Katalog

YER BİLİMLERİ KISA KISA İşte Ege'nin geleceği! Dr. Şükrü Ersoy i ü Jeolcjl Mühendisliği Bölümü Baştarafı 1. Sayfada sı değışimının sonuncusu, yaklaşık 2223 milyon yıl önce, Üst Oligosen Jeolojik devrı sonunda başlamıştır. Bu devırde Yunanistan'dakı dağ kuşakları ıle Batı Anadolu'daki dağ kuşakları bağlantılıydı. Şımdıkı konumundan oldukça farklı olan Ege denizi ise haylı kuçük durumdaydı ve adaların hemen herrıen hıçbırısı nenüz ortaya çıkmamıştı. Ege kıyılarına şimdiki çehresini kazandıran asıl jeolojik olaylar dizisi ise 12.5 mılyon yıl önce, Orta Miyosen'de başladı. Jeologlara göre bu, aynı zamanda eskı tektonık (paleotektonik) dönemin bitıp, yenı tektonik (neotektonik) dönemin başladığı tarihtir Eski tektonik donemde, özetle Anadolu kuzeyguney sıkıştırma (kompresyonel) kuvvetlerın etkısı altında kalmış ve bunun sonucu kıvrımlı ve kırıklı dağ kuşakları olmuştur. Günumuzde de halen hüküm süren yeni tektonik donemde ise eskı tektonik donemin aksine, Anadolu onu genışletmeye ve uzatmaya zorlayan kabaca kuzeygüney çekme (= ekstansıyonel) kuvvetlerın etkisınde kalmıştır. Bu çekme kuvvetlerı graben adını verdığımız ikı yanındaki faylar (kırıklar) ıle kopmuş dar ve uzun bırtakım çokuntu alanları meydana getırmektedır Batı Anadolu dakı Simav, Gediz, Gökova, Biiyük ve Küçük Menderes grabenlerı ıle Ege denızi alanı ıçındekı Güney Ege ve Scarpanto buna örnek olarak verılebilırler (Şekil2). Bu alanlar her yıl yaklaşık i2cm. daha alçalmaktadır. Çökme, bu hızla devam ettığı ve buna neden olan jeolojık koşullar değışmedığı takdırde, yaklaşık 50.000 yıl sonra Batı Anadolu, şekil1'dekı gıbı olacaktır. Ege kıyıla rının çok gırıntılı, çıkıntılı olması, yıne bu doğubatı doğrultulu çöküntüler nedenıyledır. Ege Denizi ve çevresınin neotektonik hatlarını göstenr harita (YMZ=Yunan makaslama zonu, KAF = Kuzey Anadolu fay zonu). Noktalı yerler halen çökmekte olan alanları; uçgen ışaretlerle göstenlen hat, guncel dalmabatma olayının gerçekleştiği Ege Hendeği'nı; oklar ise plakaların hareket yönünü; kalın çizgiler ise grabenleşmeye neden olan kınkları göstermektedır (Şengör, 1982 den değıştırerek alınmıştır). denetlenır. En kuzeyde, Kuzey Anadolu Fayı adlı aktif bir kırık yer almaktadır. Yaklaşık 1100 km uzunluğunda, sağ yonlu yanal bır harekete sahıp olan fay, batıda, bıri izmıt Körfezı'nden, dığerı Edremit ve Bursa dolayından geçen ıkı kolun yaklaşık olarak Bolu dolayında bırleşmesı ıle başlar Doguya doğru, llgaz, Kargı, Ladık, Erbaa, Nıksar, Reşadıye, Suşehrı, Erzıncan, Karlıova, Varto ve Bulanık'tan geçen kırık, Van gölune, oradan iran sınırına uzanır. 1939 Erzincan, 1966 Varto ve 1967 Adapazarı depremlerı gıbı bazı onemlı jeolojık olaylar, hep bu kırık zonu uzerınde oluşmuştur En güneyde ise Ege Hendeği adı verılen Yunanıstan'ın batısındakı lyon Denızi'nden, Gırıt ve Rodos güneyinden Guneybatı Anadolu'ya kadar uzanan, yaklaşık 200 km. uzunluğuhdaki bır yay bıçımlı yok olma (dalmabatma) kuşağı yer almaktadır. Afrıka kıtası ve Akdenız'ı uzerınde taşıyan Afrika plakası, Anadolu, Eçje Denizi ve Yunanıstan'ın uzerınde yer aldığı EgeAnadolu plakası altında bır kuşak boyunca dalarak yok olmaktadır. Bu dalma, yaklaşık 12.5 milyon yıl önce başlamıştır. Sözu edılen bu dalmabatma ku Uçaklara telefon K arada, denizde sahip olduğumuz telefon etme olanağına yakında havada da kavuşabileceğiz. ingiliz şirketi olan ve 62 ülke arasında hareketli iletişımi sağlayan Inmarsat'ın sunduğu bu hizmet, geçen aylarda ingiliz ve Japon havayollarına ait uçaklarda denendi. Alman havayolları da bu yıl, uydu aracılığıyla işlerlık kazandırılan hava telefonlarını kullanmaya başlayacak. Telefon görüşmeleri önce Inmarsat'ın iletışim uydusuna aktarılıyor, ardından yerdeki alıcı istasyona iletiliyor. Konuşmalar buradan telefon şebekesine aktarılıyor. Şimdilik, sadece