Katalog

MİKRC Doğanın gizli tarihi: Foraminifer 570 milyon yıl öncesine kadar uzanan tek hücreli denizel canlılardan bugün bize kalan harikulâde güzel iskeletleri geçmişin tarihini aydınlatıyorlar. Bu yazıda, foraminiferlerin dünyasında geniş ayrıntılı ve zengin bir gezinti yapacaksınız. Mehmet Sakınç* eniz kıyısında kumsalda yürürken Şile, Istanbul'un Karadeniz sahilinde tuı ayağınızın bastığı ya da elinize aldıristik bir kasaba, yolu buraya düşenler ğınız bir avuç kumun içlnde, denizkumsaldan doğuya doğru (Eşekadası'na) den sürüklenerek karışrnış, doğa harikası yürüduklerınde adanın hemen guneyindeki ve birbirinden güzel şekillı bınlerce foramitepelerde yaklaşık 12 cm. çapında Numnifer kabuğunun varlığından haberiniz yokmulites'lerın kavkılarından oluşan mezarlıtur sanırım. Oldukça ufak olan bu organizğı göreceklerdır. Sayılamayacak kadar fazmaların la Nummulites'in görülebilmeler etrafa yayıldığı bu i ancak iyi bir yer sizi bir kez dabüyütmesi ha, milyonlarca yıl olan bioculer öncenin (50 milveya arazide yon/yıl) sır dolu kullanılan on dünyasına götürebüyütmelimercektir. cek (Lup) ile llk kaynaklar mümkün olabiFosil Foraminilir. Dogaya ve fera ile ilgili ilk onun gizemli kaynak M.ö. 5. dünyasına ilgi yüzyilda Herododuyanlar miltus'a aittir Mısır yonlarca yıl piramitlerinin yaönce denizlerpımında kullanılan de yaşamış taşların içinde olan bu canlıNummulites'leri ların fosillesgören Herodotus miş atalannın bunları madeni iskeletlerine paraya benzetmiş(kabuk, kavkı) tir. Bunların fosilbugün dokunaleşmiş organizma bilir ve hatta oldukları ise anonları toplayacak 2000 yıl sonra bilirsiniz. BuAgrtcola (1558) tanun için çok rafından anlaşılfazla uzağa mıştır. Daha ufak gitmeye de geforaminiferlerin tarek yok. Künımını Beccarius çükçekmece (1731) yapmış, ankuzeyindeki cak bunların çoğu Altınşehir ve Cephalopoda, Halkalı ile Çatalca (Inceğiz) Şekil 1 Canlı foraminHer'in şematik şekli: 1 KabuğunGastropoda ve Vermes'lere bencivarındaki taş duvar kısmı 2 Endoplazma 3Ektoplazm, 4 Pseudopozetilerek sistemaocakları Num da (Yalancıayak) 5 Yakalanan besln maddesl (Dlatotikte aynı kategori mulitesdenilen içine konulmuşiri foramineistur. keletlerinin mezarlığı, 12 cm. çapında ve 1826da D'Orblngy ilk cıddi çalışma ile yer yer iri bir mercimek ya da madeni para fosil Foraminifera'da 5 familya, 52 cins ve büyüklüğünde olanlara rastlamak her za544 tür ayırtlanmıştır 19 yüzyıl sonlarında man için olağan. Eğer şansınız varsa bunAlman protozoologları, yaşayan foraminiların 1030 cm. hatta 60 cm çapında olanlaferlerin biyolojisi, morfolojisi ve sistematikrını da (Naci Görür ve Fazlı Y. Oktay, sözlü leriyle ilgili çalışmalar yaparak bunların görüşme) bulmak mümkün. 50 milyon/ ataları arasındaki ilişkiyi araştırmışlar ve yıldan (Eosen) beri bir insan tarafından gö20 yüzyıl başlarında petrol aramalarının rülmeyi ya da dokunulmayı bekleyen bu foyoğunlaşması ile de mikropaleontolojinin sılleşmiş protozoa (tek hücreli) iskeletleri dolayısı ile foraminiferanın bu çalışmalarForaminifera'nın bir anlamda geçmişteki daki payı önemli derecede artmış ve son kralları sayılırlar. yıllarda TEM (Transmission Electron Mıcroscope), SEM (Scannıng Electron Micros y. Şekil 2 ForaminHer'in çoğalması: A Splrllllna vivlpara B Dltcorbts paateMtormia C htdlum crispum. lll Efeyslz (mlkrosferik), IIIIV Eşeyll (makrotterlk) üreme. cope) ile yapılan detaylı taksonomik çalışmalarla bu gruba ait birçok yeni cins ve tür bulunmuştur. lara bölünmemiştir. Periyodik büyüyenlerde ise içte localar görülür (Çağlar, 1952) Foraminifera'da iki tip yaşam şekli vardır. Bazıları deniz tabanında başka bir cisim üzerinde, (bu canlıda olabilir) yalancı ayaklı ile ya da yapışıcı bir madde salgılayarak tutunurlar. Bu durumda bazen ortak yaşam (simbiyosis) veya asalak (parazit) yaşam gerçekleşir (Bignot, 1985). Böyle hayatı sürdüren formlara bentik veya bentos denilir. Diğer grup ise açık denizlerde, okyanuslarda dalgalar, akıntılar veya rüzgârlar ile uzun mesafeler sürüklenerek yer değiştirirler. Hareketlerinin hızı bu etkenlerin şlddetine bağlıdır Bunlara da planktik veya plankton adı verilir Foraminifera'da eşeyli (seksüel) ve eşeysız (aseksuel) olarak üreyen iki nesil bulunur Mikroserik ferdin (B) ilk locası (proloculum), ancak kabuğu (iskelet, kavkı) buyüktür. Bu nesıl eşeysız (aseksuel) Tek hücrell organizmalar Foraminifera denizel ve acısu ortamlarında yaşayan kabuklu tek hücreli (Protozoa) organizmalarıdır. Bunları diğer tek hücreli canlılardan ayıran, kitinli (Boynuzsu madde), arenaseli (aglutinant) ve kalkerli (porselen, hyalin) kabuklarının (kavkı, iskelet) olmasıdır. Organizmanın esas canlı kısmını protoplazma denilen yumurta akına benzeyen bir madde oluşturur. Bu, iç kısımda ve çekirdeğin de (nukleus) içinde yer aldığı endoplazma ile, dış kısımda beslenme, savunma, kısmen de hareket görevini pseudopo (yalancı ayak) ile ustlenen ektoplazmadan olmuştur (Şekil 1). Foraminifera'da devamlı ya da periyodik olarak büyuyen formlar bulunur. Devamlı büyüyenlerde kabuğun ıç kısmı loca