Katalog

I BİLGİSAYAR DÜNYASI Bilgisayar kitap yazabilir mi? 20 yy da bılım ınsanın ıhtıyaçlarına cevap vermekten ote, 'doğaya tamamen hukmetme ısteğının tatmını ıçın de kullanılıyor Bu amaca yonelen bılımsel çalışmalar arasında' bılgısayarlar tarafından yazılacak kıtap ' projesı ne kadar mumkun'? Bundan yaklaşık yırmıbeş yıl once bilgisayar aracılığıyla yazı yazmak ve basmak dahı bır hayalken gunumuzde bılgısayarın kendısınden oykusunu yazması beklenmektedır Ana olay, karakter, yer, zaman genel çelışkı gıbı temel ogeler bır programda toplanıyordu ve bılgısayardan sentez ıstenıyor Her ne kadar bilgisayar dış dunya kurallarına uygun olarak kendısıne yuklenen somut verıler arasında uyumlu ılışkı kurmayı başarabılse de, bu ogeler oykunun % 40'ını, sadecedış hatlarını oluşturur Asıl sorun, bır hıkâyeyı okunabılır kılan, ancak yetenek, ılham ve stılle sağlanabılecek derınlık ve akılcılığı bılgısayarın yaratamamasıdır Bu eksıklığın baştan sağlıklı gozlemlenmesı sonucunda, çalışmalar, ınsanlarla bılgısayarlar arasında "Kım daha lyı yazacak?" yarışını başlatmak yerıne, bılgısayara "yazarın asıstam" sıfatı kazandırma yonunde ılerlıyor Gunumuzde doğayla verdığı yaşam mucadelesının yukunu teknolojının sağladıklarıyla hafıfleten ınsanoğlu, kendıne ayıracak vakıt bulabılmektedır Bunun sonucunda bıreysellığı, ozgurluğu keşfetmış ve hayatının temel gıdışatını tam ters yone çevırmıştır Öncelerı mutlak sonu olan dunyevı zevklerı tek amaç benımsemışken artık bu somut tatmının gerısınde saklanan ve keşfedılmeyı bekleyen 'soyut' dunyayı tanımıştır Kısaca yaşam mucadelesı sonucunda elde ettıklerı, ınsanoğlu ıçın asıl amaç değıl, yuzeysellığın altında yatan derınlığı keşfetmek ıçın bır araçtır Olaylarla, gunluk problemlerle çok rahat başa çıkabılen ınsanoğlunu asıl zorlayan, uzen, kıran, tatmın eden duyguları ve karışık renklı ıçdunyasıdır Bılgısayarlann edebıyata, ınsan urunu olan sanata, asla hukmedemeyeceğı, ne kadar zekı' olursa olsun, bu dalda asıstanlıktan daha ılerı konuma gelemeyeceğı açıktır Doğadakı % 100 • gerçeklerı hesaplamak ıçın planlanmış bılgısayarlar, ınsanın ıç dunyası karşısında etkisız kalır Çunku ruhsal evrende % 100 doğru yoktur (N S /49) Çsvir1:Nergi>Ertürk. Görmeyenler için konuşan defter Türkçe olarak hem konuşmaya, hem de anlamaya yönelik projenin ilk ürünü BrocaI yazıldı. İlk uygulama, görmeyenler için konuşan defter hazırlandı. Husan Gören* tanley Kubrıck ın unlu '2001: A Space Odyssey" fılmındekı ası bilgisayar karşısındakı ınsana Uzgunum' der bu ısteğını yerıne getıremem1' 2001 yılına 8 kala bılgısayarlar, henuz ınsana karşı gelmıyorlar, ama artık konuşmaya başladılar Türkçe konuşma programı yazıldı S İlk dınleyıcı değerlendırmelerı, bu amaca ulaşıldığını gostermekte, BrocaI, DOS komut satırından verılen tumceyı soyleyebıldığı gıbı, bır metın dosyasını da seslı okuyabılıyor Konuşma hızının ayarlanabıldığı sıstemın, oğrenme becerısı de var Yabancı dıldekı soylenışlerı, kısaltmaları, ozel ışaretlerı kullanınıcının ıstedığı bıçımde okumayı oğrenebılıyor BrocaI, yazılımcıların programlarını konuşturabı'melerı ıçın, Pascal ve C derleyıcılerınden çağrılabılır bır ara kod olarak da gelıştırıldı Ayrıca sıstemı, küçuk değışıklıklerle, farklı ışletım