Katalog

İNSAN VE D A V R A N I Ş I TARTIŞMA Kişilerden başka, ailenin bir sistem olarak gereksinimleri nelerdir? Doğan Cücehğlu, LosAngalas ışılerın gereksınmelerının olesınde aılenın bır sistem olarak gereksınmelerı vardır Örneğın her aıle sıstemınde, bır 'anne'ye ve bır "baba ya gerek vardır Ûrneğın, eğer babanın alkolıklığı nedenıyle aıle ıçınde baba" gereksınmesı karşılanmıyorsa, dayı anıca, ya da yetışkın erkek cocuklardan bırı bu rolu (arkında olmadan ustlenerek, "baba eksıklığını gıdermeyeçalışır Anne hıpokondrıyak (hastalık hastası) olup, her fırsatta anne olma sorumluluğundan ka çarak kendını yatağa atıyorsa aıle sısternı ıçınde yer alan teyze hala ya da yetişkın kız çocuklardan bırı, annelık gorevını yuklenır ' Anne' vr. "baba aılenın duzenını en çok etkıleyen temel oĞelerdır Bu gereksınmelerın doğal oldrak yerıne getırılmesı, sorumluluk bılıncı ıçınde bırbırlerıyle evlenerek kendılerıne ortak bır yaşam kuran yetışkınlere bağlıdır Anne ve baba gereksınmelerının karşılanmadıgı aıle duzenlerı çarpık olur ve bu duzen ıçınde yelışen kışılerın yaşamlarının her yonunu olumsuz yonde etkıler Aıle sıstemının önemlı gereksınmelerınden bazıları şunlardır Aile sîsteminin gereksinimleri K kımseyle dayanışma ıçıne gıremezler Guvensızlık duygusu o kadar derınlere ınmıştır kı kendılerıne dahı guvenemezler Bu ınsanlar her an değışebılen hıç kimsenın dığerıyle dayanışma ıçınde olmadığı, herkesın bırbırını kullanmaya çalıştığı blr dunyayı temel varsayım olarak kabul ederler ıçınde temel bırım olan anne ve baba, davranış ve sozlerıyle sorumluluk duygusunu ıfade ederler Aıle ıçınde yalnız anne ve baba değıl, herkes sorumluluk duygusunu paylaşmak durumundadır Çocuklar kendı yaşları oranında sorumluluk yuklenmelı, bu sorumluluk ıçınde aıle içindekı davranışlarını bıçımlendırmehdırler Butun sorumluluğu kendı uzerıne alan ve çocuklarını her turlu sorumluluktan kurtaran anne ve babalar. kendı yaşamını bıçımlendırmekten acız sureklı başkalarının yonetımınde Siyah martılap "Martılar siyahlaşıyor" yazısında, "doğuştan gri renkli" martılar için geçerli açıklama, "çamurlanmış" martılar için tümüyle geçersiz. C. Caıı Hılgin Biyoiog yardım eden ana baba sureklı başkalarından yardım bekleyen, kendı becerı ve yeteneklerıne guvenemeyen kişıler yetıştırır (4) Sorumluluk duygusu. Aıle sıstemı olmalıdır Şımdıye kadar sayageldığımız gereksınmeler karşılandığı takdırde aıle ortamı başka hıçbır ortamda bulunamayacak mutluluk olanakları sağlar Bır babanın ya da ananın çocuklarıyla gurur duyması onların lyı ve sağlıklı ınsanlar olarak toplumda kdtıldıklarını gormesı, buyuk mutluluk kaynağıdır Çocuklar anne ve babalarını dunyanın en onemlı ve kudretlı ınsanları olarak görurler Çocukların, anne ve babaları tarafından kabul edılıp, sevılıp desteklenmesı başka hıçbır kımsenıdon yapamayacağı kadar onların mutlu ve yaşamlarından doyumlu kılar Mutlu aıle ortamında yetışen ınsanlar başlarına gelen olayların çoğunluğunda mutlu olunacak bır yon bulurlar Mutsuzluk ıçınde yetışmış ınsanları mutlu edecek olayların sayısı ıse yok denecek kadar azdır (6) Mutluluk ve kendini gerçekleştirme ortamı. Aıle ortamı bır mutluluk ortamı C (7) Sağlıklı manevi yaşamın temellerini oiuşturma ortamı. Manevı yaşam. içindekı etkıleşım, kııçuk yaştan ıtıbaren çocukları ya ben değerliyim ya da 'degersızım' duygusuna goturur Bu gereksınme aıle ıçınde yerıne getırılmezse her turlu davranışla bu duyguyu kışı elde etmeye çalışır Evlenmeden genç yaşta hamıle kalan kızların buyuk bır çoğunlugunun ılk de(a yaşamlarında ben değerliyim onemlıyım ' duygusunu, bır başka erkeğe kendılerını cınsel olarak verdıklerı zaman yaşadıkları gözleVımıştır Ergenlık çağındakı er kek çocukların çete (gang) kurarak, çoğu kere olumlp sonuçlanan çatısmaları da kendılerını onemh gormeyen aılo ortamlarına yaptıkları