Katalog

İNSAN VE D A V R A N I Ş I Bir elin nesi var, iki elin sesi var Kişiler arası işbirliğini ,yaratıcı işbirliğine, sinerjiye, diğer bütün tutumları kendinde içeren en üstün tutuma, yaşamın en üstün faaliyetine dönüştürebilmenin yolları vardır. Doğan Cüceloğlu, Los Angeles undan oncekı yazılarımızda KalıpJanmış ve Gelışmış ınsanı onemlı 'yonlerden karşılaştırarak bırbırlerınden nası! farklı olduklarını gorduk şırlar ve butune anlam katarlar Parçalar bu ılışkıler sayesınde anlamını kazanır ve dığer parçalarla butunleşır Sinerjiye katılmak rısklı bır ıştir, çunku sıner|ide buyuk olçude yaratıcılık vardır ve yaratıcılıkta onemlı olçude rısk bulunur Rısk altına gırebılmek ıçın kışının ıç dunyasını sağlam temeller uzerıne oturtmuş olması gerekır Bu ıç guven olmadan kışı rısklı gırışımlere atılmaya cesaret edemez Doğada sınerııyı her yerde goruruz Ikı ağaç tek başına ancak beslenırken, başka bır ağaca yakın olduğu zaman koklerı bırbırını etkıler ve her ıkısı de bırbırınden yararlanır ve tek başına olduklarından daha çok besın alırlar Ikı tahta ust uste kondukları zaman, herbırının teker teker kaldırdığı yukten daha fazlasını kaldırırlar Ahmet ve Behçet adın da ıkı ış adamı olsun Ahmet tek başına "A," Behçet de "B" mıktarı yıllık kazanç sağlıyor olsunlar Eğer bu ıkı ışadamı sınerjık bır ılışkı ıçıne gırerek beraberce bır ış kurarlarsa, kazançlarının "A + B" mıktarının ustunde olması gerekır Sıner)ı yaklaşımı sadece ış alanına değıl, eğıtım, aıle, sıyaset alanı gıbı akla gelebılecek butun konulara uygulanıbılır Kalıplaşmış ve gelişmiş insanın ayırt edici özellikleri Kısaca ozetleyecek olursak Kalıplanmış ınsan tepkıcı bır tutum ıçınde, gucunun neye yetıp yetmedığının bilıncınde olmadan bır yaşam surdururken, Gelışmış ınsan gırışımcı bır tutum ıçınde, etkı ve ılgı alanlarının sınırlarının bilıncınde bır yaşam surdurur Kalıplanmış ınsan kendı yaşammın anlamını davranışlarının temelınde yatan temel ılke ve değerlerı duşunmez çunku kendıne empoze edılen kalıpların dıştna çıkamamıştır öte yandan Gelışmış ınsan yaşamına yon veren temel ılke ve değerlerı keşfetmeye çabalamış ve keşfettığı bu temel ılke ve değerlerı yaşamına merkez edınmıştır Kalıplanmış ınsan neyın onemlı, neyın onemsız olduğunu ancak kendıne verılen kalıplar çerçevesınde ayırt eder, bu nedenle kendıne ozgu bır oncelıkler lıstesı yoktur Gelışmış ınsan kendı temel ılke ve değerlerı çerçevesınde anlamlı bır yaşam oluşturmak uzere oncelıklerını seçer Kalıplanmış ınsan çoğunlukla kazan/ kaybet tutumu ıçınde davranırken, Gelışmış ınsan kazan/kazan tutumunu benımser ve klşıler arası ılışkılerını sureklı bu tutum ıçınde surdurmeye çabalar Kalıplanmış ınsan kendt kalıplarının dışına çıkan duşunce ve davranışlara ılgı duymadığı ıçın ınsan ılışkılerınde yuzeysel kalır ve ozellıkle lyi bır dınleyıcı olamaz Gelışmış insan, kendı paradıgmalarının bilıncınde bırı olarak, dığer ınsanların paradıgmalarını aktıf bır dınleyicı olarak anlamaya yönelmiştır Bu yonelim onu çok tyı blr empatik dınleyicf yapar çumser, hesaba almaz, aşağılar ve ona tahakkum etmeyı doğal bır hak olarak goruruz Dığer yandan başka biri, (2) "Evet bu farklar onemlıdır, ne var kı, kadınların ozellıklerı daha ustundur," dıyebılır Boyle bır tutum ıçınde ılışkı ıçıne gırdığımız kadının ozellıklerını gozumuzde buyutur, onun bızden daha ustun olduğunu duşunerek hayatımıza yon vermesını ve bıze tahakkum etmesını doğal kabul ederız Bır başkası,(3) "Bu farklar onemlıdır ve bu nedenle kadınlar kendı ozellıklerını kaybetmelı vo erkekler gıbı olmalıdır," tutumu ıçıne gırebılır Boyle duşunen bırı kadınca ozellıklerı aşağılayacak ve ılışkı ıçıne gırdığı kadının erkekçe davranmısını yaşantıya goturen bır ılışkı kurulmalıdır" goruşunu destekler Kadın erkek ılışkılerınde sınerjı yaklaşımını kabul eden bır erkek kadının bazı ışlerı kendınden daha lyı yapabıleceğını rahatlıkla kabul eder Bır ılışkı ıçınde kadının, "kadınca ozellıklerıne" değer verır ve bu ozellıklerın kendı yaşamını zengınleştırdığını duşunur Aynı duşunce kadın ıçın de geçerlıdır Kadın