sıstemlerıne ve donanım platformlarına ayarlamak da olanaklı Bır ses sentezleyıcı olarak BrocaI, öncelıkle bilgisayar kullanıcılarına yenılıkler getırmekte Bılgısayarınızın sıze konuşarak bılgı vermesı, metınlerı okuması, sunumlara ses desteğı eklenebılmesı bunlardan bazıları, BrocaI e daha geniş kullanım alanlan açıyor Bırkaçına kısaca gozatalım 900lu sıslemler olarak bıldığımız etkıleşımlı telefon yanıt sıstemlerı, ınsan sesı yerıne bır ses sentezleyıcı kullandıkları zaman her tur bılgıyı, onceden konuşma kaydına gerek kalmaksızın, arayana okuyabılmekteler örneğın, hava durumu, borsa durumu gıbı süreklı değışen bılgıler ya da bılgi bankası gıbı genış hacım gerektıren bılgıler, ancak bır ses sentezleyıcıyle ıletılebılır BrocaI ıle, modemı olan sıradan bır bılgısayarı akıllı telesekreler halıne getırmek olanaklı Akıllı telesekreter, ıstenen numaralara, belırlı saatlerde telefon ederek, ıstenen bılgılerı aktarabılır, arayan numarayı algıladığı zaman, varsa, o numara ıçın kaydetmış olduğunuz özel mesajı okuyabılır Akıllı Yangın Alarm Sistemi, BrocaI uzerınde gelıştırılebılır bır başka uygulama Sıstem, bağlı olduğu duman algılayıcı sından gelen uyarıyı alır almaz, once ıtfaıyeyı arayıp adresı, sonra da komşuları arayıp yangın haberını verebılır Benzer yapıdakı Akıllı Alarm Sıstemlerının, fabrıka ortamlarında da bellı algılayıcıları ızleyıp, krıtık değışımlerde seslı uyarılar verebılecek şekılde programlanmaları da olanaklı Gıderek elektronık sıstemler halıne gelen tum araçlar, ozellıkle de otomobıller, BrocaI ıle konuşma becerısı kazanabılır örneğın, otomobılınız sıze adınızla seslenebılır, gostergelerı seslı okuyabılır, hız sınırını aştığınızda sızı uyarabılır Gönne ozüriütere yardımcı sıstemler, BrocaI ıçın onemlı uygulama alanlan Bir goruntu tarayıcı bır harf tanıma programı ve BorcaI den oluşan bır Optık Okuma Bırımı görmeyenler ıçın yazı okuma ışını gerçekleştırebılır Bankaların para çekme maktnaları gıbı, gunluk yaşamımıza gırmış tum cıhazlar, konuşarak gormeyenlere de hızmet verebılır Ancak görmeyenler ıçtn ilk onemlı uygulama Konuşan Defterolacaktır Konuşan Defter, Ajanda/B, gorme ozurlulerın kayıtları daha sonra dınlemek, kabartma yazıcıdan kağıda bastırmak olanaklı Bılgi gırışı Braılle alfabesınde bırozel klavye aracılığıyla yapılıyor Konuşan Defter, bır ajanda yazılımı, bır kabartma basım yazılımı ve BrocaI den oluşmakta Ajanda yazılımı dort ana bolum ıçerıyor Not Defterı, Gunluk Program, Adres Defterı ve Telefon Fıhrıstı Not Defterı, ozellıkle gormeyen oğrencılerın derslerde not alma gereksınımlerını karşılamaya donuk tasarlandı Her ders ıçın ayrı dosya açmak, dersı dınlerken klavyeden notlar almak, daha sonra bu notları dınleyerek çalışmak, gorme ozurlu oğrencıler ıçın buyuk bır destek olmalı Gunluk Program, her gune ozel notlar alınmasını yapılacak ışlerın kaydedılmesını sağlıyor Zamanı gelen ışler ıçın, seslı uyarılar alınabılıyor Adres Defterı ve Telefon Fıhrıstı de, ad, adres ve telefon kayıtlarının tutulabıldığı bu kayıtlara ad vererek ulaşılabıldığı bolumler Konuşan Defter e yazılan tum bılgıler, ıstendığınde BrocaI aracılığıyla sese donuşturulerek dınlenebılıyor, ıstendığınde de kabartma yazıcıdan kâğıda bastırılabılıyor Kabartma yazıcılar, bazı