Katalog

TRAFİK GÜVENLİĞİ Tüpkiye'nin trafik geleceği karanlık Trafik kazalarını önlemek için öncelikle hız ihlâlleri ve alkollü araç kullanımı çok ciddi denetim alltına alınmalı Ali AtıfBir* Ekim 1992 tarihli Bilim Teknik Eki'nde yer alan yazısında Bursalı Türkiye'de yaşanan trafik sorununa parçalanmış araba fotoğraflarını dramatik bir yazı içerisinde sergilemekten öte bir duyarlılıkla yaklaşıyor. Bursalı yılda otuz bin kişi de ölse ne bılim adamlarının, ne gazetecilerin, ne devletin diğer resmi kurumlarının trafik sorununa çözüm bulacaklarına inanmıyor. "Bilim adamlarımız psikologundan mühendisine hangi ciddi araştırmayı yaptılar" diye soruyor. Yazıda verilen araştırmanın sonuçlan da kaza nedenleme teorilerinde "Risk Dengesi" (Wilde, 1982) olarak bilinen teorik yaklaşımla tutarlıdır. Yaklaşımın aslı, kazaların bir kapalıdöngü modeli olduğu şeklindedir. Bu modele göre, güvenliği Brtırmak için alınan önlemterin olumlu etkisi, sistemden "uyarı" sınyalinin kaldırılmasının karşı etkisiyle dengelenmektedir. Bu modelin işleyişine de örnek Bursalı'nın verdığı araştırma sonuçlarıdır. Otomobil teknolojisinin gelişmesiyle.kaza riski azalıyor, ancak "uyarı" sınyalinin sistemden çıkmasıyla sürücülerin hızlı araba kullanması kaza riskini bir önceki seviyesine yükseltiyor. Birçok araştırmada kanıtlandığı gibi güneşli havalarda daha fazla kaza olmasıda, yağmurlu ve kötü hava koşullarında sürücülerin daha fazla kaza riskı algılamalarından kaynaklanmaktadır. Bir süre önce Türkiye'de agır taşıtların belirli aylarda trafıkten alıkonulması uygulaması başlatıldı. Ne yazık ki uygulamanın ne derece başarılı olduğu pek kamuoyuna yansıtılmadı. Aynı teorik model bize ağır taşıtların trafikten alıkonulmasıyla kaza riskinin azalacağını, ancak tehlike sinyalinin sistemden çıkmasıyla diğer sürücülerin hızlı araba kullanacağını ve bunun da kaza riskini bir önceki seviyesine yükselteceğini gösteriyor. 3 Akademisyen yok! Yukarda ağır vasıtaların trafikten çekılmesiyle ilgili olarak verdiğim örnek ispatlanması gereken bir hipotez olarak düşünülebilir. Bu karar bütün Türkiye'de uygulanmadan önce bir pılot uygulama ile ispatlanmalı ya da reddedilmeliydi de. Kimse sonucundan emin olmadığı, ya şüphelerinin bulunduğu bir uygulama ile insanların yaşamlarına tehlikeye atma hakkına sahip değildir Peki kim yapacak bu araştırmaları? Işte burada dönüp dolaşıp üniversitelere ve devletin araştırma merkezlerine geliyoruz. Ancak gerek Ankara'da yapılan 1. Trafik Şurası'nda, gerekse Istanbul'da yapılan 5. Dünya Trafik Kongresi'nde gördüğümüz Türkiye'de bu alanda calışan akademisyenlerin sayısının bir elin parmaklarını geçmediği, üretilen bilimsel bilginin de birkaç kara nokta çalışması, birkaç psikoteknik yöntem geliştirme çalışmasıyla sınırlı kaldığıdır Bu birkaç çalışmadan biri de, bir iletişim bilimci olduğumu burada belirtmem gerek, 1992 yılında tamamladığım "Trafik Güvenliğinde Algılanan Yakalanma Rlsklnl Yükseltici İletişim Kampanyalan" isimli doktora çalışmamdır 29112 Türkiye'de trafik güvenliği ve trafik mühendisliği üzerıne yapılan araştırmaların az oluşunun nedenlerine inilebilir ancak burada sadece araştırmanın biraz da onu kullananlar tarafından talep edilmesiyle iki temel hata ve araştırma sonuçlannın çözümlenebilTrafik kazalarını önlemek isteyenlerin mesi ile uygulamaya konulabilmesiyle ilgiönleyecekleri ilk hatalı davranış türleri h« li olduğunu belirtelim. Ihlali ve alkollü araç kullanma olmalıdır. Yukarda sözünü