır Çok daha ender olarak an sokması sonrasında beyın kanaması ve odemı bazı kan pıhtıhalşma boz.ukluklerı perıferık norotapı (sınır hastalığı) bazı derı reaksıyonları ve serum hastalığı denen onemlı bır tablo ortaya çıkabılır TABLO II. An allerjisi olanların uyması gereken önlemler • Arılardan mumkun olduğunca kaçınmak ve onları davet etmemek (yazın pazar alışverışı bahçede dolaşmak, açık yerde yemek ve meyve yemek pıknik yakayü çıçek takmak parfum surmek çıçek lı ve parlak elbıseler gıymek ınsanın ter kokusunu etkıleyebılecek hoş kokulu meyve suyu ve gazoz ıçmek hoş kokulu sabun ve şampuan kullanmak) • Tatile glttfğlnlzde çevrede an kovanı olup olmsdıgını kontrol edln • Sakın bır yabanansını kovanı cıva rında oldurmeyın Bu esnadan arının sa lacağı bazı kokular dığerlerını uzerınıze çekecektır • Unutmayın teriemek bütıin bocekler içlnçeklcldir • Çıplak ayakla yurumeyın Mumkunse dış ortamda pantolon ve uzun kollu gooMekle dolaşınız Bahçe ıle uğraşmayı sevıyorsanız ya bu alışkanlığınızı değıştı rın ya da bahçedeyken şapka ve eldıven kullanın • Arılann hoçlanmadıgı renk kahverengidlr, bu renk giyinln • Eşekarıları genelde saldırgandır Balarıları ıse genelde sakın olup ancak kızdırıldığında saldırganlaşırlar Havalar ısındıkça her çeşıt arının saldırganlığı artar • Slzl balansı •oktugunda Iğnesl kalmiftr ve bu Kjneyi ellnizle çpkarmaya uğrasmayın Çunku Iğnenln uçunda bulunan keteyl bu esnada sıkarak, daha çok zehlrin vucuda glrmeslne neden olablllrslnlz Igneyl mümkünse bir buyuteç ve cımbızla çtkarmak en lyisl Iğne derl üzerinde durduğu sürece ucundakl keseden dert Içlne zehlr akacağından Iğneyi de bir an önce çtkanmakta yarar vardır • Ağız çevresı sokmalarında ığneyi bır doktor çıkarabılır veya bu durumda mutlaka bır doktor görmelı Teşhis Tarihte anı sokmaları Tarıhtekı bılınen en eskl an kurbanı M ö 2641 de olen Mısır Firavunu Menes tır bır yaba narısı sokması sonucu kaybedılmıştır Ancak eskı Mısır dılınde yabanansı ve suaygırı aynı hıyeroglıf şeklıyle ıfade edıldığınden bazı eskı Mısır uzmanları bu olumu suaygırı saldırısına bağlamaktadır An sokmasına bağlı gorulen allerjık reaksıyonlar zannedıldığı kadar sık görulmez Degışık toplumlarda gorulme oranı % 0 4 ıle % 5 arasında değışır Allerjık reaksıyon hemen her yaşta gorulmekteyse de en sık 20 yaşından once karşılaşıhr ve erkeklerde ıkı mıslı sıktır An cak sokma sonucu gelışen allerjık reaksıyonun cldd»yetı yaş ılerledıkçe artar En sık baş ve boyun bolgesı sokmaları allerjı yaratırsa da vucu dun herhangı bır yerının sokulmasıyla da aynı reaksıyon gorulebılır Amenka Bırleşık Devlet lerı nde yılda ortalama 50 oliim bıldırılmektedır Danımarka da son 20 yılda 26 olurn bıldırılmış tır Bu 26 olumun 16 ı yabanansı 9 u ıse baları sı sokmasına bağlıdır Ölumlerden 4 tanesı boyun çevresınden sokulma ve lannks odemı (boğaz ıçınde şışlık) sonucu 5 tanesı de anı kalp durması sonucu olmuştur Isveç ten de yılda ortalama 2 olum bıldırıl mektedlr Yalnız olarak olu bulunan ve myokard ıntarktusu (kalp krızı) sonucu oldugu ka bul edılen bazı kışılerın de an sokmasına bağlı olebıleceğı duşunulmektedır Ulkemızde ne yazıkkı bu konu ıle ılgılı genış bır araştırma bulunnıuyor ancak zaman zaman gazete ha berı olarak bır kışının an sokmasına bağlı oldugu duyulmaktadır Hacettepe Tıp Fakultesı Goğus Hastalıkları Anabılım Dalında Erışkın Allerjı Polıklınığıne Ocak 1991 ve Nısan 1993 tarıhlerı arasında an allerjisı nedenıyle başvu ru oranı % 0 6 dır Balarısı ve yabanarısının zehırındekı antıjenler kullanılarak derı ve kan testlerı yapılır Testlerın amacı vucutta bu zehırlere karşı oluşmuş ozel Immunglobulın E (IgE) tıpınde spesıfık antıkorların olup olmadığının açığa kavuşturulmasıdır Eğer hastanın öykusu ve testlerı olayın IgE antıkorları ıle oluştuğunu gosterıyorsa ımmunoterapı gundeme gelebılır An allerjısı olan kışılerın uyması gerek h bazı kurallar var (Tablo II) Bunun dışında kesın an allerjısı olan kışıler yanlarında ılkyardım ıçın Adrenalın (epınefrın) bulundurmalı Bu ılaç gunumuzde ağızdan alınabılecek sprey veya otomatık enjektor şeklıyle vardır Otomatik enjektör acıl durumlarda elbıse uzerın den dahı kolayca yapılabılmekte aynı bır dolmakalem gıbı olup uç kısmı vucu da bastırıldığındığında otomatik olarak ığne çıkmakta ve bır dozluk ılaç yıne kendilığınden vucuda verılmektedır Kendıne ığne yapmaktan çekınen kımseler ıçın de aynı bronş astmalı hastaların kullandığı spreyler tıpınden rahatlıkla cepte veya çantada taşınabılen spreyler satılmaktadır Bu spreylerden önlemler ve tedavi 3277