unıversıtelerde, kutuphanelerde ve gorme ozurlulere donuk okullarda bulunmakta Konuşan Defter'dekı kabartma basım yazılımı, Mıllı Eğıtım Bakanlığı nca saptanmış Turkçe Braılle kısaltma kurallarına gore çalışıyor Konuşan Defter, kuçuk eklemelerle ılerıde yenı ışlevler kazanabılecek bıçımde tasarlandı Yakın gelecekte bır kart eklemesıyle, Defter televızyon antenınden teletext yayınını alabılecek Bu durumda klavyeden sayfa numarasını gırmek, teletekxt bılgılerını dınlemek ıçın yeterlı olacak Gormeyen bilgisayar kullanıcıları ıçın, yıne bır modem kartı takılarak ozel bilgisayar ağlarına, geleceğın seslı gazetelerıne ulaşım olanağı da soz konusıı Konuşan Defter ıle ılgılı gereken tum çalışmalar tamamlandı Görmeyenler için Konuşan Defter Insan beynının uretım surecınde bıreyler arası ıletışıme koşut gelıştığı ve duşuncenın dılle ıç ıçe oluştuğu goz onune alınırsa, akıllı bılgısayarlann da, oncelıkle ınsanla doğal dılde ıletışım kuran ' yaratıklar olacağı gorulur Bu doğrultuda bılgısayarları, hem konuşan, hem de ınsanın konuştuğunu anlayan dızgeler halıne getırme çalışmaları, yoğunlaşarak suruyor Son gelışmelere bakılırsa ağzı ve kulakları olan bılgısayarlar uzakta değıller ancak, onceler yalnızca Ingılızce anlayıp Ingılızce konuşacak gıbı gorunuyorlar Bu durumda geleceğe hazırlıklı olmak ıçın, Turkçemızı bılgısayara tanıtma gorevını şımdıden ustlenmelı, teknolojıye Turkçe de konuşturmalıyız Bilgisayarda doğal dil kullanımı BrocaI'in Kullanım Alanlan Türkçe Konuşma Programı, BrocaI Son zamanlarda, konuşan otomobıl, laftan anlayan televızyon gıbı urunlerle karşılaşmaya başladık Yalnızca onceden kaydedılmış seslerın tekrarlanması ya da tanınması temelınde çalışan bu uygulamalar, aslında gerçek ses sentezleyıcı / soz dınleyıcı dızgelerın ilk habercılerı olarak gorulebılır Henuz her soylenenı anlayan bır program ortada yok, ama her tur metnı konuşabılecek bır program 1993 yazındagerçekleştırıldı BrocaI. BrocaI, Turkçe ıçın hem konuşmaya, hem de anlamaya yonelık Broca Projesının ilk urunu Çalışma, once ayrıntılı bır Turkçe ses yapısı çozumlemesı ıle başladı Ardından, sesbırım orneklerı, bır ses bankasında toplandı, sesbırımlerın sozcuk ıçı bırleşme kuralları çıkartıldı ve soylenecek metnı çozerek, gereklı sesbırımlerden konuşma sesını oluşturan ana yazılım gelıştırıldı Son aşamada ıse yazılımın urettığı sesı ışıtılebılır kılan bır donanım, "Konuşan Kutu" ortaya çıkartıldı BrocaI, şu aşamada IBM uyumlu kışısel bılgısayarlarda çalışıyor Dıskte program 23 KB, ses bankası ıse 407 KB yer tutuyor Sıstem, paralel porta bağlanan Konuşan Kutuyla çalıştığ1 gıbı, Sound Blaster ya da uyumlu ses kartlarıyla da konuşabılıyor Zaten, yazılım Sound Blaster kullanılarak gelıştırıldı Sıstem planlanırken, doğal, temız ve anlaşıhr bır konuşma sesı hedeflenmıştı Sonsöz BrocaI bılgısayarla Turkçe anlaşma yolunda atılmış ilk ve onemlı bır adım Bu adımı, soylenenı anlayacak olan BrocaD nın ızlemesı planlanıyor Broca urunlerı, pazar ıçınde benzerlerının de ortaya çıkısıyla bırlıkte, hem şu andaki uygulamaları renklendırecek hem de Konuşan Defter gıbı yenı urunlere kapı açacak, ama sanınz en onemlısı Turkçe ıçın teknolojık bır yatırım olacak * KEDİ Bllgl Işlem, Ankara (312) 436 94 34511