Katalog

TIP ARAŞTIRMALARI Kadın ve erkek beyinlerinde farklılıklar ne? Korkııt Yaltkava* ayın Uner Tan, Cumhurıyet Bılım Teknık ın 21 Kasım 1992'de çıkan Erkeklık hormonı beyın ışİGvlerını etkılıyor' ısımlı yazısının Not kısmında Erkekdışı beyınlerı arasındakı bılıssel farklılıklar, bazı okurlanının tepkısıne yol açtı demekte ve kadın beynının ozellıkle soze! yetıler bakımından erkek beynıne oranla daha ustun olduğu ya da nonverbal zeka yonunden erkek beynınden daha gerıde olduğu bıl gılerını yınelemektedır Sayın Tan a okurlarından gelen bu tepkının nedenlerını anlayamadım Oysa bu konuda son bırkaç yıl ıçınde dış ulkelerdekı gıderek yoğunlaşan bılımsel ça lısmalar ve ulkemızde de Tan ın çalışma ları yukarıdakı bılgılerı oldukça guçlu bır sekılde doğrulamaktadır Bızım de bır sınır hekımi olarak klınık görgulerımız aynı paraleldedır Aslında kadın ve erkek beynı arasındakı farklar zannedıldığınden de çoktur Bu farklar sadece bılıssel ve hatta duşunsel açılardan değıl cınsel tercıh açısından da geçerlıdır Bu ılışkıyle konuyu yenı verılerın ışığında gozden geçırmenın yararlı olacağını duşundum Dısı ve erkek arasındakı bazı becerı ve yeteneklerdekı farkları belırtmeden once bu farkların zekânın toplam sevıyesıyle ılgılı olmadığını soyleyelım Ikı Insanın zeka sevıyesı aynı olsa da değışık konulardakı yeteneklerı farklı olabılır örneğın bır ınsan guzel konuşur kelımelerı ıncelık ve ustalıkla kullanır dığerı ıse alet kullanmakta el becerılerınde çok daha lyıdır Dısı ve erkek arasındakı farklar da boyledır Uygulanan testlerın sonuçlarına göre erkeklerın kadınlara oranla geometrık ılıskılerı bulmakta daha becerıklı oldukları saptanmıştır Erkekler uç boyutlu bır m cısım dondurulduğunde hangı gorunumde olacağını onceden daha tyı anlarlar Yıne geometrık ılıskılerı, yonlerı lyı değerlendırdıklerınden olacak bır kentte gıdeceklerı yerı daha lyı bulabılır, rotalarını daha doğru bır şekılde saptayabılırler Erkeklerde bu ozellığın testosteron se vıyesının duştuğu bahar aylarında arttığı bılınmektedır (dışının yerını bulma bakımından yararlı olabılır) Ayrıca matematıksel duşunce bıçımlerı de daha lyıdır Ok, taş ve benzerlerını hedefe atıp vurma gıbı hedefe yonelık motor becerılerde de daha başarılı olmaktadırlar Bunlara karşın kadınlarda algılama hızları daha fazladır örneğın cısımler arasındakı farkı ve benzerlıklerı çabucak bulurlar Kelımelerı daha etkın ve akıcı olarak kullanırlar örneğın belırlı bır harfle başlayan kelımelerı ve kelıme ıçındekı sessız harflerı bulma gıbı yetenekler daha gelısmıştır Erkekler matematıksel yol ve yontemler bakımından başarılı olur ken, kadınlar da matematıksel ışlemlerı yapma bakımından daha guvenılırlerdır Erkekler yukanda da belırttığımız gıbı bır ıkı deneme ve bır ıkı yanılmadan son3004 S Kadın: Algılama hızları fazla. Cisimler arasındaki fark ve benzerlikleri çabuk bulur... ra gıdeceklerı yolları kolaylıkla bulurlar Buna karşın yol bulunduktan oğrenme olayı bıttıkten sonra kadınlar bu yolları daha 1yı anımsarlar Tekrar yol bulmakta belkı de yolla ılgılı ışaretlerı akıllarında daha lyı tuttuklarından daha yeteneklılerdır Benzer şokılde, kadınların bır eşyanın yenı