British Telecom'un Goonhilly'deki yer istasyonu havada yapılan konuşmalara ayrılmış durumda. Bu olanağın tüm dünya çapında yayılabilmesi için önümüzdeki aylarda başka istasyonlarının faaliyete geçmesi planlanıyor. şağı, onun kuzeyinde aktıf volkanların ve kuşağa koşut çöküntülerin oluşumuna neden olmaktadır. (Şekll3). Kuzey Anadolu Fay Zonu ıle Ege Hendeği arasında yer alan Anadolu parçası ise batıyla doğru hareket etmektedir. Ege Denizi ve Batı Anadolu'yıı ıçıne alan bölge, yaklaşık 10 milyon yıldan (Tortonıyen) berı yaklaşık yuzde 50 oranında genişlemıştır Ege'dekı genışlemenın kökeni konusunda ıkı farklı görüş vardır Bunlardan bırıncısı, Le Pıchon ve Angelıer (19791981) tarafından savunulan teze göre, Ege'dekı dalmabatma olayı üsttekı EgeAnadolu plakasında gerilemelere ve dolayısıyla graben ( = çöküntu alanı) ve hors (= yukselim alanı) dedığımtz yapılarla karakterıze olunan blok hareketlerine neden Ege denız alanı ve Batı Anadolu'da haoımaktadır len devam etmekte olan doğubatı doğrulMcKenzie (1972), Topponier (1977), tulu çöküntülerin kökenı hakkında şimdı Oevvey ve Şengör (1979) gibı araştırıcıye kadar pek çok görüş ortaya atılmıştır ların savlarına göre ise Batı Anadolu'nun Bu görüşleri açıklamadan önce, göruşle batıya doğru hareketı, Yunan makaslama re mesnet olacak yenı tektonik öğelerı ta zonu (Şengör, 1979) tarafından fıenlennıyalım mektedır. Bu da doğubatı sıkışmaya, Şekil2'de de goruleceğı gibi, Batı Turkıkuzeygüney açılmaya (= genışlemeye) ye'de yeni tektonik dönem şu yapılar ıle neden olmakta ve dolayısı ıle doğubatı uzanımlı çöküntü alanları meydana gelK Menderes Kula KAF mektedir Gökovo Grabeni Grobenl Sözü edilen bu açıklamalar ışığı altınGüney Ege da önümüzdeki jeolojik devırlerde Batı Hendek çonoQı Anadolu bu çöküntü alanları boyunca sular altında kalacak ve kara alanı daha da küçülecektır Bu arada Turkıye KG eksenı ^Tektonik M" " "/ \ boyunca genışleyecek ve Manısa, İzmır, alt dolgu IH \ GUNUMUZ Aydın gibi ıllerın uzerınde bulunduğu yeni adalar oluşacaktır. Hazırlanan bu haritada, çokmenın yılda 1 cm olduğu kabul Gunümüzde, Batı Anadolu'nun yer kabuğu durumunu göstenr bır enıne kesıt. Güneydekı sıedılıp, denız alanı çöküntü alanlarındakı yahkısımlarEge Hendeğı'ndekı dalmabatmayıgöstermektedır. Şekıl2'dekı çöküntüalanla 500 metre yukseltısine kadar ılerletılmişrı, bu kesitte rahatlıkla görulebılınır (KAF = Kuzey Anadolu Fayı, L = Lıtosfer; A = Astenosfer) tır Bu kesıt Şengör, 1982'den alınmıştır. 2116 D işçi korkusu tarihe karışabilir. Amerikan çırketi Noven Pharmaceutical, dişetine yapıştırılarak sınirleri uyuşturan bir bant gelıştirdi. Merkezi Florida'da bulunan şirketin yetkilileri, sinirleri uyuşturmada kullanılan maddeleri henüz açıklamak istemiyorlar. Bantın emdiği kimyasal maddenin, dlş hekimliğinde zaten kullanılmakta olan narkotika olabileceği ileri sürülüyor. Uzunluğu 1.5 cm ile 4 cm arasında değişen, genişliği 1 cm olan diş bantında, kullanım miktarı arttırıldığında yüksek tansiyona neden olan adrenalin de bulunmuyor Adrenalin, tedavi süresince ağızdaki bölgeye şırınga edilen 'narkotikum'um ©tkisini sürdürmesıni sağlıyor. Tedavi süresince, dişetine yapışık durumda tutulduğundan bu işlemi bant üstlenmiş oluyor. Hayvanlarda yapılan deneylerden sonra, bu yıl insanlar üzerinde de araştırmaların başlayacağı belirtiliyor. (y.ö.) Dîş ağrısını kesen flaster Vaşakların geri dönüşü B M avyera Çevıe Bakanlığı, üç vaşak çiftinln, eyalet sınırları içindeki Berchtesgaden Ulusal Parkı'na alınmasını kararlaştırdı. Bavyera, yüzyıllar önce vaşakların vatanı olma özellığını taşıyordu; ancak bu hayvanın nesli, daha sonraları kurumuşttı. İnsanlı ortamlarda bulunamayan vahşı kedilerı doğal ortamlarına döndürme projesi, isviçre, Slovakya ve Avusturya'nın Steiermark bölgesinde de uygulamaya konulacak. (y.ö.)