Katalog

BİLİM VEŞARLATANLIK Bilim, sarlatanlık ve rasyonel düsünme Emekli felsefe doçenti Hüseyin Batuhan, dünya ve Türkiye bilim dünyasında şarlatanlıkları konu olan bir kitap hazırladı. Yayınevi bulursa basacak. Bedri Gençer anlayacağımız, ortodoks bilimi taklit ederler. ağımızda bilim neredeyse bir "idol" oldu. Ancak kalpazanlığın da çok türleri var. SözgeliInsanların gözünde hali hazırdaki en yermi, başkalarına ait bir fikir veya buluşu kendisıleşik cazibe merkezini oluşturuyor "Bine mal etmek (intihal), hiç yapılmamış bir delimsellik" düşüncelerin veya eylemlerin kabul neyi yapılmış gibi göstermek veya yapılmış bir görüp görmemesınde başlıca ölçüt kaynağı oldeneyin sonuçlarını teorisini kanıtlayacak şemaya devam ediyor. Insanlar çoğu kez kendilekilde tıraş etmek gibi. Wllllam Broad ve Nlchorlni ona göre ayarlamak zorunda hissediyor las Wade, bunlara Doğruya Ihanel Edenler diBilimin böylesi sihirli, karizmatik bir güce sahıp olması, diğer yandan, ondan yararlarv mak, onu iktidarlarının temeli yapmak isteyenlerin iştahını kabartıyor. Bu yolda istismarların ve suiistimallerin sayısı hayli kabarık ki zaman zaman "gerçekW//m"le "sözde bilim"m aynı çarşıda 11 satıldığı oluyor. Arasıra yolumuzun üzerine bilimin "sırhndan geçinen" şarlatanlar, sahtekârlar, kalpazanlar çıkıyor Işle, ODTÜ'den emekli (elsefe öğretim üyesi Doç Dr Hüseyin Bahıhan'ın yakında yayımlanacak 'Bilim ve Şarlatanlık' isimli kitabı, bu konuda önemli bir Sayın, Batuhan kitabınızı hangi amaçla yazdınız? boşluk dolduracak Henüz sistematik bilim tarihi çalışmalarının bile oldukça kı Sarlatanlık, dünyada ve ülkemizde giderek artı8ir olduğu ülkemizde bilimin istismarı' yor. Sözgelimi kitabımda en fazla yer ayırdığım tanhınin yazılması ilglnç olsa gerek. Daniken'in kitaplarını okumuş yüzbinlerce insan, zakkumcu doktor Ziya özel'e umut baglamış binlerYazar, kitabına 'Sarlatanlık ve Bilim' ce kişi var. Eleştirilerimle bu insanlardan hiç değilse hakkında uzun bir teorik girişle başlıyor bir kısmını, Dâniken gibilere niçin inanılmaması geSarlatanlık, bilim'e aykırılık demek ama, hangi 'bilim'e? Bilimsel gelenek içinde rektiğine, Dr. özel gibilerden ise neden medet umuüretilen ve en sıkı denetimlerden sonra lamayacağına ikna edebileceğimi düşündüm Ancak 'bilgi' adına layık görülerek bilim adamasıl amacımın, bu vesile ile insanlara rasyonel dülarının büyük çoğunluğu tarafından beşünme alışkanlıkları kazandırmakolduğunu söyleyenimsenen teoriler, ortodoks bilim't bilirim. Maalesef, okullarda okutulan bilim, mantık oluşturur. ve felsefe dersleri bu amacı gerçekleştirmekten Peki ortodoks bilime aykırı her göuzak bulunuyor. Çünkü eğitim sistemimizin temel rüş, teori, sarlatanlık mıdır? Bilimde teoyaklaşımı çocuklarda öğrenme, yani, bilgi edinme riden yasaya giden yol, uzun, zorlu bir arzusu, dolayısıyla bilgiüretme hevesi uyandırmak süreci gerektirir. Yem bir iddiayı şüphe yerine, onun kafasına başkaları tarafından üretilmiş ile karşılamak bilim ahlâkının temel kuhazırlop bilglleri doldurmaktır. Çocuklarda bilme arrallarından biridir. Insanlar bilim adamları da dahil yerleşik göruşleri kolay kozusu uyandırmayan, ona bilgisevgisi (Filozofia) aşılay bırakmak istemezler Bu nedenle layamayan böyle bir eğitim sisteminden geçenler devrimci bilim adamları, yoğun bir eleşhiçbir "bllimkültürü" kazanamadan okulu bitiriyor. tiri sürecini göğüslemeye mecbur ve "Bilimkültürü" deyimini biraz açar mısınız? hatta bazen sarlatanlık ıthamına bile Ben bundan bilimlerin dayandığı ontolojik varmaruz kalırlar; iddialarını