Katalog

li Çok sayıda hayvan kışın donup, baharda "çözülerek" hayatta kakJığına göre ve insanın bazı dokulan da dondurularak saklandığına göre, bu yetenek canlılann bütünu içln goçerll olamaz mı? Yazanlar: Kenneth B. Storey ve Janet M. Storey Çeviren: Gülşat Aygen ava sıfır derecenin (C) altına düşünce, sıcak evlerimize koşar ya da kalın paltolar giyeriz Çok az hayvan kış aylannda etkin durumda kalır Kuşlar güneye uçar, pek çok kara hayvanı da topraktaki sığınaklarında ya da göl tabanlarında kış uykusuna yatar. Peki, görece sıcak yerler bulamayan soğukkanlı hayvanlarkurbağalar, kaplumbağalar ne yapıyor? Hava sıcaklığı vücut sıvılarının donma noktasının altına düşünce bu hayvanlar nasıl dayanabiliyorlar? Bazı türler, vücutlarındakı biyokımyasal değişiklikler aracılığıyla donmaktan kurtulur Ne var ki başka pek çok hayvan donar ve yaşamını sürdürebilir. Karada yaşayan yüzlerce tür böcek kışı geçirirken uzun süre donmuş durumda kalır Antartıka'nın yüksek kesimlerinde yaşayan bir tür böcek (Gynaephora groenlandica) 10 ayını donmuş durumda geçirir Gelgitlerarası bölgede yaşayan, midye, deniz salyangozu gibi, çeşitli omurgasız hayvanlar da sıfır derecenin altındaki sıcaklıkta donar Asıl ilginç olan, bir grup amfibık (hem suda hem karada yaşayan) hayvanın ve surungenin kış uykuları sırasında donmalarıdır. 1982 yılında Minnesota Üniversitesi'nde WHIIam D. Schmld donarak hayat İnsan donarak hayatta kalabilir ta kalmayı başaran kurbağalar hakkında ilginç bir rapor yayımlandı. Bu çalışmayı sürdürerek dört yaygın kurbağa türünün, toplam vücut sıvılarının %65'ini buza dönüştürerek, orman tabanındaki kış uykularında günlerce ya da haftalarca hayatta kalmayı başardıklarını gösterdik Söz konusu dört tür şunlardır Dağ kurbağası (Rana sylvatica), bahar kurbağası (Hyla crucifer), gri ağaç kurbağası (Hyle versicolor) ve çızgılı koro kurbağası (pseudacris trıseriata). S S C B nden bilımadamları da Sibirya semenderının (Hynobius keyserlingi) de donarak hayatta kalabildiğini bildirdiler 1988 yılında ise kış boyunca donan bir sürüngen keşfettik yumurtadan yeni çıkmış, boyalı kaplumağa (Chrysemys pıcta) Genç kaplumbağalar yaz sonunda yumurtadan çıktıktan sonra yuvayı terk etmek yerine, bahara kadar topraktan 1015 cm derınliktekı yuvalarında, avlanma tehlikesinden uzak biçımde kalırlar. Laboratuvar araştırmalarımızda, sıcaklık 3 (C) Kurbağalar raporu derecenin altına düşünce, kaplumbağalar ın donduğunu saptadık. Miami Üniversitesi'nden Claussen ve Lee erışkın tuku kaplumbağalarının ve zehirsiz kuçük yılanların (garter) da donarak hayatta katabıldiklerini kanıtladılar Jk Donmaönler proteinler • Buzçefcirdekleyen proteinler *> Trehaloz , Klryoproteksan NormâTiıcafchk hücredışı wvı Bln hücre donmaya, hucre dışı tıvnla buz oluşuncu başlar. Erlr madde hücrenln Içine, »u da hucr» difina akar. Bu süraçta hucre yırtlır ve zara zarar verir. Donma sırasında hücreyl korumak Için, buz oluaturan proteinler kuçuk buz kriatallerlnin oluşumunu baflabr, donmaönler (antHreeze) protelnler böyük krlstallerln oluşumunu önler. Trehaloz zan aabltleatlrlr, kiryoprotaklar haclm değlşlkllğlnl azalbr. 24110 • Bütün bu hayvanlar, donunca hıçbir devinimde bulunmazlar, bu hayvanlarda hiçbir solunum, kalp atımı ya da kan d o laşımı etkınliği söz konusu değıldır ve ancak guçlukle saptanabilecek düzeyde sinırsel etkınlık vardır Buz, bütün hücredışı sıvı bolumlerinde bırıkır, karın boşluğunu ve safra kesesını doldurur; derınin altında ve kasların arasında krıstaller dolaşır. Organları, dondurarak korumanın sırrını bu hayvanlar çözmüş durumdadır Donmuş kurbağalar ve kaplumbağalar üzerinde yaptığımız araştırmalar, donmuş bir organizmanın yaşamını sürdürebilmesi için temel öneme sahıp moleküler mekanizmaları ortaya çıkarmakta. Kışı donmuş bir durumda geçırmek son derece tehlikeli bir stratejidir çunkü donma, çoğu hücre için ölümcüldur Buz kristallerı hücre zarlarından geçerek hücre içı organellere zarar verir; hücrenin içeriğı dışarı dökulur, vb Buz oluşumu denetlenebilse bıle donma, hucre üzerinde başka baskılara da neden olur örneğin, donma soluk almayı ve kan dolaşımını kestiği için organlar, oksıjenden ve kankaynaklı yakıttan yoksun kalırlar Acaba soğukkanh hayvanların sıfırın altındaki derecelerde soğuğa dayanabilmelerı ıçın daha kolay bir yol yok mudur^ Aslında bu hayvanlar ıçın ıkı seçenek söz konusudur En çok bılınen bırıncı stratejı, vücut sıvılarının donma noktasının altındaki sıcaklık derecelerıne maruz kalmaktan kaçınmaktır Hayvanlar toprağın derinlıklerınde ya da suyun altında, görece daha sıcak yerlerı 'seçerek' kış uykusuna yatarlar