Katalog

PSİKİYATRİ TEKNOLOJİ Ne rüyaydı ama... Düşü yorumlamak ve düşün sırrını çözmek gibi iki ayrı hedefe yönelen psikanaliz ile nörobiyoloji birbirinden o kadar da uzak değil... Düşlerin belleğe ve dolayısıyla geçmiş yaşantıların izlerine açılan bir pencere işlevi gördüğü konusunda görüş birliği var. Yankı Yıtgan erkesın bır başka turlu yorumladığı şu duşlerın ne ışe yaradığına ılışkın pek bır goruş bırlığı yok Ama, Freud dan bu yana egemen olan ' çağrışım" teknığıne dayanan duş yorumlamacı ekolun çızgısıne yakın durursak duşlerın ışe yararlığına bıyolojık açıklamalar getırenlere de yaklaşmış oluruz Soyledıklerıme gelecek ıtırazlar ve tartışmayı bıraz gecıktırelım Gerek Freud ve en populer ızleyıcılerınden bırısı olan Erlkson, gerekse VVInson gıbı kımı teorısyenler duşlerın evrım suresı ıçınde bır anlam taşıdıklarını belırtıyorlar Evrım surecı ıçınde anlam taşımaktan kastım duşlerın ınsan turunun hayatta kalmasına hızmet etmesı Bu nasıl oluyor? Bellek bıyolo]isını araştıranlardan bırı olan J. VVinson a gore, duşlerın ılk adımı o gun belleğe kaydedılen bılgılerın ozellıkle algıların gozden geçırılmesı Bu algılar ve bılgılerın beyındekı ıletım sıstemlerıne henuz yeterınce perçınlenmemış olduğunu, dolayısıyla kolay sılınebıleceğını hatırlatayım Duş gormenın sonrakı adımında ıse, yenı bılgıler bellektekı daha kıdemlı (ve daha yerleşık) bılgılerle karşılaştırılır Hıpokampus'ta ve 'çağrışım korteks"ı adlı beyın bolgelerınde yer aldığı duşunulen bu ışlemler gıderek lımbık sısteme (daha zıyade duyguların koordıne edıldığı bolgejyayılır Lımbık sıstemın katkısı belleğe yerleşen bılgılere eşlık eden duygularla bağlantının oluşturulmasıdır Belleğe yerleşen anıların perçınlenmesınde, anılara eşlık eden duygunun şıddetı buyuk paya sahıp Yaşanan anın duygusu, adeta beyındekı ıletım sıstemının bırkaç mıslı verımle çalışmasını saglıyor Duşlerın bıyolojik evrelerının sonuncusu Irontal korteks te yer alıyor öncekı evrelerde geçmiş anılarla ve duygularla bağlantıları kurulan o gunku algı ve bılgılerın ışe yararlık değerlendırmesı burada yapılıyor Turun hayatta kalmasına yarayacak ozellıklerı taşıyan algı ve bılgıler, duş surecının sonunda beyınde kendılerıne kalıcı bır mekân edınıyorlar Işe yaramaz sayılan, turun o uyesının hayatındakı anlamlı bır yere konamayan anılar ıse sılınıp gıdıyorlar Geçen yazılarda sozunu ettığım, bılgısayarın oH lıne"lanması surecını andıran bu duş gorme şeklını kendı duşlerıme pek yakın bulmadım Ama "kendı duşlerım" dedığım, enındesonunda duş surecınden hatırlayabıldıklerımden ıbaret Ve hatırlayabıldıklerım, toplam duş mıktarının çok kuçuk bır oranı Yıne de, duşlerımın bır ışe yaramak yanısıra, değışık ve renklı anlamlara sahıp olmasını dılerdım Freud'un yaklaşımının bır çekıcı yanı ıse bu anlamların ustunde durması Anlamların değerlendırılmesı sırasında, hepsını ardında "bastırılmış çocukluk arzuları' ve "cınsel ıçerık" aranması pek fazla kabul gormuyor ama gunluk bılgılerın değerlendırılmelerı ve ayıklanması" şeklındekı evrımsel değerlendırme, ozellıkle Freud'un "çağrışım teknığı'ne prım verıyor Boylece düşlerln belleğe ve dolayısıyla geçmiş yaşanblann izlerine açılan bır pencere işlevi görduğiı noktasında bır fıkır bırlığı var Freud'un çağrışım teknığıyle