ettiğim doktora tezi, öncelikle algılanan yakalanma riski ölçTürkiye'de polisin sayısal gücünün ve poçümlerine de bu noktadan başlamak gelis aracının sayısal yetersizliği, uyglamarekır. Birçok ülkede trafik güvenliğiyle ilgidan kaynaklanan sorunlar ve trafik güvenli olarak çalışan bilim adamlarının liğini tehdit eden davranışların yeterince çoğunluğu araçlara hız sınırlaması getlrcezalandırılmaması nedenıyle denetim famenln, dolayısıyla sürücü özgürlüğünü kıalıyetlerinin yeterince korkutmadığı varsasıtlamanın en kökten çözüm yolu olduğu yımı üzerıne oturtulmuştur. Fazla bilimsel konusunda hemfikirdirler (Summala, yönteme başvurmaya gerek kalmaksızın 1985). Nitekim Peltoniemi (1982) yaptığı bazı günlük yaşam gözlemleriyle bile aynı araştırmada insanların eninde sonunda varsayımları doğrulamak mümkündür. kendilerini hız sımrlamalarına uyarladıkGerçekten de 2000'li yıllara hazırlanan ları ve bunu yararlı bulduklarını ortaya Türkiye trafik ihlallerine ve suçlularına koymuştur. Türkiye en fazla görülen trafik gün geçtikçe hoşgörüyle bakan bir ulus ihlali hızdır. Ancak ben hız ihlallerinin resdeğil mi? Söz konusu hoşgörü arttıkça da mi istatistiklerden daha fazla olduğuna trafik içinde sürücü ve inanıyorum ve aynı kanıya alkollü araç yaya birbirimize karşı kullanımı için de sahibim. Türkiye bu iki saygısızlığımız artmıhatalı davranışı önleyici sağlıklı önlemler yor mu? Çevremiz naalmadığı sürece daha çok sıraya dizili sıl hız yaptığını, nasıl bekleriz. Hız kontrol edildiği takdirde kaza yarıştığını. nasıl 220 riski taşıyan birçok sürücüyü saptamak bastığını, nasıl sağlakolaylaşır. malar yaptığını anlaBöyle bir sonuca nereden vardığımızı, tan ve bununla da yine bizim yapamadığımız araştırmaların övünen sürülerle dobirinden özetleyelim: Diğer trafik kurallalu. diger yanda her alrını ihlal edenlerle hız sınırını aşanlar aralahın günü alkol alıp sındaki ilişki Makinen ve diğerleri tarafındireksiyon başına gedan 1986 (Makinen, 1988) yılında çen korkusuz sürücüincelendi. Sözkonusu araştırmada hız sıler var Tek farıyla gentrı saatte 10 km aşan 94 kişi ve hız sınırce yolculuğu yapmayı ları içinde sürüş yapan 94 kişi denek olasürdüren, uzunlarını rak kullanıldı. Denekler Polis arabalarınca kısa yapmayı kendine 12 km izlenmiş ve yaptıkları hatalar sap külfet sayan, "Biz yoltanmış ve aynı zamanda videoya alındı. daki işaretlerin hepsiAraştırma sonuçlarına göre, hızlı araç kulne uysak, Ankara'dan lananların % 75'i en az bir kere trafik kuIstanbul'a 18 saatte giralını ihlal ederken, bu oran diğer grup deriz" diyen ağır vası Başka hız ve alkollü trafik kullanımı olmak üzere tüm traflk İhlalle % 19 olarak bulundu. Hızlı araç kullaiçin rine karşı ulusca karşı çıkmalıyız tasürücüleri. nanların çoğunluğu yakın izleme ve hatalı sollama yanlışı yaparken, diğer sürücüleute yanda "öldüreceksen arabayla vur, sürücüsünün birbirini izleyen üç gün emre oranla 4,6 kez daha fazla sollama yapen çok İkl yıl yatarsın" öykülemeleri ve kuniyet kemeri kullanmadığı, 121 araç sürütıkları saptandı. laktan kulağa yayılan rüşvet söylentileri: cüsünün ise aynı sürede taktığı, plaka eş"Abi, gösterdi yeri, at dedi bir şeyler, 30 leştirmesi yoluyla elde edildi. Sonuç olarak diyebiliriz ki, başta hızlı b.ine zor kurtardık",. Dahası yazılan cezave alkollü araç kullanımı olmak üzere tüm Daha sonra bu gruplardan 30 kişilik alt yı ödemeyen, adresini yanlış vermekle trafik ihlallerine karşı toplum olarak hoşgruplar tesadüfi olarak seçılerek