Katalog

PSİKOLO J I Göz kırpmak ele veriyor Baştarafı 1. sayiada Ancak "başkan yönünden, suç veya görevini kötüye kullanma iddiasıyla yapılan soruşturmadakilerden başka, delillerin ibrazında bir sınırlama var mıdır?" türunden özel anlam taşıyan bir soru kendisine yöneltildiğinde Nixon'un bakışlan bulandı. Daklkada ortalama 3040 kez gözlaıini kırpıştırdı... OyM MIÇMJZ bir erlşkln daklkada «adace 1020 k«z göztorlnl açıp kapar. Hatta bu kadarı bile fazladır. Çocuklar üzerinde yapılan incelemelerde, göz açıp kapama ihtiyacının her ikl daklkada sadece bir kez olduğu anlaşılmıştır Ekstradan tum göz kırpmaları ıse kuruyan kornealan blraz sulandırmaktan öte anlamlar taşır. Kimi zaman tozlar buna nedendir. Klmi zamansa yüzümüze yönelik bir darba ya da ani bir seston korunma reftokslyl* gözümüzü kırparız. Bunlardan başka günde blnlerce kez gözümüzü kırpmamız iMdmaiz veya Usadüfl görünebilir. Fakat aslında her göz kırpma hareketi k**ln bir n«d«ıw bağlıdır ve bu hareketler doğrudan zthtnden geçenlerle ilgilidir. Heyecan, yorgunluk, endise gibi duygular, St. Louis'deki VVashington Oniversitesi psikologlarından John Stern'e göre, o kişinin göz kırpmalarından anlaşılabilir. Stern, Nixon'un gazetecilerin sorularına kaçamak yanıtlar verdiği sırada, olaflandifi göz kırptıgını fark etmiş ve bu olaydan sonra konu ile ilgili incelemelerini derinleştirerek bu bellı belirsiz hareketin beynin işleyişinin hassas bir işareti olduğunu ortaya çıkarmış. John Stern'in açıklamaları şöyle: "Göz kırpmalarını düşüncelerden bir anlam çıkarmak amacıyla psikolojik bir ölçü olarak kullanıyorum, çünkü açıkçası ne düşündüğünüz konusunda bana söylediklerinize tam olarak güvenmiyorum. Örneğin "yuvartanan taş yosun tutmaz" sozünden ne anlıyorsunuz diye sorduğumda, ne zaman düşünmeye başladığınızı bana kesin olarak söyleyemezsiniz, ama ben gözlerinize bakarak bunu anlayabilirim. Ayrıca gözler, çoğu kez sorumu bitirmeden önce ne zaman anlamaya başladığınızı ya da yanıtını bulmaya başladığınız anı da bana bildirir. Insan psikolojik yönden kendisini etkileyen anlarda göz kırpar. Bir soruyu dinlediniz, sorulanı anladınız, şirndi kendinize bir göz kırpma molası verebilirsiniz. Göz kırpmaları noktalama işaretleridir. Zamanlaması ise zihinden geçenlerle yakından ilgilidir. Ancak yeni tanıştığım insanlar, benim göz kırpmaları ile yakından ilgilendiğimi öğrendikleri anda birden kendilerini huzursuz hlssediyorlar. Ta ki bu düşünceyi kalalarından atıncaya kadar. Ama o ana kadar moralin çok üzerinde bir hızla gözlerini kırpmayı sürdürüyorlar." işte bu aykırı davranış, konuyla ilgili tekniklerini geliştirerek dikkatlerini göz kırpma sayısından kaydırarak göz kırpmaların yeri ve süresi üzerinde yoğunlaştırdılar. Stern'in laboratuvannda gönüllülerin göz altı ve üzsrine mlnl elektrodlar yerleştiriliyor ve böylece gözün açık ve kapalı olduğu zamanlardaki etektrik potansiyel farkı ölçülüyor. Saniyenın binde birine ayarlı olan bu alet aslında göz kırpma hareketinin süresi ile gözün belirli bir uyarı karşısında ne zaman ve nasıl tepki gösterdiğinl kaydediyor. Stern, deneklerin kendilerine iletiten bir bilgiyi anlamaya çalıştıkları sırada gözlerini kırpmamaya özen gösterdıklerini, ancak konuştuklarında bu kısıtlamanın ortadan kalktığını kaydetti. örneğin denekler, iki yerine altı rakamı ezbeıiemeye çalıştıklarında gözlerini kırpmalanna rağmen, verilen bilgiyi kısa süreli depoladıklarında bu hareketi yapmıyorlar. Ayrıca söylenilen numaralar, diyelim ki, her beş sanıyede bırbırını ızlıyorsa, dığer numarayı duyuncaya kadar gözlerini kırpmadan bekliyorlar. Aynı şekilde, kendilerine