Katalog

ASTR Geçmişe yolculuk mümkün Bunu düşünmek bile mantık sınırlarını zorluyor. Fakat fizikçiler aynı kanıda değil. Uzayzamanda kestirme yollar buldular ve kurt delikleri olarak adlandırdılar. Elmanın çevresinden dönmektense içinden geçen bir kurt gibi uzayzamanın büklümleri arasından geçilebilecek. Böylece, geçmişimizle karşı karşıya gelebileceğiz. Çeviri: Murat Arın atematik denklemlerinin her zaman öliimlülerin erimlerinin dışında soyutlamalara götürdüğünü kim söyledi? Bu kez bu kural geçerliliğini yitiriyor; bazı astrofizikçiler, uzayda nerdeyse anlık yolculuklar yapılmasını sağlayacak, hatta geçmişe götürecek "deliklerln" var olduğu sonucuna vardılar! Bu aslında 40 yıllık geçmişi olan bir buluş ve aynı zamanda, Einstein'ın genel görelilik denklemlerinin bir devamı. Hesaplar yeniden ele alındı, geliştirildi ve sonuçlar açıklanmaya başlandı. Bu garip yolculuk, elmanın çevresinden dolaşmaktansa içinden geçen kurtunkini andırdığı için kurt deliğı olarak adlandırıldı Bu tür olasılıklar bizlm hayal gücümüzü zorlamakla birlikte (izikçilerin önune de dev sorular çıkarıyor. Anlık yolculuklar ile uzaydaki iki nokia arasında doğru bir hat üstün M den goçenden daha kısa yollar olduğu varsayılıyor. Bir başka deyişle, ışık hızı fizik kurallarının kesin sınırlanndan birisi olmasına karşın, ışıktan daha hızlı hareket etmek mümkün olabilecek. Zaman içinde yolculuklar ise modern fiziğin en çarpıcı çelişkilerinden birini oluşturuyorlar: Geçmişe yolculuk ettiğimizde, tarihe müdahale edersek sonuç ne olur? Tüm bu çelişkilere karşın, matematik sonuçlar açıkça ortada duruyor. Bazı araştırmacılar, mantık hataları yapıldığını ileri sürerek kurt deliklerini kuram aşamasında tartışılarken, bazıları da deneylere başladılar ve ilk sonuçları bekliyorlar. Uzayda v* zamanda anlık yolculuklann gizaml, kurt d«tlkl*rind« ml aaklı? Astrofizikçilerin bu savlara nasıl ulaştıklarını anlamak İçin 1905 yılına dönmek gerekiyor. Bu tarihte, Albert Einsteın, özel görelilik kuramı olarak adlandınlacak olan bir kuram geliştirdi. Kuramın temel noktası, hiçbır şeyin ışıktan daha hızlı ilerieyemeyeceğiydi. Ancak, fiziğin elemanter bir kuvveti görelilıge uymuyordu: Genel çekim kuvveti. 1687'de Isaac Newton tarafından bulunan bu kuvvete göre, kütlesi olan iki nesne birbirlerini çekerler. Çekimin şiddeti, bunları ayıran uzaklığa bağlıdır. Buna göre, nesnelerden birinın yeri değişırse, öteki üstünde uyguladığı kuvvet anında değişecektir. Bir başka deyişle, çekimsel etkiler, ışıktan çok daha hızlı, sonsuz hızda ilerlerter. Karşılaştırma yapmak gerekirso; Güneş ışınları Yeryüzü'ne sekiz dakikada ulaşmaktadırlar, fakat Güneş yer değlştlrirse, çekimsel etkiler Yeryüzu'nde hemen hisseditecektir. Bu özellik, ışık hızını asılamaz bir sınır olarak kabul eden bir kuramla naaıl bağdaştırılabllir? Einstein'ın bu ikileme bir çözüm bulması için 1915 yılına kadar beklemek gerekmiştir. Bu, genel görelilik kuramı olarak adlandırılmıştır. Kuram, uzayın o zamana kadar düşünüidüğü gibi "düz" olmadığını, içerdiği kitle ve enerjinın dagılımıyla deforme, "eğri" olduğunu belirtmektedir. Üç boyutlu uzay, dördüncü boyutta eğhdir; rulo haline getirilen bir kâğıt parçasın'n (iki boyutlu uzay) üçüncü boyutta egri olması gibi. Bu yeni kuramın aonuçları, o dönemde hesapianamaz boyutlardaydı. Uzay ve zaman, mutlak karakterlerini yitirerek, yerlerini yeni bir kavrama bıraktılar: Uzayzaman. Bunun geometrıyi kavra yışımızda getirdiği degişiklikler hem nicel, hem nrteldir Niceldir, çünkü uzayın ve zamanın eğriliğini hesaba katmak gerekmektedil4: Örneğin, bir üçgenin açılarının toplamının mutlaka 180° olma9i soz konusu değildir; paralel doğrular bazı durumlarda kesişebilirler. NitekJir, çünkü bütünüyle farklı ve birbirleriyle uzayzaman ilişkisl olmayan yollarla iki noktayı birleştırnek mümkün olmuştur. işte Evren'in "kurtlan", bu kestirme yollarda "deliklerini" açacaklardır. "Farklı yollar" deyiminin ne anlatmak istediğini iyice kavrayabilmek için, Ingiliz astrofizikçi Stephen Havvking'ın son kitabı Zamanın K I M Tarihl'nde verdiği örnekten yararlanabiliriz. Engebell bir alan üzerinde uçan bir uçağı gözlerimizln önüne getirelim. Uçak, gökyüzünde, uç boyutlu bir uzayda, doğru bir hat izler, fakat gölgesi, iki boyutlu bir uzayda (yerde) engebenin ışlevınde eğri bir yol izler Aynı şekilde, yer, dört boyutlu bir uzayda (üç klasik boyut artı zaman) Güneş'in çevresinde dogru bir hat izler; oysa, gözlemlediğimiz üç boyutlu uzayda, eğri bir yörünge izllyormuş gibi gozükür. öyleyse, kurt delikleri, dört boyutlu bızim uzayzamanımızda doğru hatta göre başka bir boyutta daha doğru gitme yoludurlar. Bu tür kestirmelerin varlığı ılk 1916'larda ileri surülmüştür, fakat Einstein'ın Rosen ile birlikte denklemleri yeniden ele alması ve iki farklı yeri bırleştirmeyi sağlayan köprüyü hayal etmesı için 1936'yı beklemek gerekti. Bu Uzayzaman kavrami, geomeMyl kavrayışımızda nltel ve nicel değlşlkllkler getlrmektedir. Nitaldir, çünkü bütünüyle farklı yollarla İki noktayı uzayda binlerce yıl sürecek bir yolculuk yapmaktansa (okla güsterilen yol), kurt deliğl İle bir an süren bir yolculukla vanş noktasına ulaşıiacaktır. birleştlrmek mümkün olmaktadır. Uç boyutlu