Katalog

Blft BİLİM A D A M I PORTRESİ KISA KISA Bilim adamları çelişkilerle yaşar iki Nobel ödüllü bllim adamı, Beyaz Saray'da resepslyona katıldıktan 5 dakika sonra elinde pankart gösterllere katılıyor ve sorguya çekillyordu. Ömer Kuleli Osman Gürel inus Pauling'in onu eşsiz kılan bir özelliği var: Tek başına yaptığı çalışmalarla İki Nobel ödülü alan tek ınsan o; 1954'te kimya ve 1964'te banş ödüllerini aldı. Ünlü Amerikalı bilım adamı uzun süredir Menlo Park, Kaliforniya'daki kendi adını taşıyan bilim ve tıp enslıtusunu önerıyor Enstitünün başlıca amacı Pauling'in, insan sağlığı üzerınde vitamlnlerln oynadığına ınandığı rolü bulmak. O (azla mıktarda vıtamınin soğuk algınlığından kansere dek pek çok sayıda hastalığı önleyeceğinı ve hatta sagıltacağını savunuyor. Savı bilim çevreterinde çok tartışılıyor, ama yazdığı "CVltamlnl v» Soğuk Akjınhğr kitabı 7D'lerde ABD'de en çok satan kilaplardan biri idi. Kimyasal bağlar ve molekül yapısı konusundaki çalışmaları ile 1954 Nobel Kimya ödülü'nü aldığında şaşırdı. Pauling "O güne d«k yaptığım buluşlardan hioMrlsinin boytmln* onvmll btr ş«y oMugunu düsünmemlfttm" diyor. Metalürjide onun elli yıl önceki bulguları hâlâ geçerli, onun kimyasal bağları anlamakta, çözümlemekte ve anlatmakta gösterdiğı becen olmasa, organik kimyacılar bıze bugün kullandığımız bınlerce yapay malzemeyi üretemezlerdi. O'nu 60'lardan sonraki yaşamında MyoloJI ve tıbba büyük önem verdiglnl, protsin moleküllerinrn yapm ve Işlevtarl konulannda önemli çalışmalar yaptığını da belirtelim. Linus Pauling: Kimyacıların kimyacısı Soğuk çaremi? oğuk aİ0iniığı hastalıklannın büyük çoğunluğuna, yüzü aşkın çeşidini (sero tipier) bildlğlmiz Rhlno virüsier neden oluyor. Rhlno virüslerinin çoğu bir hücreye saldırıyor. Araştırmacılar, pratikte aynı anda, Rhino virüsleriSçio en önemli "alıcı"nın bilinen bir molekül olduğunu ortaya çıkardılar. Söz konusu molekülün adı, inter selüler HücreAdhaesionsmolekülü 1, lcam1. lcam1 yapısına çeşitli hücre tiplerinin üst yüzeyinde rastlanıyor. Örnegin deride, bağ dokusunda ve damar duvarında. Hücreler üzerindekl lcam1 oranı arttıkça, virüslerin vücuda sızması kolaylaşıyor. Rhino virüsü alıcısının teshisini, araştırmacılar, soğuk alglınltğı haatalıklanna karşı ilaçlann geliştirilmesinde önemli bir ilerleme olarak değerlendiriyorlar. Rhino virüslerinin yaklaşık yüzde 9O'ı lcam1 alıcısından yararlandığından, bazı araştırmacılar, sıvı lcam1 molekülleri ile virüslerı "avlayabilmeyi" ve böylece enfeksiyonun vücutta yayılmasını önleyebilmeyi umuyorlar. (s. n.) S L kişiliği çevresinde oluşmuş olan uluslararası tartışmalardan birisinden kısaca söz etmeden geçemeyeceğiz. 1949 yılında 800 Sovyet kimyacısı biraraya gelerek onun yankılaşım (rezonans) kuramına karşı çıkmaya karar verdiler. Yankılaşım özetle organik maddelerın, benzen gibi, iki ya da daha çok molekülsel yapı arasında hızla gıdip gelerek kararlılık sağlamalandır. Soyyet kımyacıları bu kuramı diyalektik rnateryalizme aykırı bulmuşlardı. Pauling SSCB'de istenmeyen adam olmustu. 1379da Sovyetler'in en büyük bilim ödüllerinden birisi olan Lomonosov Madalyast kendisine verlldiginde doğruyu inatla savunmanın utkusunu yaşadı. 