iletilen bilgi ne kadar önemliyse, onlar da aynı oranda gözlerini kırpmayı geciktiriyortar. Aynı uçak pılotunun copilot koltuğunda oturduğu zamankıne oranla, kumanda kendısınde olduğu anlarda daha az gözlerini kırptığı gözlenmiştir. Oto •ürücülMİ ise gözlerini bir an yoldan ayınp dikiz aynasına yönerttikleri anlarda elinde olmadan gözlerini kırpıyoriar. Ancak bu sırada arkalarında bir polls aracının özel ışıklarını fark ederlerse, hiç göz Psikolojik ölçü Göz kırpma refleksinin sıklığı ve suresını, hareketin her oluşu voltajda değişiklik meydşna getirdiğinden, elektrodlarla ölçmek mümkündür. Söz konusu volta/ değişikllği, yalan maklnesl ya da başka bir kayıt cihazı yardımıyla kSğıda geçlrlleblllr. lerini kırpmadan bakışlan hız göstergesi ile dikiz aynası arasında gidip geliyor Göz kırpma relleksi şimdi Amerlkan Hava Kuw«tl«r1nde de uzmanlar tarafından deneyleıie inceleniyor. Çünkü bu refleksin yorgunluk duyguauyla orantılı biçimde artması, pllotların ne denli dikkatli olduklan konusunda kaçınılmaz bilgıler veriyor. California'daki Edvvards Hava Üssü araştırmacılarından Jam*« Mlllar, önümüzdeki 56 yıl içinde pilot basiıklanna göz kırpmalarını ölçen bir alet yeriestirilmesi için calışmalar yapıyor. Mitor amactru şöyl* açildryor: "Göz kırpma retleksini Izlemek için pllotların diğer denekler gibi başlarına elektrodlar takmaları gerekmeyecek. özel bir kaynak pilotun gözlerine görünmeyen kızılotesi ışın gönderecek ve bir dedektör pilotun gözlerinin açık olup olmadığını sürekli izleyecek. Monitörde olağan dışı bir durum kaydedildiğinde bir ses göndererek pılotu uyarmak mümkün olacak. Sürekli dikkatsiz pllotlar ise görevlerinden alınacak " John Stern ise aynı işlemın karayolu sürücülerinde de uygulanmasını istiyor ve planını söyle özetllyor: "H«r aracın t*p««tnd« b4r kırmızı ampul bulunmalı v« dNckat monHörü II* donaMmış aracın aüruciteü gözlerini normal suradvn fazla kapattıgında t«p« lambaaı slnyal verarek yoldakl dlger •ürücütorl uyarmalı." John Stern konuyla ilgili araştırmaları sırasında, insanların bilgi edinme anında gözlerini nasıl kullandıklarını da inceledi ve göz kırpma hareketinin, görme işlemı sırasında devreye giren başka iki değişik unsurun birbirini etkilediğini saptadı: Göztorln v* t>aaın hareketleri. Göz kırpma esnasında gözler bundan sonraki pozisyona yönelik bir harekete hazırlanırlar. Yapılan işin zorluğu oranında, bu hareket belirginleşir. Sanki bazı koşullar altında beyın göz kırpmalaria düşünce zincirını bir an önce tamamlıyor ve gözlerin daha verimli çalışarak işleme yardımcı olmalarını sağlıyor... Baş hareketlerı de yapılacak işin güçlüğüne göre değişiyor. örneğin kitap okuyan bir çocuk bir alt satıra geçtığinde gözleri ile beraber başını da aynı yönde hareket ettiriyor. Erişkinler ise aynı hareketi sadece güç bir metin okuduklarında yapıyorlar, ancak kolay bir konu okuduklarında baş hareketini tekrarlamıyorlar. Göz kırpma refleksi ile ilgilenen araştırmacıların sayısı günden güne artıyor. John Stern'in laboratuvarına Japonlar ve Almanlar da uzmanlarını göndererek calışmalar yapmışlar. Anlaşılan bundan böyle kara ve havayollarında bu calışmalar sayesinde, daha güvenli bir trafiğe doğru olumlu adımlar atılırken, mahkemelerdekı yalancı tanıkların işi de hayli güçleşecek! (OiacoverŞubat 1989) Pllot ve sürücülerln sorumluluk anındaki dikkatleri, göz kırpmalarını Izleyen bir monltör alstemlyle kontrol edileblllr. Her göz kırpmada, göze yönelik kızılötesl ışık keslntiye uğruyor. Herhangl bir nedenle bu refleks arttığında, araca monte edilmiş renkli bir ışık harekete geçerek diğer sürucüleri uyarabillr.