Katalog

GEN AR AŞTIRMALARI Hücrelerimizde saklı ölümsüzlük geni var mı? Her hücrenin içinde sonsuza dek yaşamasını sağlayacak güçlü bir gen saklı olduğu bildiriliyor. Bu gen ancak özel durumlarda aktifleşiyor. Ne zaman ve neden aktlfleştiğlni moleküler biyologlar bulmaya çalışıyorlar. er hucrenın ıçınde sonsuza dek yaşamasını sağlayacak güçlü bir gen saklı. Bu gen ancak özel durumlarda aktifleşiyor Ne zaman ve neden aktifleştiğinl moleküler biyologlar bulmaya çalışıyorlar B hücreli lenfoma diye bilinen kanserde ılk kez saptandığı için bu gen bcl2 olarak tanımlandı. Genetik uzmanları genln işlevini araştırırken otoimmun hastalıklar kanser ve bağışıklık sistemı ile ılgılı yenı görüşmeler geliştirdiler Alzheimer hastalığı, Parkinson ve Huntington hastalığı gibi kitlesel hücre ölümü olan hastalıklarda aktif gen hücreye nasıl yerleştirllebllir diye düşünüyorlar. Bilim adamlarına göre hücrenin ölumü için bir genetik program var, bcl2 ıse hucreyi yaşatacak olan karşı genetik program. Şimdiye dek yapılançalışmalar bcl2'nin en önemli görevlerinden birinin hastalık etkenlerini bağışıklık sistemine haber vermek olduğunu gösterdi Bir enfeksiyondan sonra etkenle savaşmak için çoğalan hücrelerin büyük kısmı ölür, ama aynı etken tekrar saldırdığında bağışıklık sisteminı uyaracak küçuk bir grup canlı kalır Araştırmacılar vücudun kendi dokusunu yabancı olarak algılayıp saldırıya geçen hücrelerde bcl2'nin yanlışlıkla uyarılmış olabileceğıne inanıyorlar. Bunun sonucu otoimmun hastalıklar ortaya çıkıyor. Bcl2'nin yanlış aktifleşmesiyle kanser de oluşabilir Kanser, hücreler kontrolsüz çoğaldıkları için değil, zamanında ölemedikleri içinoluşur. 1985'de bcl2'nin bulunması, 1980'lerden beri kansere neden olan genlerin yoğun şekilde araştırılmasının sonucu oldu O tarihte moleküler biyologlar Burkitt lenfoması olarak bilinen kanserde neden olarak kromozomda yanlış yerleşmiş bir geni saptamışlardı. Aktifleşmesine izin verildiğinde bu gen hücrelerin aşırı çoğalmasına neden olan bir protein üretiyordu. Stanford Universitesi'nde çalışan Immunolog Dr Irving VVeissman'a göre kanserlerde translokasyon (genlerin yer değişikliği) araştırılırsa kansere neden olan yeni genler bulunabilir ler lenfoma hakkında bilinenlere uyuyordu. Tedavisi olmayan bu kanserli hastaların yüzde sekseni 10 yıl yaşayabilir. Kanser araştırmalarında odak noktası çoğalmanın hızlanması uzerineyken kanserin hücrenin ölme yeteneğindeki bir bozuklukla da oluşabileceği düşüncesi beklenmedik bir olaydı Dr. Korsmeyer ve arkadaşları dışında Dr. David L. Vaux, ayrıca Melbourne'da bir grup, farelerin Blenfosıtlerine bcl2 geni kopyalarını yerleştırerek kanser oluşturdular. Dr. Korsmeyer'e göre o kadar çok hücre birikti ki bir kısmı mutasyona uğrayıp kanserleştı Farelerde oluşturulan kanser de insanlarda yanlış yerleşen bir gene bağlı olarak gelişen ve çok yavaş seyreden kanser hastalığına benziyordu. Dr. Korsmeyer normalde bcl2 geninin vücudun nerelerınde aktif olduğunu araştırdı. Bademcikler ve dalakta bu geni saptadı Bu durum bcl2 geninin bağışıklık sistemi ile ilişkili olduğu düşüncesini destekliyordu. Massachusetts Teknoloji Enstitüsü'nden Dr. Robert Horvitz C. Elegans'jn hücre ölümünü kontrol eden bir seri gene sahip olduğunu açıkladı. Bu genlerin işlevi basit olarak şu şekilde tanımlanabılir. öldür, cesedi ortadan kaldır, kanıtları yoket Hücreler önce ölür, sonra diğer hücreler tarafından yutulur, ölen hücrelerin DNA'sı parçalanır. Ilk basamak olan hücre ölumüne yoğunlaşıldığında iki aktif gen saptandı. Hücre ölümünden (cel death) esinlenilerek ced3 ve ced4 adı verildi. Ancak esas komutan ced9 olarak isimlendirilen gendi. Ced9 inaktif olduğunda ced3 ve ced4 harekete geçerek hücrenin ölümüne neden oluyordu. Ced9 devreye girdiğınde ced3 ve ced4 sessizleşerek hücrenin yaşaması sürüyordu populasyonunu kont