bır tepkı olarak yorumlanmaktadır "Ben değerliyim duygusunu aıle ıçınde elde eden bırey kendını kanıtlamak ıçın aşırı davranışlarda bu lunmaya gerek duymaz (2) GÜVen Ortami. Aıle ıçınde kışılerın emnıyette olduğu, dışarlda vuku bulan tehlıkelı olayların aıle ıçıne gıremeyeceğı duygusu, bu gereksınmenın altında yatar Guven ortamı yaratılamazsa aıle uyelerl daha guven duydukları başka bır ortama yönelırler örneğın çocuklar babalarının ve annelerının yanında kendılerını guven ıçınde hıssetmıyorlarsa, daha guven verıcı bır ortam yaratan amca dayı, buyuk baba gıbı bır başkasının kanadı altına gırmeye yöneleceklerdır Kadın kocasından guven duygusu alamıyorsa, bu gereksınmeye karşılık veren bır başka bırıne yonelır Erkek karısının yanında kendını guven ıçınde hıssetmıyorsa bu duyguyu veren blr başka kadın, ona daha çekıdf gelmeye başlar Aıle uyelerının bırbırlerıyle dayanışma ve guven duygusu ıçınde olması temel gereksınmelerden bır dığerıdtr Aıle ıçınde karşılıklı guven duygusu ve dayanışma varsa, aıle dışında bıreyın karşılaştığı stres getırıcı olumsuz olaylar yıkıcı etkısını pek göstermez Guven duygusunun baskın olduğu aıle, dış dunyanın yaratmış olduğu uzuntu ve kaygılardan kurtulucak bır sığınak bır ortam oluşturur Dayanışma ve guvenln baskın oldugu aılelerden gelen kişıler, ınsanlar arasında guven ve dayanışmayı dığer ınsanlarla olan ılışkılerınde de gosterırler, karşısındakının lyı nıyetlı ve durust olduğuna inanmak onların temel varsayımıdır Guvensızlık ortamının baskın olduğu aıle ortamından gelen kişıler ıse kendılerı de dahıl, hıçbır kimsenın sözune ınanmazlar ve 23612 (1) "Ben değerliyim" duygusu. Aıle umhuriyet Blllm Teknik Dergısi'mıı 233 sayısında Reşlt Aşçıoğlu nun "Martılar siyahlaşıyor" adlı bır yazıst yayınlandı Bu yazıda Aşçıoğlu şakacı bır dılle Marmara Denızı ndekı kırlılığın martıları nasıl sıyahlaş tırdığını anlatmış Ne var kı bu değışıklığın np denı olarak yaptığı açıklamayla evrırn kuramını çarpıtarak rıddı yanlış anlamalara yol açacak ıladelerkullanmış Yazara gore, martıların doğal duşmanları olan yırtıcılar "doğuştan grı renkli ya da çamurlu denıze batıp çıktıgı ıçın rengı boz gorunen martıları goremıyorlar beyaz martıları ıse oncelıkle avlayıp tuketıyorlar Böylece Marmara Denızı ndekı çevre kırlılığı bır doğal ayıklama ya yol açıyor ve beyaz renkli martılar kayıpla ra karışıyor lar Yukarıdakı açıklarnadan yazarın Darvvın ı dolayısıyla bugun kabul edılen bıçımıyle evrım kuramını kavrayamadıgı ortaya çıkıyor Bu kurama gore doğal ayıklanmanın kahtımsal bır temelı vardır Yanı genetık olarak çeşıtlılık gosteren bır canlı grubunda bellı özellıklerı paylaşan (örneğın hepsınde grı renkli genlerı olan) bıreyler eger kendı genlerını bır sonrakı kuşaga grııplakı dığer bıreylere oranla daha başarıyla aktarırlarsa (kı bu, daha lazla yavru yetıştırmekle gerçekleşır) doğal bır ayıklamadan soz edılebılır Dolayısıyla Sn Asçıoglıı nun 'doğuştan grı renkli martılar ıçın geçerlı olan açıklaması çamurlanmış martılar ıçın tumuyle geçersızdır. nasıl kı saçları sarıya boyalı bır kadının çocukları bu yuzden sarışın olmazsa tuylerı kırlenmış bır martının yavruları dasonradan kırlpnmedıkçe koyu renkli olmazlar Yazarın bırkaç kuşaklık uzun ve dınamık bır surecı ele almadığı yalnızca geçen yaz boyunca gorduğu martılar uzerıne yazdığı duşunulebılır Ancak ornek olarak yuzyıllık bır sureyı kapsayan ve gerçek bır doğal ayıklama orneğı olan Bıslon belularm turu guvenın evrımını sunması bu olasılığı ortadan kaldırıyor Bu klasıkleşmış doğal ayıklama orneğınde 1860 yılında oranları % 5 ten az olan koyu renkli gııve ler doğal ortamlan olan dğaçlık a'lanlardakı açık renkli lıkenlerın kırlı havadan etkılenerek azaldıklan Ingıltere nın sanayı bolgelerınde onları avlayan kuşlara beyaz guvelere gore da ha zor gozuktuklerınden çoğalarak 