ılışkı kurduğu erkeğın, "erkekçe ozellıklerıne' değer verır ve bu ozellıklerın kendı yaşamını zengınleştırdığını hısseder Her ıkısı de, beraber oldukları zaman kendı başlarına mutlu olabıleceklerınden daha mutlu, daha doyumlu olabıleceklerını bılırler Nıhayet, (6) 'Bu farklar onemsızdır yenı bır senteze gerek yoktur" goruşunde olanlar da bulunabılır Bu goruştekı kışıler, ılışkıde bulunduğu kışının "kadınca ya da "erkekçe" ozellıklerının farkında dahı değıldır, yaşamlarının o yonu bır anlam ıfade etmez Olumsuz Sinerji Bır etkıleşımde herkesın ışıne yarayan uçuncu bır seçenek bulabılmek, ancak Ikl uçlu, dıkotomık (dıchotomous) duşuncenın bırakılıp, onun yerıne bambaşka bır duşunce paradıgmasının kabul edılmesıyle mumkundur Dıkotomık duşunce ' Ya benım dedığım ya senın dedığın,' daha da ozetlersek "ben,' "sen" temelıne dayanır Sınerjık duşunce ıse kazan/kazan yaklaşımı ıçınde bıçımlenır ve "Hem ben hem sen" temelıne dayanır Gerçek yaşamda ınsanlar bırbirıne bağımlıdır (ınterdependent), ne var kı, ızledıklerı ıkı uçlu kazan/kaybet ya da kaybet/ kazan tutumları sankı bu karşılıklı bağımlılık yokmuş, herkes bırbırının hasmı ımış gıbl bır gerçek ongormektedır Insanlar "kazanmak" ıçın karşıdakılerını kuçultmeye, onların hatalarını ortaya koymaya, onları geçersız ve guvenılmez kılmaya çalışırlar Bu tur stratejılerle kazanacaklarını zannederler Gerçek yaşam ortamı karşılıklı dayanışma ortamı olduğu ıçın, başkalarını kötuleyen bır kışı bu arada kendısını de kotulemektedır, ne var kı, kullanageldığı kalıplar bunun farkına varmasını onlemektedır Daha once de belırttığımız gıbı kışıler kendı değerlerınden ve ıç dunyalarından kopuk olup, güvensızlık duygusu ıçınde oldukları zaman, kendılerlnı açmaktan korkarlar ve savunucu ıletışıme daha sıkı yapışırlar Bu nedenle kendi göruşlennde \srar ederler, herkesin kendı göruşlerıni aynen kabul etmesını ısterler, bu goruşlerden farklı goruşlerın mutlaka yanlış olması gerektığıne ınanırlar Bu nedenle açık ıletışım kuramazlar, açık ıletışım kurulamayınca kışılerın gerçek duşuncelerını belırten (arklılıklar ortaya çıkamaz, farklılıklar ortaya çıkıp her ıkı taraf bu farklılıklar uzerınde konuşamayınca sınerjı oluşamaz Yaratıcı işbirliği, ama nasıl? Bu yazımızda kışıler arası ışbırlığının nasıl yaratıcı ışbırlığıne, sinerjiye (synergy) dönuşebıldığını ınceleyeceğız Bundan once gorduğumuz tutumların hepsı bızı sınerjı tutumuna hazırlamak ı Kadın Erkek llişklsinde Sinerji örneği Sınerjının temelınde ılışkl ıçıne giren ınsanların benzer olmayan, bırbırınden farklı olan yonlerının değer ve ışlerlık kazanması yatar örneğın, kadın ve erkeklerın sadece bedence değıl, duygu, duşunce ve sosyal farklılıkları olduğunu gosteren bulgular var (*) Kadın ve erkeğın gozlenen bu farklı ozellıklerıyle ılgılı olarak bırbırınden değışık tutumlar takınılabıhr örneğın, (1) "bu farklar onemlıdır ve erkeklerın ozellıklerı daha ustundur tavrını alabılırız Boyle bır tavır ıçınde ılışkı ıçıne gırdığımız kadının kadınca ozellıklerını ku çındır Sinerji, yaşamın en üstün faallyeti dir, diğer butun tutumları kendinde içeren en ustun tutumdur Sinerji nedlr? Sınerjı, butunun parçaların toplamından daha buyuk olduğunun ıfadesıdır Butunu oluşturan parçalar arasındakı ılışkıler, parçalardan bağımsız olarak bır anlam ta3454 ısteyecektır Eğer bu kışının kız çocugu varsa, onu "kadınca" davranışlarını, ozellıklerını kuçumseyecek, elınden geldığınce onu "erkek" gıbı yetıştırmeye çalışacaktır Daha başka bırı, (4) "Bu farklar onemlıdır ve bu nedenle erkekler kendı özellıklerın kaybetmelı ve kadınlar gıbı olmalıdır" dıye duşunebılır Boyle duşunen bırı erkekçe ozellıklerı aşağılayacak ve ılışkı ıçıne gırdığı erkeğın kadınca davranmasını ısteyecektır Eğer bu kışının erkek çocuğu varsa, onun "erkekçe" davranışlarını, ozellıklerını kuçumseyecek, elınden geldığınce onu "kadın" gıbı yetıştırmeye çalışacaktır Sinerjiye onem veren bırı, (5) "Bu farklar onemlıdır, bu farkları içeren ve hem erkeğı hem de kadını, kendı başlarına ulaşamayacakları daha doyumlu ve zengın Birey İçi Sinerji