kanıtlayacak yeterli delilleri sağlayamadıkları takdirsayımların, araştırma yöntemlerinin ve epistemolode. Çünkü bilimde esas olan 'buluş' jik kuralların bilgisini anlıyorum. Bir bilim adamı tebağlamından çok belgeleme' bağlamımelde nelerin var olduğunu kabul eder, bilgi dır. Oysa şarlatanlar bunu hiçbir za.nan üretiminde ne tür yöntemlere başvurulursa olumlu yapamazlar. sonuçlar alma şansı vardır, ama hepsinden de Yayımlanmamış bir kitap üzerine söyleşi Ç Bilimin patolojisinden gerçek bilime varmak istedim" Hüseyin Batuhan'la bir söyleşi Kalpazanlığın türleri var Insanlar, şarlatanhğa çoğunlukla psıkolojik tatmin, yani ün, sansasyon, maddi çıkar ve dini inançlara hizmet gibi sübjektil saiklere tevessül ediyorlar Bu anlamda şarlatanlar, 'zavalh' insanlardır. Oysa diğer bir zümre olan bilim sahtekârlar (Batuhan ın deyimiyle 'kalpazan) da bilimi istismar ediyorlar, lakat iki zümre arasındaki fark, birincilerin bilinçsiz, ikincilerin ise 'bilinçli' (diğer bir deyimle hin) olmalarıdır. Yanı şarlatanlar, ortodoks bilime ters düşen iddia ve yöntemlerle ortaya çıkarlarken, sahtekarlar, yerleşmiş bilimsel geleneklere tümüyle sadık kalarak, ortodoks bilimin yörv temlerini harfıyyen uygular görünürler; yor (Betrayers of the Truthy, Oxford Unlversity Press, 1989). Sözdebilimi asılbilim'den ayırd edebilmek amacıyla yazar, 'bilgi' kavramını aydınlatırken iki tür bilgi, eskilerin deyişiyle "malumaf ile 'marifet' arasındaki (Ing. information: knovvledge) ayrıma dikkat çekiyor. Yazar, karışıklığın, dilimizde bu ikisine de bilgi denilmesinden kaynaklandığını söyleyerek bir İddianın bilgi' katına yükselmesi için gerekli koşulları (inanma, doğruluk ve belgeleme) anlatıyor ve bunun dışında kalan ıddiaların sarlatanlık kategorisine rıh gibi konular şarlatanların en sevdiğl alanlar arasındadır Çünkü onlar, bulanık suda balık avlamayı' severler Ama bu gene de onların zaman zaman kesin' diye bilinen bilimsel alanlara da (fizik, kımya, hatta matematik gibı)da dalmasını önleyemiyor Batuhan ın kitap boyunca sık sık sorduğu ve zaman zaman cevap bulmakta zorlandığı bir soru olan "şarlatanların neden bu kadar rağbet gördüğü" sorunu ise, kuşkusuz, olayın ozunu oluşturuyor Çünkü malum, 'marifet, iltifata tabıdir' Soruyu başka türlü sorarsak. şarlatanlar nasıl hayat buluyor? Amerika gibi dünyanın en gelişmiş ülkelerinden birinde ınsanlar nasıl, şarlatanların sözlerine kanıyorlar? Bu denli bilinçsiz olabiliyorlar? Yazar bunu haklı olarak, öncelikle, insanların bilgi' kavramı hakkındaki bllinç ekslkliğine bağlıyor. Yani sıradan insanlar dışındaki uzmanlar bile uzmanlaşmayı sadece hazır bir birikimi bellemek biçiminde anladıkları, genellıkle bilgi üretim/'nin yöntemleriyle bilgi denelim/'nin kural ve ölçütleri hakkında donanımsız oldukları için sözdebilimi halis bilimden ayırd edemiyorlar ikincisi (bize göre B G.), çağdaş insanın uğradığı bilgi (enformasyon) bombardımanı sonucu bilincınin buönemlisi, herhangi bir iddianın (bir hipotez veya teolanması, doğru'yu yanlış'tan ayırd etme yetisinin körelmesidir ri) bilgi niteligini kazanabilmesi için hangi şartların yerine gelmiş olması gerekir, bütün bunlar hakkında Ûrneğin, psikiyatristlerin çoğuna açıkseçik bir fikir sahibi olmak, "bilimkültürü"nün göre şizotreninin nedeni sayılan, temel öğeleridir. Bütün bilimleri birleştiren temel bilgiyi işleyememe' olgusu, sözünü yasa ve teoriler hakkında bilgi sahibi olmak da şart ettiğimiz durumun bir sonucudur elbet. Benim amacım, daha doğrusu öslemim, aslınÜçüncüsü, medyanın şişirmesidir. Normal bilimsel