1950 lerde populasyonun %95 ınden fazlasını oluşturmuşlardır Sanayının kırletıcı etkısınden uzak kalmış yorelerde ise açık renkli guveler çoğunluğu oluşturmayı surdurrnuşlerdır Yıne martılara donelım Istanbul ve çevresınde en çok gorulen martı turlerı Buyuk Martı (Larus argentatus I cachınnans) ve Karabaş Martıdır (L rtdıbundus) Doğan (Falco pemgrınus) dışında her ıkı turun ergınlerını avlayan hemen heımen hıçbır yırtıcı yoktur nadır bır tur olan Doğan ın ergin martı olumlerıne etkısı de yok denecek kadar azdır Dolayısıyla gerçekten genetık olarak koyu renkli martılar olsa bıle bunların uzerınde bır yırtıcı baskısı ve renge dayalı bır doğal ayıklama olanaklı gozukmemektedır Aslında, yazarın gördugu martıların doğuştan ya da sonradan kırlenerek sıyahlaştıkları da şuphelidır Ulkemızde gorulen martılar turlerıne gore bır ıle uç yıl arasında değışen surelerde cınsel ergınlığe ulaşırlar Bu sure ıçınde çoğu turun genç bıreylerı (ve bu arada genç Buyuk Martılar) koyu grı kahverengı lekelerle kaplıdırlar Sn Aşçıoğlu'nun sıyah martıları sakın bu genç ve "kırlı kuşlar olmasın? Kirlilik ve nedenleri (3) Yakınlık ve dayanışma duygusu. olmaya yonelık bıreyler yetıştırırler Bu tur aıle ıçınde yetışen kişıler, kendı yaşamlarında yer alan olaylardan kendılerını değll başkalarını sorumlu tutarlar örneğın, okulda başarılı olmayan oğrencı, kendı çalışma yontemı, konuyla etkıleşım bıçımını ınceleyıp yaptığı hataları keşfederek daha başarılı olma yolları arayacağı yerde, sureklı ya okul ıdaresını ya da öğretmenı suçlayarak, kendı başarısızlığından onları sorumlu tutar Gelışım aşamalarına uygun bır denge ıçinde, çocuklara kendı yataklarını yapma, oturdukları odayı temızleme ev ışlerıne yardım etme gıbı gorevlerle kendı yaşamlarından kendılerının sorumlu olmasını oğretmek, anne ve babanın yapabıleceğı en sağlıklı ve onemlı gorevlerden bırıdır Çocuğa herşey hazır verılmemelıdır Sorumluluk duygusuyla ılgılı olarak soylonenler çocuk ların zorluklarla mücadele elmesınde de geçerlıdır Çocuğun ıçınde bulunduğu gelışme aşamasına uygun zorluk derecesındeki sorunlarla çocuğu baş başa bırakmak, onların bu zor sorunlarla mücadele ederek uğraşmasına ola nak vermek, kendıne guvenlı sorun çozme becerılerl gelışmış bıreyler olarak yetışmelerı ıçın gereklıdır Aılenın bu gereksınmesı karşılaması gerekır Karsılaştığı her zorlukta çocuğuna (5) Zorluklarla mücadele ederek onların üstesinden gelmeyi öğrenme. butun evrenı anlamlı bır bıçımde butunleştıren bır dunya gcVuşunu temsıl eder Katı dın kuralları ıçınde yetıştırılen çocuk, kendı dışında bazı kurallara gore yargılanıp ya da odullendırıleceğıne inanır Bağnaz dın koşullandırmasının baskın olduğu aıle ortamında yetışen çocuk kendı yaşantı ve deneyımlerını zengınleştırecek ıç ve dış dunyasını araştırıp keşfedecek bır tutum yerıne, koru korune ıtaatı kendı duşunce ve duygularından utanmayı oğrenır Bu tur aıle ortamında yetışen ınsanlar, sadece.kendılerını değıl butun ınsanları yargılamayı oğrenırler Insan yaşantısı ve deneyıml değerlı bır sureç olmaktan çıkmış, her ınsan ve olay kendılerının de anlamadığı bazı kurallara ne kadar uygun olup olmadığına gore değerlendırılmeye başlanmıştır tvrenın bır butun olduğu bu butun ıçınde yer alan her bırımın, her olayın, kendıne ozgu emsalsız blr yeri olduğu, bu nedenle aıledekı her bır bıreyln, oldukları gıbı değerlı olduğu kendı yeteneklerı, duşuncelerı, duyguları ıçınde ka bul edılmesı gerektığı manevi ozgurluğun temelını oluşturur Bu tur temel, bızdekı tasavvuf anlayışına çok yakın duşen bırleştırıcı, kaynaştırıcı evrensel bır dunya goruşu gelıştırır Sağlıklı manevi yaşam, aılenın yetıştırdığı çocuklara verebHeceğı en guzıde armağandır Sağlıklı bır manevi temelı olan ınsanlar, gulecen, sevgı dolu ınsanlara ve özellıkle doğaya saygılı ınsanlar olarak yaşamlarını surdururler