Katalog

B İ L İ M KÜLTÜR BİLİM YAYIN Buluşların anahtarı 60 milyonluk büyük bir ülke Türkiye. Ama büyük devlet olmak nüfusla değil, bilimle, teknoloji ile ölçülüyor. Vehbi Belgil ransız düşünürü Paul Valery (18711945) yalnız şu sözü ile bile bilim tarihine geçse azdır: "Düşünür, yeniden düşünen ve düşünülmüşlerin asla yeterince düşünülrnediği kanısında olan insandır." Evet, düşünür, düşünülmüşlerin yeterince düşünülrnediği kanısında olduğu için aynı şey üzerinde yeniden düşünür ve buluşunu yapar. Bütün buluşların kökeninde bu olay gizlidir. Bu yazımda bu özdeyişin açıklamasını yapmak istiyorum. Çünkü ülkemiz nüfus bakımından Ingiltere'den de (58), Fransa'dan da (57) büyük bir ülkedir. Ama, bilim ve teknolojinin bu iki devinin eline su dökemez Çünkü, biz 500 yıllık tarihimiz boyunca bu iki alanda hiçbir varlık gösteremedik. Bir politikacımız, yıllarca önce yazdığı bir kltapta matematiği (bizim) icad ettiğimizi, bu nedenle, toplama yapan bir insanın telif (buluş) hakkı olarak her işlem için bize bir frank ödese, her yıl bir Paris'in, bir Londra'nın satın alınabileceğini ileri sürmüştü. Ama, bu politikacının unuttuğu bir nokta vardı. Bir elektrik dügmesine basan bir Türk'ün aynı hak için kimlere ne ödemesi gerekeceğini hiç düşünmemişti: Uçağa binerken öyle, otomobile binerken böyle, televizyon seyrederken öyle, telefonla konuşurkenöyle... Hazreti Isa'nın Incildeki yaşamı, altına benzer bir tür mozayik ile anlatılmış. Buna, bugünkü "çizgi roman"ların atası gözü ile bakabiliriz. Ayasofya'nın mozaiklerini de eklemek gerekir. Tabii, bir de, yazı yazılacak maddeler bakımından ele alınan konular var. Yazı yazan kalem var. Kalem de kendi içinde aşamalardan geçmiş. Tükenmez kaleme gelene kadar neler kullanılmamış? Divit denen bir kalemlik vardı. Daha önceleri, yüzyıllardır boyu kaz tüyü kullanıldı. Gharles Dickens bunlarla yazdı romanlarını. Mürekkep ayrı bir konu. Mürekkebin denen bitkinin geniş yaprakları, sonra kâğıt... Bütün buluşlara şu üç düşünce egemen oluyor: Daha kolay, daha ucuz, daha daha küçük maddeler bulma sorunu... llk fikirden sonra kolay, ucuz, küçük yapma fikri geliyor. Bunlar üzerinde kafa yoruluyor, Ancak, çekiç ve küskü ile taşa veya demir ucu ile kil çamuruna yazı yazma yöntemi en güç yoldan kaz tüyü ile deriye, kâğıda yazı yazma düşüncesi hemen gerçekleşmiyor. Uzun bir süreç içinde, denemeyanılma yöntemi ile bulunuyor her şey "Rarmakla yazsak ne olur? Ince ağaç dalı ile yapabilir miyim? Hadi deneyelim.." Deneniyorolmuyor." Derken yeni bir fikir ortaya atılıyor. Sonunda en uygunu üzerinde duruluyor. Edison'un ilk gramofonu, kolla döndürülen konserve kutusu biçiminde idi. Bu araç bu yolla fazla gelişmeye açık değildi. Birisi düz levhaya kaydetmeyi düşündü Gramofonda ilk kolaylık bu oldu. Kutu üzerinde kaç şarkı yer alabilirdi? Oysa, düz lehva kolaylık sağlıyordu Levhanın bir ozelliği de iki yüzlü olması idi. Saklaması da kolaydı. llk radyolar salonlarda çalınabilen lenduhâ araçlardı. İçinde birçok lamba, üstünde tahtadan kılıf, kuyulara sarkıtılan antenler. Zamanla, iambalar ikiye, üçe indi Masa tipinde, kılıf kalktı. Antenler kuyulardan damlara çıktı Yeni radyolar için daha az malzeme kullanılmaya başlandı ve daha ucuza satılmaya başlandı. Ucuzluk, genellikle, az malzeme kullanmadan geliyordu. Az malzeme, aynı zamanda küçüklük demekti. llk sinema filmine görüntüleri işleyen kameralar oda büyüklüğünde idi ve yerinden kalkmazdı. Artistler böyle bir kameranın 'önünde rol yaparlardı. Bugün, bir omuz kamerası, bir video kamerası ile harikalar başarılıyor... Bütün bu başarıların arkasında "düşünülmüşü yeniden düşünme" yöntemi yatıyor. Insanlar uzun süre kaz tüyü ile yazdı. Ama birileri, daha kolayı, daha ucuzu, daha küçüğü arıyordu. Gelişmeler bu sayede gerçekleşti. Ev telefonlarını düşünün Şimdi cep telefonuna gidiyoruz. Cep televizyonu zaten vardı. Belki, yakında cebinizde taşıyacaksınız televizyonunuzu. Sözlerimin sonunda Valery'nin sözünü gene hatırlatayım: "Düşünür, yeniden düşünen ve düşünülmüşlerin asla yeterince düşünülrnediği kanısında olan kimsedir." Türkiye 60 milyonluk nüfusu ile büyük ülkeler