yayınlarda rahatlıkla da böyle bir kitap yazmaktı. "Bilim ve sarlatanlık" kidışlanabilecek şarlatanlar, çoğunluktabı ile ise, bu amacı tersinden gerçekleştirmiş olula sansasyona prim veren basının yorum. Yani, 'bilimin patolojisini işleyerek, ve medyanın bilinçsiz tutumu sayeokuyanlara, bunun zıddını, gerçek 'bilimkültürü'nü sinde rahatça seslerini duyurabilvermek istedim. İçinde yaşadığımız koşullar, böyle mekte, etkinlik kazanabilmektedir. bir yöntemi zorunlu kılıyor. Bugün basının özellikle bilim ve tıp Peki kHabınızın hak ettiği ilgiyi göreceğine inanı konularında tam bir sorumsuzluk örneği sergiledlğlnl görüyoruz. D6ryormusunuz? düncüsü de (bu yorum da ağırlıkh Kitabın hak ettiği ilgigiyi görmesi için önce yaolarak bize ait B G ) şarlatanların inyımlanması gerek. Oysa ben daha yayımlanıp yasanları zayıf noktalarından yakalamalarıdır. yımlanmayacağını bile bilmiyorum. Malum, bizim kitap piyasasında "bilimsel" kitaplara pek rağbet Çoğunlukla 'gerçeküstücü' alanolmadığı için yayıncılar herhangi bir riske girmek islarda konuşan şarlatanlar, manevi temiyorlar. Sizin anlayacağımız, sarlatanlık çok pabunalım içinde olan, endlşe duydukra getiriyor, ancak bilimin pek müşterısi yok. Bu yalları kendilerini ve geleceklerini (astnız bize özgü bir durum değil, dünyanın her yerinde roloji vs. ile öğrenmeye çalışan insanları istismar ediyorlar. Batuhan'ın böyle. Dediğim gibi, mevcut eğitim sistemi, bırakın da şaştığı gibi, aklın ve bilimin böylebilime karşı ilgi uyandırmayı, mevcut ilgiyi de büssine görkemll bir gelişme kaydettiğı bütün köreltiyor. Gene de bir gün yayımlanırsa, belçağımızda insanların böylesi gerçeki birkaç kişi kitaptan bir şeyler öğrenir. ustu, doğaüstü şeylere ilgi göstermesi garip değil mi? Ayrıca unutmamak lazım ki, insan tabiatında, garip, ilginç, olağanüstü şeylere karşı ilgi ve merak denilemeyeceğini vurguluyor. Demek ki bir kivardır. Bir paradoks gibi görünse de, yazarın şiyi sarlatanlık kapsamına sokan şey, iddiasısöylediği gibi, bir iddia ne kadar inanılmaz' nın doğruluğundan veya yanlışlığından çok, biolursa, o kadar inanan çıkıyor Batuhan, bunu limsel kişiliği ve tutumudur. kitabın sonunda Aptallıgın Anatomisi' başlıklı Bu bağlamda şarlatanların boy gösterdığı bölümde ayrıca inceliyor alanlar, daha çok pratik (teknik) bilgi ile uygu Batuhan'ın kitabında uzunca bir yer ayırdılamalaı bilim dalları (teknoloji) oluyor. Çünkü ğı, Erich Von Danlkan'in adını sanırım duymasıradan adamın teorik bilgi konularına göstereyanımız yoktur Bir dönem ülkemizde de peyceği fazla bir ilgi yoktur Bilimlerin sıralanmanirekmek gibi satılan ünlü eseri Tannların sında kesinlik derecesi bakımından ait sıralarArabaları'nın dünya çapında satışının otuz milda bulunan (özellikle insanların sağlık ve yondan fazla olduğu soylenıyor (Her halde kutmutluluklarıyla ilgili olması nedeniyle) tıp ve tagireceğini belirtiyor. Ancak burada dikkat edilmesi gereken önemli bir nokta, bilimsel sahtekârlığın tanımında herkes mutabık olsa da, Batuhan'ın verdiği sarlatanlık tanımının pozitivist mantığa gor» yapıldığı. Sadece beş duyumuz kanalıyla bılgılenmeyı esas alan, bunun dışında kalan vahiy, sezgi, ilham ve mantıksal çıkarım gibi yollarla elde edilen bigileri geçersız sayan yazarın tanımladığı sarlatanlık, böylece kısmen, görece bir nitelik arzediyor. Sözgelimi dinle bilimin çatıştığı başlıca alanlardan biri olan evrim/yaratılış konusu gibi. Ancak Batuhan, haklı olarak, bugünkü ortodoks bilime aykırı olmasına rağmen, zamanında toplumsal kabule mazhar olmuş bir teoriye sarlatanlık