Katalog

İNSAN VE DAVRANIŞI Sorunların cözümünde elestirel Geçen hafta ilk bölümünü yayımladığımız, elestirel düşünce yöntemini benimseyen kişinin sorunların cözümünde izleyeceği yol konusundaki yazının ikinci bölümünü aşağıda okuyacaksınız... Doğan Cüceloğlu, Los Angeles Bu adım da kendı ıçinde uç alt basamak içerır Bunlar a Her bır seçeneğın avantajları neler? b Her bır seçeneğın dezavantajları neler? c Tam bır değerlendırme yapabılmem ıçın başka bılgılere gereksınmem var mı? Şımdı yukarıda verdığımız seçenek listesındekı her bır seçeneğı değerlendirmeye hazırız Bu değerlendırmeyi yapabılpnek ıçın soz konusu seçeneğın sorunu çozmede potansıyel avantaılarının ve dezavanta|larının neler olduğunu karşılaştırmamız gerekır Sonuçta, en çok avantajı olan ve en az dezavantajı olan seçeneğe ya da seçeneklere yonelırlz Daha once vermış oldugumuz seçeneklerı, avantaj ve dezavantaıları yonunden karşılaştıralım Sorunu hatırlayalım Kaya, okulla ılgilı yaşantı ve algılamasında bır bulanıklık, bır karışıklık olduğunu gozlemıştı Bu nedenle okulla ılgilı algılarını gozleyerek kendını bulanıklık ve karışıklığa göturen yonlerı ortaya çıkarmaya karar vermış ve bu sonuca ulaşabılmek ıçın yollar, seçenekler onermıştı 1. Seçenek. Bır gunluk tutmaya başlamak ve her dersle ılgilı duygu ve duşuncelerını gunu gunune bu gunluğe yazmak Avantaj Duygu, duşunce ve ızlenımlerın ayrıntıları kaybolmadan bunları kaydetme olanağı verır Duygu, duşunce ve ızlenımlerı gıttıkçe artan bır duyarlılıkla gozlemlenır Bu gözlemlerın sonucu, bllınç duzeyıne çıkmamış, ama duygu ve davranışında etkısını gosteren bılınçaltı duşunce, anı ve beklentılerın farkına varabılme olaslıığı artar Bılınçaltındakı duşunce. anı ve beklentılerın farkına vardıkça okulla ılgilı tutumunun altında yatan nedenler daha açıklıkla görulur ve anlaşılır Dezavantaj Gunluk anılar yoluyla bır anlayışa ulaşmak haftalar, aylar ve belkı de yıllar gıbı uzun zaman alabillr Ayrıca, kışı anılarında sadece kendı algı ve yorumlarını yazacağından, gıttıkçe daha kendı dunyası ıçıne g o mulerek olayları ve kişileri tek yanlı yorumlama olasılığını arttırır 2. Seçenek. Kaya'nın okulundan mezun olarak şımdı Amerlka'dakı bır unıversıtede okuyan amcasının oğluna yazarak ondan bılgı almak Avanta/ Kaya'nın ıçinde bulunduğu bır çevreden çakarak, Kaya'nın ılerde gıtmeyı duşurv duğu bır çevreye ulaşmış bır kişinin okulu, öğretmenlerı, Kaya'nın şımdı ıçinde bulundugu çevreyı nasıl algıladığı ve yorumladığı Kaya'ya önemlı ıpuçları verebılır Ayrıca bu kişl, Kaya'nın gelecekte yaşamak ıstedlğı bır ortamda şımdı bulundugu ıçın, hayalle gerçek arasında bır bağlantı kurma olanağını Kaya'ya verebılır Dezavantaı Kaya, kendı algılamalarına dayanma yerıne, bır başka kışının algılama ve değerlendırmelerıne dayanarak kendi sorununu anlamaya yonelebılır Bu kişinin algılamalan, yorumları ve vardığı sonuçlar, o kişinin kendı dunyası ıçinde geçerlı, ama Kaya nın dunyası ıçinde geçerlı olmayabılır Ayrıca, 3. Adım: Har blr Mçeneğln avantal ve dezavantajlan nel»r? kendı sorunlarını kendı algılama ve yorumlarıyla sonuca ulaştırma