arasında Fakat, bilim ve teknoloji açısından durum parlak değil. Büyük devlet olmak için bu ikisi gerek Politikacılarımız "muazzam Türk kültürü"nden söz ediyor. Yalan bunlar, cesaret ve oy arttırmayayarıyor. Ama buluş da bedava olmuyor. Milyarlar, trilyonlar gerekiyor bu iş için. Gökten düşer gibi buluş yapma dönemi çoktan kapandı. Araştırmacılarımızı kendimiz yetiştirmek zorundayız. Bunu yapamazsak, kayınpederinin parası ile geçinen damat durumuna düşeriz. Hekim ve Sigara Kolay, ucuz, küçük F Doç. Dr. Özen Aşut, Türk Tabibler Birliği yayını,Nisan 1993.124 sayfa, 30bin 71. Sigara tekellerinin gelecek umutlarının Türkiye ve diğer az gelişmiş veya gelişmekte olan ülkelerde yoğunlaştığını biliyoruz. Gelişmiş zengin ülkelerde sigara içenlerin sayısında her geçen yıl azalma olması, bizim gibi ülkeleri sigara tekellerinin kalesi halıne getiriyor ve bu ülkelerde yatırımlar, reklamlar vb giderek artıyor. Bu tekellerin vatanlarında ise sigara içenler hem hoş karşılanmamakta, hem de kendilerine sigara içebileceklerı sadece evleri ve sokaklar bırakılmaktadır. Sigarayı bir halk sağlığı sorunu olarak ele alan Türk Tabibler Birliği bu çerçevede sigara alışkanlığı ile savaşımı ve sigara içmeyenlerin korunmasını amaçlayan@ı bir proje başlattı. uzen Aşut'un hazırladığı kitap bu alanda duyarlığı arttırmak ve toplumu bilgilendirmek için hazırlandı. Özellikle doktorların bu konuya gerekli önemi vermeleri çok olumlu. Hastanın, karşısında sigara içen bir doktor görmesinin de belki bu sayede önüalınabilir. Aşut'un kitabı iki bölümden oluşuyor. Sigara sağlık ve ekonomi, sigaraya karşı savaşım. llk bölümde tütünün ve sigaranın tarihçesinden sonra sigaranın insan sağlığına etkileri (kanser, kalp ve dolaşım sistemi hastalıkları ve diğerleri), pasif içicılerde sağlık sorunları, sigaranın ekonomik sonuçları, dünyada sigara içme alışkanlğı ve ölüm oranları, Türkiye'de yapılan araştırmalar konu ediliyor. Kitabın büyük kısmı ise sigaraya karşı savaşa ayrılmış. Konunun uluslararası boyutları, Dünya Sağlık örgütü ve dünya konferansları çerçevesinde inceleniyor ve alanda yapılan çalışmalar alınan önlemler ve kararlar açıklanıyor. Bu savaşta hekime düşen görevler, nasıl mücadele edileceği, Türkiye'de sigaraya karşı mücadelede durum ve gelişmeler kltapta ayrıntılı olarak incelenmiş. Sigarayı btraktırma sürecinin incelendiği bölümde, hastaya ve doktora gerekli bütün bilgiler verilmekte. Kitap grafikler ve tablolarla destekleniyor. Ozen Aşut'a bu değerli çalışması için teşekkürler. 32713 Daha ucuz Düşünülmüşü yeniden düşünmek lar için dökülmeyen hokka yapılmıştı. Uçakta aynı gellşme örnekler, örnekler, ömekler llkçağ insanları "yazı" diye bir şey düşünmüş: Demir kalemlerle taşlara oyulan veya kilden tabletler üzerine yazılan bir yazı sistemi. Bu konu üzerinde sonraki kuşaklar düşünmelerlni sürdürmeselerdi bugün hâlâ öyle yazışacaktık. Böyle bir haberleşme ancak kralların işine yarayabilirdi. Kral, yaptıkları ile övünmek için taşlara yazı yazdırabilecek güçte idi. Derken hayvan derileri üzerine yazı yazma yöntemi bulunmuş. Onu kâğıt izlemiş. Tabii, kâğıdın da çeşitleri bulunmuş. Ya resimle haberleşmeye ne diyelim? Mozayikleri anlatmak istiyorum. Istanbul'da Edirnekapı dolayındaki Kariye Camii'nin dış koridorlarının kubbelerinde llk kâğıt balon 1783'de uçurulmuştu. Alttan yakılan ıslak samandan çıkan gazla uçuyordu. Sonra hidrojen dolu balonlar yapıldı. Bunlar bugünkü 750 kişilik dev uçakların ağababaları idi. Denizde yelkenli gemilerle kürekler kullanılırdı. Kürekli gemi uzun yolculuğa elverişli değildi 50 kürekçinin yemesi, içmesi ne demekti? Karavel denen sırf yelkenli gemilerle bulundu Amerika. 4 aylık bir yolculukta 50 kürekçinin yemeğini, suyunu kim sağlayacaktı? Vapuru düşünün. llk vapurla bugünküler arasındaki farka dikkat edin. Bisiklet, gramofon, hatta kitap hep gelişmelerle bugünkü biçimlerini aldı Bütün bu gelişmelerde hep bir başlangıç tikri var: Yazı yazma fikrini alalım. Çekiçle kürsüye vurarak taşa yazı yazmanın güçlüğünü bir düşünün. Başkaları çıkıyor başka fikirler ortaya atıyor: Çekiç yerlne kalem kullanıyor, taş yerine deri, papirüs