anımsamaları daha lyıdır (evde kaybolan eşyaları daha lyı bulurlar) Farklar bu kadarla da kalmaz gunluk yaşamdan da gozleyebıleceğımız gıbı erkekler dışılerden daha saldırgan daha baskın kışılıktedır, ış yapma konusunda kendılerıne daha çok guvenırler Dışıler ıse daha çabuk olgunlaşırlar, okul başarıları daha lyıdır ve kendılerını karşısındakı kışı j yerıne koyup o kışı gıbı hıssetmeye (eşduyumlu olma) daha yatkındırlar Cınsel farklılıkların altında hangı nedenler yatmaktadır'? En onemlı neden doğumdan oncekı gelışım sırasında farklı hormonların beyını etkılemesıdır Kısaca anımsatırsak ınsanlarda bır çıftı cıns kromozomu olmak uzere 23 çıft kromozom (kromozomları, ınsanı oluşturan kahtsal bılgılerı ıçeren DNA molekullerı yapar) vardır Cıns kromozomlarından bırı (X) dığerı de erkek cınsıyetını belırleyen (Y)'dır Bebeğın dışı olması ıçın sadece ıki X kromozomun yan yana gelmesı yeterken erkeğın oluşması daha zahmetlıdır Önce bır (X)'ın yanına (Y) gelmelıdır Sonra bırtakım kımyasal maddelerın (antıjen ve hormonların) etkılerı gereklıdır Oışılık ıçın boyle ozel kımyasallar gerekmedığınden, dışılığın onceden saptanmış form olduğunu dışının ana rahmınde (uterus) doğal olarak oluştuğunu soylerler Erkektekı ozel kımyasallardan ılkı testıslerın gelışmesını sağlayan ve (Y) kromozomunun oluşturduğu 'H antıjenıdır Boylece, H antıjenının etkısıyle testısler gelışmeye başlayarak ıkı onemlı hormon salgılar Bunlar androıen (başlıcası testosteron) ve dışılığı onleyen bır başka hormondur (Mullerıan engelleyıcı hormon, dışı ıç organların gelışımını engeller) Erkekte, ıç ve dış cınsel organlar androjenlerın etkısıyle oluşur Işte konumuzun temelını bu androıenler oluşturmaktadır Androjen yerıne bu grubun ınsanlardakı Erkek: Geometrik şekillerı temsılcısı testosteron bulmada becerikli. Yön adını da kullanabılırız Androıenlere, krıtık tayinleri güçlü. Hedef doğum oncesı evrede vurmada başarılı... maruz kalmanın etkılerı sadece ureme ve cınsel davranışlarda değıl kadınla erkeğı bazı ustunlukler sağlayabılır Kadınlarda farklı kılan her turlu davranışta gorulur rastlanmayan erkeklerde gorulen bır dıÇunku bu maddeler beyın ışlevlerınde ğer bulgu da sağ korteksın sol korteks de değısıklık oluşturur Androjenlerın beten daha kalın olmasıdır Bu durumu yayıne olan etkılerı testosteron tarafından nı erkeklerde gorulen sol korteksın basgerçekleştırılır Beyın hucrelerının çokılanmasını başka bır deyışle kadın beyğunda aromatase denılen ve hucre nı daha sımetrıktır şeklınde de ıfade edeıçınde testosteron molekulu gırdığınde bılırız bunu defemınızasyona (dışılığı engelleBöylece Galaburda Geschvvınd (Har meye) yol açan proteıne çevıren bır envard) Dıamond (Berkeley) gıbı araştırzım vardır Demek kı testosteron sadece macılar "serebral lateralızasyonun teserkek cınsel organlannı oluşturmakla tosteron teorısını' gelıştırmışlerdır Kakalmıyor beyını de erkekleştırlyor örnedın beynının sol kortıkal alanlarmın andğın, doğum onrojen etkısıyle baskılanmaması sonucu cesı evrede sımetrık çalışması bazı ışlevlerın her ıkı herhangı bır beyın yarımkuresınde temsıl edıldığı ıznedenle androlenımmı vermektedır Kadınlarda beyın jene maruz