yerıne, başkalarına dayanarak onların bu sorunları çozmesını bekleme gıbı kalıplanmış bır tutumu da guçlendırebılır 3. Seçenek. Kendısını yakın hıssettığı psıkoloji ögretmenıyle sınıf dışı konuşma olanakları arayarak ıçinde bulundugu durumu ona anlatmak ve onun bu konudakı duşuncelerını oğrerv mek Avantaı Uzun zaman okul ortamında bulunmuş, uzmanlığı ınsan duygu, duşunce ve davranışlarını anlamak olan, kendlslnden daha ol gun bırıyle konuşmanın blrçok yararları vardır Kaya'nın ıçinde bulundugu pozısyondan otesıne geçememe olasılığına karşılık, psıkolo|i oğretmenı daha ust duzeyde bır bakış açısından Kaya'nın duygu ve duşuncelerını gozleyıp anlamlandırabılır Dezavantaı öğretmenın algılama ve yorumu buyuk onem taşıyarak Kaya'nın daha başka bakış açıları aramasını kısıtlayabılır Ayrıca, daha once sözunu ettığımız kendı sorunlarını kendı algılama ve yorumlarıyla sonuca ulaştırma yerıne, başkalarına dayanarak onların bu sorunları çozmesını bekleme gıbı bır tutumu da guçlendırebılır 4. Seçenek. Şu andakl çevresınde kendlnı rahatsız eden, ıtıcı gelen olay ve duşuncelerın bır lıstesını çıkarmak Avantaj Soyle bır lıste yapmaya gırışmek Kaya yı gozHemcı blr tutum takınmaya ve çevresındekı olayları sureklı gözlemeye göturecektır Gozledığı onların kendısinde nasıl duygular yarattığım anlamaya başlarken, bu duyguların arkasında yatan kendıne özgü yaşantıları hakkında da bır goruş sahıbı olmaya başlar Dezavanta/ Çevresındekı olayları tarafsız bır gozle değerlen&ırecek yerde, onların olumsuz yanlarını gormeye yonelme olasılığı artabıllr 5. Seçenek. Aramakta olduğu ' yenl ortamın' ozelhklerının bır lıstesını çıkarmak Avantaı Yenı ortamın ozellıklerını aramak, Kaya'nın kendı ıç dunyasında özlemınl çektiğı ozellıklerı daha somutlaştıracak ve bllınç duzeyıne çıkaracaktır Somutlaşan ve bıllnç duzeylne çıkan ozlemler daha gerçekçı bır değerlendırme olasılığına sahlptır Dezavantaı Şu anda ıçinde yaşadığı dunyadan koparak daha da hayal dunyasına gomulme olasılığı doğabılır Içinde bulundugu yaşamın sorunlarını anlama ve çozme yerıne, kendı hayal dunyasında yarattığı bır dunyaya kaçma eğilımı gelıştırebılır 6. Seçenek. Değışik kıtaplıklara gıderek, kendı sorununa benzer sorunları yaşamış yazarların kıtaplarını bulmak ve okumak Avantaj Bu tur bir araştırma Kaya'yı kendı yakın çevresının olanaklarından çok daha genış blr olanaklar dunyasına goturecektır Bu yenı dünyada duşunurlerln kendı sorunlarını nasıl görduklerını ve ne gıbı çozum yolları aradıklarını gözleyebılecektır Bu yol, kışının olgunlaşması ve gelışmesı içln etkılı ve verımlı bir yoldur Dezavantaj Kendı sorunlarına kendısı çczum arayacak yerde, kendı sorunlarının cevaplarını sureklı kendı dışında ve başka kışılerln verdıklerı cevaplarda arama eğilımı gelıştırebı 7. Seçenek. Okuldaki arkadaşları arasında kendı sorununa benzer sorunlara sahlp kışiler olup olmadığını araştırma ve bu varsa bu kışılerden bır tartışma grubu kurmak Avantaı Grup tartışmasında ıkı önemlı yarar vardır 1) Benzer sorunlarla uğraşan kışılerın sorunlarını algılama ve çozme yollarını dınleyerek, kendı