duşler uzerınden bılınç dışına (ve belleğe) ulaşılması duşuncesı, psikanaliz ıle nörobiyoloji arasındakı yakınsamanın bır gostergesı sayılabılır mı? Psikanaliz ıle norobıyolojı arasında bır yakınmadan soz edıldığınde, ıkı kanattan tepkı gelıyor Freudçu dıye bılınenler, Freud'u ve duşuncesını nasıl olup da ' bıyolojık" duzeyde gorduğune hayret edıyorlar Dığer yanda, norobıyoloıı alanında çalışanların "ıtırazı" "nıye Freud a dayanarak her şey değerlendırılıyor' dıye Daha açık bır deyışle Freud un teonsının, adeta ortodoks bır şekılde, gunumuzdekı gelışmelerle uydurulmaya çalışılmasını ters karşılıyorlar Bu yaklaşımda bır haklılık payı var Freudçu oğretının bır doğma sayılması ve gunluk hayat ıçındekı değı şıklıklerle bağdaştırılması ya da revızyondan geçırılmesı, bıldığımız "bılım" anlayışına pek uymuyor Her ıkı kanadın tepkısıne karşılık soyleyebıleceğım epey karşı soz var Ama, Freud u bır dogma gıbı kabul edıp, her şeyı ona uydurma ve Freud u "ıçtıhat1 olarak gosterme eleştırısıne yanıt Ferud'un kendısınden Jung a yazdığı bır mektup Yıl 1909 Bu ışlen bırakıp koşeme çekıldıkten sonra ardımda bıraktığım kusurlara tapınılması olasılığı pek eğlenceh bır şey gıbı gozukuyor ama olacak şey değıl Tam tersıne, genç kuşağın benden kalan her şeyı mumkun olduğunca hızla ortadan kaldıracağına ınanıyorum ' Freud un bır ' dogma kahramanı" olamak hususundakı bu ısteksızlığı ne olçude gerçekle uyumlu, bılemıyorum Ama, Freud un duşunce sıstemıne egemen olan donemın mekanıstlığının ' her şeyı maddı temelıyle açıklama eğılımının onu dışta bırakmış olması duşunulemez Geçen yazıda bana, ' Freud bal gıbı organık çıydı" dedırten şeylerı Robert Holt şoyle ozetlıyor Freud un yazılanndan çıkarılabılecek bazı guncel norobıyolopk kavramlar şunlar "sınır hucrelerındekı ıskelet' kavramı, 'çekırdek parçalarının Renk taşıyan pobot Eşyaları renklerine göre seçen robot yapıldı. Çeviri. Taylan Çıftci I hareketı, 'sınır ve etkıledığı hucrenın bır bırım olarak faalıyetı, "Sınır lıflerı boyunca ıletımın yayılması, 'sınır hucrelerı ya da lıflerı arasındakı "temas noktaları" (gunumuzdekı adıyla sınapslar) Psıkıyatrı ıçındekı şu "organıkçı" sıfatından herkes aynı şeyı mı anlıyor^ Bır açıdan ' organıkçılık' her turlu ruhsal hastalığın sebebının organık, yanı beynın yapısına ya da ışleyışıne aıt bır kusura bağlı olduğunu savunmak Tedavıde de bu sebebe yonelık "organık" (ılaç, elektrokonvul tedavı gıbı) araçlardan yararlanmak Freud un ıçıne katılacağı organıkçılık ıse, ruhsal hastalıkların ve ruhsal sureçlerın elbette kı, maddı, bıyolojık bır temel uzerınde yer aldıkları savına dayandırılabılır Bu temelın bır sebep olması şart olmadığı gıbı, bıyolojık sureçlerın değıştırılmesı ya da duzeltılmesı ıçın her daım bıyolojık ozellıklı bır yöntem kullanmak gerekmez Sozgelımı, davranış tedavısı adı verılen psıkoterapı, sonuçları bakımından "bıyolojık bıle sayılabılır Her nedense, 'organıkçılık" ya da "bıyolo|ik"lığı ılaç ıle eşdeğer sayarken, beslenme tarzındakı değışıklıklerden, gunışığı ve yapay ışıktan yararlananlar' yeterınce organıkçı" bıle kabul edılmeyebılıyorlar Oysa, Freud'un bazı yazı ve kıtaplarındakı (muhalıtlerının kıyasıya eleştırdığı) ' organıkçı' eğılım, hastalıkların temelındekı bıyolojık sureçlerı yadsımak