kendileövünen kişiler. Bu günlük yaşam belirtileri görüyle bakmamalı ve onların birer cinarine algıladıkiarı kaza, yakalanma riskleri bile sürücülerin bir trafik kuralını ihlal ettikyet nedeni olabileceğini, bu suçu işleyenve diğer değişkenlere ait soruların bulunlerinde polis tarafından yakalanma riski allerin özgürlüklerinin kısıtlanması duğu bir anket uygulandı. Anketörlere gögılamadıklarını göstermektedir. gerektiğini artık anlamalıyız. En azından rüştuklerı kişinin gözlem sonuçlan hakTürkiye'de trafik polis denetimlerinde sıramız gelinceye kadar... kında bilgi verilmedi ve denekleri karşılaşılan aksakilıklar sadece yukardaki etkilemeleri engellendi. Araştırma sonuçWllde G J S (1962) The theory ol rısk homeostabelirtilerde kendini göstermiyor kuşkusuz. larına göre deneklerin çoğunluğu şehir tls Implıcationa for salety and heallh, Rısk Analysis Trafik Kanunu'nun onlarca kuruluşa görev içinde emniyet kemeri takma davranışına 2.209225. yüklemesi, her kuruluşun birbirini suçlakarşı olumlu tutum içindeyken, yani en Cownie. A.R ve J H Caldervvood, (1966) Feedback ın accıdent control. Operatldnal Research Quar ması ya da topu başkasına atmaya çalışazından teorik olarak davranışa niyetlenterly, 17.253262 ması trafik hizmetleri ve denetiminin sademe aşamasındaydılar. Ancak, düşük kaza Summala, H. (1985). Modelıng drıver behavıor: A ce Emniyet Genel Müdürlüğü içinde bir riski ve düşük yakalanma riski algılayan pessımlstıc predictlon Içclnde L Evans ve R?C daire başkanlığı ile yürütülmeye çalışılmagrup emniyet kemeri takmamakta ısrar Schvvıng (Oer.). Human Behavıor and Tratık Safety. NY: Plenum Press sı, trafik mahkemesl kuramadık diye kaza ediyordu. Peltonıomi, T (1962) General and publıc opınıon nedeni ihlallerde hapıs cezalarının kaldırıl Tezimizde biz araştırma bulgularında about general speed llmlts. ması ve doğru derlenmemiş trafik istatisyola çıkarak toplumda algılanan yakalantikleri... * Dr., Anadolu Üniversitesi Işletim Bl ma risklerini artırmak için trafik denetimiVe sonuçta bir kural çiğnendiğinde faznin ve kitte iletişim araçlarının birlikte kul la aldırış etmeyen, kuralı göz göre göre çığnemekten kaçınmayan bir ulus. Nüfusumuzun çoğunluğunu gençlerin oluşturduğu ve yukarda çizdiğimiz tablo içinde sosyalleşen sürüş alışkanlıkları gelıştiren trafik geleceği karanlık bir ulus. Tezimizde hipotezimizi emniyet kemerleri üzerine yaptığımız çalışmayla test ettik. Araştırmayı Emniyet Genel Müdüriüğü'nün emniyet kemeri kampanyası sırasında emniyet kemeri takanlar ve takmayanlar arasında algılanan yakalanma riski farklarını ortaya koyacak şekilde planlandı. Araştırmada kullanılacak denekleıe ulaşmak amacıyla Anadolu Üniversitesi Rektörlüğü'nün yardımıyla kampüste çalışanların sahip olduğu otomobillerin plakalarını içeren liste orneklem çerçevesi olarak kabul edildi. Resmi araçlar araştırma dışında bırakıldı. Birbirini izleyen üç gün, saat 07.00 11.30 arasında, kampüsün her iki giriş kapısında, yalynız giriş yapan araç sürücülerininemniyet kemeri kullanma davranışları gözlendi ve kayrtları tutuldu. Gözlem yapılan üç gün sonunda tutulan kayıtlar karşılaştırıldı ve 41 araç lanılması gereken bir yaklaşım önerdik. Ancak Trafik güvenliğini sağlayan, denetim ve iletişim faaliyetlerini birleştiren amacına uygun kampanyalar düzenleyebilmek için trafik kazalarının temel nedenlerine ve trafik güvenliğini tehdit eden ihlal ve sürücü türlerine göre algılanan yakalanma risklerinin ölçülmesi gerekir.