sorunları hakkında daha gerçekçı olmayı öğrenır 2) Bu klşller bırbirine destek verıp yureklendırerek, kendı başlarına gırışmeyeceklerl bazı atılımları göze alabılırler Dezavantaı Grup Içinde konuşan ktşı kendını grup etkısıne açmış olur Grup ıçinde duyarsız, kıskanç ve bencıl kışiler varsa, sorunu ortaya koyan, kendınl açan bireye bunlar olumsuz etkı yapabılır vd onu daha da kırgın ve yılgın yapabılır lır b Bu aeçeneğı uygulamaya koyabılmem içln hangi adımları atmam gerek? Seçeneklerin avantaj ve dezavantajlarını ıncelerken sorunun temel nıtelığıni daha iyı kavramaya başlarız Boyle bır kavrayış, soru nun çözumune hemen olmasa bıle, zaman suresı ıçinde göturur a. Hangl Mç«nafcl«rl uygulayacağım? Sorunun çozumunde uygulanacak seçeneğe karar vermede bizım ıçın hayatta neyın önemlı olduğunun bıllncınde olmamız gerekır, bır başka deylşle daha once sözunu ettığimız merkezlerdekı temel değerlerımız kararımızı etkıler Ûrneğın, "buyuğun dedığıne hıç ıtıraz etmeden boyun eğme," bizım ıçın önemlı bır değer ıse, o zaman bu değerle uyuşma ıçinde olan seçeneklere yonelırız Dıger yandan, "kışı bağımsız olmalı, kararlarını kendısı vererek hayatını yönlendırmelı,' c. Tam bir degeriendirme yapabllmetn İçln başka bilgl ve netnelere gerakslnmem var mı? Uçuncu adımda onerdığımız her seçenekle ılgilı olarak daha başka bılgılere gereksınmemız olup olmadığını araştırırız Orneğın, ılk secenökte gunluk tutacak blr deftere, ıkıncı seçenekte Amerıkadakı akrabanın adresinı bılmeye, uçuncu seçenekte psıkolojı öğretmenınden randevu almaya gerekslnmesı vardır Bunun gibı her bır seçeneğı uygulayabilmek ıçın ne gıbı nesne ve bılgılere gereksinımı olduğunu daha onceden duşunmekte yarar var 6 seçeneğın gerçekçı olabılmesı ıçın yakın çevrede bır kıtaplığın bulunması gereklr, aksi halde bu seçenek uygulanamaz Seçeneklerin boyle bır lıstesını çıkardıktan ve her seçeneğın avantaj ve dezavantajını gözden geçırdıkten sonra sorunu çozum İçln 4 Adım'ı atmaya hazır hale gellriz 4. Adım: Çöztim ne? Dorduncu adım Ikı alt basamağı Içerlr a Hangı seçeneklerı uygulayacağım? değerı baskın ıse, "ıtaatkar" Insandan daha farklı seçeneklere yönelecektlr Eğer Kaya, bağımsızlığını her şeyln ustunde tutan bırı ıse 1 , 4 , 5 , 6 seçenekler gıbı kendı başına yapabıleceği seçeneklerı ön planda tutacak. dığer kışılerle konuşmayı ve onların fikırlerını almayı gerektiren seçeneklerı arka plana atacaktır Değerlerın yanı sıra, hşının şu andaki yaşamının oncelıklerl de seçeneklerden bırınln tercıhınde önemli rol oynar Başkaları tarafından beğenılmek ve kışılere önderllk yapmak Kaya'nın yaşamında bır oncelık kazartmışsa, 7 seçeneğı tercıh ederek okuldaki arkadaşları arasında kendı sorununa benzer sorunlara sahıp kışiler olup olmadığını araşt'rır ve varsa bu kışllerden bır tartışma grubu "kurmaya yönelır Ote yandan bır an önce dış dunya ıle lışkı kurmak ve o dunyayı tanımak öncelık kazanmışsa, Amerıka da bulunan amcasının oğluna yazarak ondan bilgı almak (2 seçenek) bırıncı palana çıkar Verdığımız örnekte Kaya, birçok seçenegi aynı zamanda seçebilir Bu demektır kı, soru 3274