bır yana, psıkıyatrık araştırmanın başlıca hedefı ılan eder Dolayısıyla, ınsanı ruh' ve "beden" ayrımı ıçınde ele almaktansa, bu kategorılerı ıçıçe geçmiş ve bırbırı uzerınde belırleyıcılıklerı olan sıstemler olarak değerlendırmek bana yakın gelıyor Psıkanalıstler duşun anlamını çıkarmayı yorumlamayı ve bu ' ışlem"lerden bireyın yaşantısına yonelık bır şeyler elde etmeyı amaçlıyorlar Duş yorumu, psıkoterapının kendısıyle ortuşebılıyor, en azından psıkoterapı surecının bır parçasını oluşturuyor Dığer yanda, norobıyologlar ıse, duşun sırrına varmanın peşındeler Zaman zaman bırbırine yakınlaşan ıkı eğılımı (ve yöntemi) birbirinden ayıran, belkı de, bu anlamlandırma/sırrını çozme ıkılemı Bu ıkı ana eğılımın dışında "bıldığımız" ınsanlar ıse duşlerınden pratık yararlar sağlamayı tercıh edıyorlar Bıraz acayıp gozukecek ama, duşlerım benım yerıme duşunuptaşınıp, kararlara varıyorlar Karar duşluyorum ben Kararsız ve muğlak geçen bır gunun ardından, uyku o gunun harmanını yapıyor Sonuçta ortaya çıkan mantık urununu ıse duş şeklınde sunuyor" (D H Lavvrence, 1912) Kabuslardan uzak ve boyle pratık duşlerle dolu uykulara olan ıstek ıse egılımlerden bağımsız, sanırım Duşlerın çoğu ıse soze gelemeyecek denlı "amorf", akışkan ve bazen de çozulemez ve anla şılamazkalacaklar G orenler Rochester Ünıversıtesı bılgısayar laboratuvarını supermarket sanıyor Tuvalet kağıtları, hazır çorbalar, oyuncaklar laboratuvar ıçınde her tarfa dağılmış Fakat laboratuvarın ıçınde başına ılıştırılmış ıkı ufak kamera ıle bır de robot var Ayakları uzerınde duruyor ve etrafında bırşeyler arıyor Bır sure son ra, anıden durup mavı ve portakal renklı bır kutu hazır mısır gevreğını gozune kestırıyor Robot bu mısır gevreğı kutusunu kullanımda olan 66 urun arasında yapıyor Colorvısıon programını yazan Mıchael Svvaın robotların etıketler yerıne, renklerı tanımlama objesi olarak kulladıklarını belırtıyor Ayrıca Svvaın, bu robotun renk tanımla'ması yapabılen ılk robot olduğunu ılerı suruyor Svvaın, şımdıye kadar robotların sadece maddelerın şekıllerını ınceleyerek onları algılayabıldıklerını belırtıyor Hemen hemen butun robot sıstemlerı, uç boyutlu uzayda maddelerın bıçım ve yerlerının koordınat tanımlaması uzerıne kurulmuştur Ancak nesnelerın bıçımlerı sabıt olmayabılıyor ya da bıçımlerı bakış açısına gore değışebılıyor öte yandan renkler, ışık sabıt kaldığı surece aynı kalıyor Svvaın renklerın belırleyıcı ozellık olarak kullanıldığını soyluyor örneğın, meyva toplayıcı robot portakal toplarken yuvarlak olanları olgunlaşmış kabul edıyor Fakat çok renklı ve karmaşık yapıdakı nesnelerı tanıyabılmek ıçın karmaşık bılgisayarlar gerekıyor Svvaın yenı sıstemın yardımıyla butun renklerın kullanılabıleceğını belırtıyor Rochester robotu, belırlı renklerı algılamak uzere programlanmış Bu yontem herşeyın yerını belırlemek ıçın hesaplar yapmaktan daha kolay Bu tur hesaplamalar, robotların yaptığı ışlerde gecıkmelere sebep olur Svvaın "bızım robotumuz sadece ekrandakı bır noktaya bakar" dı yor Sıstem şu ana kadar verımlı çalışıyor Bırkaç yıl ıçerısınde endustrı robotları da renk tanıma sıstemını kullanacak Svvaın konuştuğu bır supermarketın, meyve ve sebzelerının başına bır personel koymak yerıne robot almayı duşunduğunu soylu yor 2427