kanizmalardan birlsi, programlı hücre ölümü Genetik olarak harekete geçen bir sınyal, hücrelerin parçalan ^ masına neden oluyor. Yukarıdakı hücreler bu parçalan emıyor Hücra ölfimsOzlfiğfl Bel2 adlı bir gen, en azından bir kanser türünün ortaya çıkmasına neden oluyor, çunku hücrelerin ölmesini engelliyor, çoğalmalarını sağhyor ve bir gün habis olmaları olasılığını arttırıyor Bununla birlıkte. Bel2, bağışıklık sıstemındekı bazı hücrelerin de yaşamını uzatabılıyor, boylece hastalıklara karşı bir "bellek" yaratıyor ve bağışıklık sısteminin gelecekte bu hastalıklara karşı hazırlıklı olmasını sağhyor. Vazgeçilmez bağışıklık silahı Beklenmedlk keşH DR. Korsmeyer ve iki ayrı araştırma grubu yeni gen bcl2'nin hücre bölünmesine yol açmadığını buldular. Bcl2 hücrelerin ölmesini önlüyordu. Kanser hücreleri çılgınca bölündükleri için değil ölmedikleri ıçın oluşuyordu. Stanford'da bu geni ınceleyen Dr. Weissman fare hücresine bcl2'yi yerleştirdı. Bcl2 diğer onkogenlere benzemiyordu ve hücre çoğalmasına neden olmadı. Dr. Korsmeyer'e göre bu durum follikü3092 Bağışıklık sısteminin esası, geçirilen enfeksıyonların anımsanmasına dayanır. Eger bırine örneğin kabakulak etkeni bulaşırsa bağışıklık sistemı savaşmak için harekete geçer, vücuda gıren etkeni tanımak ve yok etmek için milyonlarca hücre üretir Kabakulakla savaşan hücrelerin çoğu 35 gün içinde ölürken gelecekte etkeni tanıyacak olan bellek hücreleri yaşamayı sürdürür. Kabakulakla tekrar karşılaşıldığında bu hücreler çoğalarak enfeksıyonu ortaya çıkmadan önler. Aktif bcl2'nin bulunduğu diğer vücut bölgeleri kemik iliği hücreleri, meme, prostat ve tiroid bezi kanallarını döşeyen hücrelerdir. Kanal duvarları hormonlarla uyarıldığında hızla yeni hücreler oluşur. Ayrıca deri ve bağırsak hücrelerinde de aktif bcl2 geni bulunur. Embriyonık gelişmenın erken döneminde bcl2 vücudun hemen hemen her hücresinde, özellikle nöron hücrelerinde aktifleşir. VVashington Üniversitesi'nden Dr. Eugene M. Johnson bir gün bcl2'nin Alzheimer hastalığı gıbi dejeneratif hastalıklarda sinir hucrelerinin ölümunü onlemede kullanılabileceğine inanıyor Hücrelerin canlı kalması için sinir bıiyüme faktörü denen hormonun var olması gerekirken bcl2'nin aktif kopyaları yerleştirilmiş sinir hücresinde hormona gerek kalmaz Bu arada Dr VVeissman ve arkadaşları bcl2'nın normalde vucuttakı işlevinin ne olduğunu araştırdılar. Deneylerını, hücre ölumun önleyen bir gene sahıp olduğu bilinen Caenorhabditis elegans adlı solucanda odaklaştırdılar Dr. Horvitz vücudumuzda olmadık bir anda ced9' u harekete geçiren mutasyonlar oluştuğuna inanıyor. Böylece ölmesı gereken hücreler yaşamaya devam ediyor, ced9 devreden çıktığında birçoğu veya hepsi ölüyor. Science dergisinin son sayısında bcl2'nin aynen ced9 gıbi ced3 ve ced4'ü baskılayarak solucan hucrelerinin canlı kalmasını sağladığı bildirildi Insanda bcl2'nin ced3 ve ced4'e denk düşen genleri bastırarak çalıştığı sanılıyor. Dr. Horvitz solucan genlerinin araştırılmasının insan vücudundaki sistemı açığa çıkarmakta yararlı olacağına inanıyor. Bazı çalışmaları memeli hücre külturünde, bazısını ise solucanlarla yapmak kolay. Eğer iki sisteme sahipseniz daha Solucanlarla Deneyler Bel2, kromozom 18'de, hücrelerin kontrolsüz olarak ayrılmalarına neden olan gen aranırken bulundu. Bel2, bağışıklık bellik hucrelerinin bulunduğu bademcikler ve dalakta, kan hucrelerinin oluşumuna katkıda bulunan kemik ılıği hücrelerinde, akcığerler, prostat ve tıroıd bezlerindeki kanallarda; derı ve bağırsaklarda, embriyo gelışımınınbaşında bulunan hemen hemen bütun hücrelerde etkındır şanslısınız Moleküler biyologlar hücre yaşasın mı ölsün mü diye yarışan genlerin üzerine eğildıkçe yeni bakış açıları kazandılar. 100 000 insan geni içinden bcl2'yi ayıkladıklannda hücreyi yöneten en önemli noktalardan birini yakaladılar Derleyen: Özlen Tümcr