kasımetrısının en azından ergenlık yaşlarılan kızlarda na kadar korunduğu, erkeklerde ıse asıdaha sonra ermetrının 6 yaşından sonra kendını göskeksı haller ve termeye başladığı oldukça lyı bılınır Bekırıcı davranışlırlı bır bılıssel ışlevın belırlı bır beyın yalar ortaya çıkpısında ışlem gormemesı, dışılerde ermakta bu "erkeklere oranla daha uzun sure plastısıtekek Fatmalar" nın surmesıne neden olur Klınık ızlenımdaha çok erkek ler de bu duşunceyı doğrular gıbıdır öroyunları, oyunneğın çocukluk çağında dıl ıle ılgılı yetılecakları ıle oyrın yoğun bır şekılde yerleştığı sol beyın namaktadır yarım kuresınde bır harabıyet olursa bu Erışkınlerde, yetılerın sağ hemısfere aktarılarak klınık bol androjenle duzelmenın gorulmesı kızlarda daha kokarşılaşmanın laylıkla olmaktadır Çunku kızlarda, sağ doğurduğu soyarımkure henuz belırlı odevlere yonelıp nuçlar daha katılaşmamıştır Genç dışı beynınde her sonra duzelkalıba gırebılme ozellığı (plastısıte) komekte yukanrunmaktadır Benzer şekılde genç dışıda anlatılan lerde, gelışım sırasında rastlanan bazı durum ıse dunorolojık kusurların daha az oranda olzelmemekte, erkeksı davranışlar o kışıduğu gorulmektedır okuma zorluğu (dısnın butun yaşamı boyunca surmektedır leksı), konuşma guçluğu, otısm gıbı AnErkeklerın, geometrık ya da mekansal cak, olasılıkla dlşı beynının plastısıtesı ılıskılerı değerlendırmede daha usta olyaşla beraber azalmakla bırlıkte erışkınduklarını belırtmıştık Androjene maruz lıkte de surmektedır Sol yarıkure harabıkalmış kızlarda da aynı yuksek becerıye yetlerınden sonra konuşma bozukluğu rastlanmaktadır (afazı) gorulme oranı erkeklerde kadınAndrojenlerın cınsel darvanış ve eş lardan daha fazladır Bu bulgu belkı de seçımıne etkılerını ıncelemeyı bır başka bır dereceye kadar kadınlarda konuşmayazımıza bırakalım ve erkekieşen beyınnın ıkı taraflı olarak organıze edıldığını de ne turlu fazlalık ya da eksıklıklerın gosterır Ancak kadınlarda, sağ beyın haoluştuğunu aktarmaya çalışalım rabıyetınde afazı gorulme sıklığının sol Beyınde krıtık evre içınde karşılaşılan beyın harabıyetıne oranla daha az olduandrojen etkısıyle oluşan bazı şekılsel ğunu soylersek beyın sımetrısının en farklar da vardır Cınse bağlı olarak ıkılı azından yaşla azaldığını duşunebılırız yapı gosteren alanlardan en çok bılınenı Sonuç olarak şunları soyleyebılırız preoptik çekırdek, bellek ve heyecanlarDoğum oncesı evrede hormonal etkıla ılgılı beyın yapılarının bır kısmı ve beyler sınır sıstemınde onemlı değışıklıkler nın on kısımlarıdır (orbıtal frontal alan gıoluşturur Bu etkıler doğumdan sonra da bı) Ikı beyın yarımkuresının bılgı alışvesurer ve davranışları onemlı dı.recede rişıni sağlayan slnır liflerınin geçtlği kıbelırler Ancak bu belırleme guçlu bır sım (kallosal cısım) kadınlarda bıraz da'eğılım yaratsa bıle değışıklıklere açık ve ha buyuktur Bu ozellıkle onem taşıyan esnektır Çunku sınır sıstemının en bır bulgudur Bu kısmın buyukluğu ıkı beönemli özellığl uyum sağlamaktıt yın yarımkuresı arasındakı ıletışımın da(• )Akd«nlz ÜnlvartltMl Tıp FakültMl ha yoğun olduğuna ışaret eder? IletışıNftrolojl Anablllm Dalı Prote»örü mın yoğun oluşu ıse bılıssel ışlevlerde