50'lerln soğuk savaş yıllarında Pauling atom bombası ts«U«f1n« son verilmesini isteyen kampanyaya katıldı. Bu barış kavgasına tüm saygınlığını ortaya koyarak katılması ona zor, çelişkill günler yaşattı Kendi onuruna verilen B*yaz Saray'dakı resepsıyona katıtdıktan beş dakika sonra Beyaz Saray önünde elinde "Atom bombasına hayır" pankartı ile gosteri yapmak doğrusu kolay anlatılamayacak bir olay. Bilım adamı olmanın onuru demek yeterii olur mu bılemeyiz Onu kutlayanlar bu kez onu sorguya çektiler, pasaportunu elinden aldılar, çünkü kampanyaya destek veren imzaları toplayan arkadaslarının adlarını soruşturmacılara vermedi, ne o zaman ne de daha sonra. . Zamana, ko şullara direndi ve yine kazandı, 1964 yılında Nobal Barış ödülü'nü de... Ona hep sormuşlardır "Hangl Nobel fidülü senca daha önemll? " Onun her zaman açık seçik bir yanrtı var: "Banş ö d ü l ü . Kimya ödülünü yapmaktan zevk duyduğum işler için verdiler bana. Barış ödülünü ise yapmak zorunda kaldığım işlerden dolayı aldım, onu almak bana ve aileme çok pahalıya mal oldu; bu vabalarım bana zevk vermedi, ama onlar benım görevımdi!" Yorumsuz olarak dikensiz gül bahçesi düşleyen tüm devlet adamlarına, yöneticilere sunulacak degerde sozler bunlar... Geçişbilimi Pauling, kimyacı olmayı diğer bilim dallarına, özellikle tıp ve bıyolo|iye geçişte iyi bir başlangıç olarak görüyor. Soğuk kaynaşmayı (füzyonu) bulduklarını öne süren Ponds ve Flelschmann da birsr klmyacı... Rastlantı mı? Yoksa ustalannı dlnlsyan lyl bir*r çırak mı? Onun temel amacı elli yıldır hep aynı kalmış: MolekUllerin yapısını va birfolrkırl I I * nasıl topklmey* glrdlklerinl anlamak. Geçiş metallerinden yapılan organom«tallk bllesikler, fotossntoz, azot bağlanmaM Paullng'e g6ra hMA anlayamadığımız tomel konular. "Neden hâlâ kataliz olayını anlayamryoruz" sorusu onu hep rahatsız ediyor. Geniş ufuklara bakabilmenin ön koşulu önce nedenleri aramak, bulmak, sonra yapabilmek... Sevgili okur. Büyük bir bilim adamını size tanrtmak için yazılan bu kısa yazı bize pek çok doğruyu birden, belki de binincı kez, anımsattı, yeniden öğretii, bıldiklehmizi pekiştirdi. Sizin de gözlerinizde düşünce bulutları görür gibiyiz Ne mutlu size... 11 Süpernovanın kaiıntılan 100 ıl sonra Îesfedildi C olorado Üniversitesl'nden astronomlar, Samanyolu dışındaki bir galakside izlenen bir süpernovanın gaz ve toz biçimindeki kalıntılarını keşfettller. Astronomlar, Andromeda sisınin aydınlık ışığında, bir ışık yılı çapında küçük, karanlık bir leke buldular Buna göre bu yıkJız sistemindeki süpernova kaltnttsı saniyede 40005000 kilometre bir hızla hareket ediyor Süpernova kalmtısı dünyaya 2,3 milyon ışık yılı uzakta bulunduğundan, varlığını daha önce kamtlamak mümkün değildlr. (s.n.) Kimyacıların kimyacısı Bu büyük kimyacının Portland, Oregon'daki liseyi diploma almadan terk ettiğini söylersek inanır mısınız? Çünkü tüm programı herkesten önce bitirip Oregon Tarım Yüksekokulu'na kayıt olduğunda 16 yaşındaydı. Okuldan ayrılırken de doğrusu gerekli formaliteleri düşünememişti. Tam elli yıl sonra lise yetkllileri Nobel ödüllü öğrencilerine lise diploması verdiklerınde herhalde Amerikan gazetecileri iyi bir haber yakalamanın tüm mutluluğunu yaşamışlardir. Pauling'e herkes "kimyacıların kimyacısı" diyor. Bugün yaşı elli dolayında olan her klmyacı kuşkusuz onu tanır, kitaplarını dera kitabı olarak okumustur, onun popüler bilim yazılannı izlemiştir. Tüm yaşamında değişik konulara el atıp tartışmalara girmekten kaçınmayan Pauling çelişkilerle yaşamayı iyi bilen bir insan. CVitamininin özellikleri ve yararları konusundakl savlarına o kadar çok karsı çıkıldı ki onun yerinde başkası olsa çoktan bu konuyu bırakırdı. Onun B ilgisayar ekranlannda çalışan hamile kadınların düşük yapma riski diğerlerine oranla daha fazla değil. Kanadah araştırmacılar 7000 hamile kadın üzerinde yaptıkları araştırmada bu sonuca vardılar. Sakat bebek doğumlarına da alışılmış sıklığın üstünde rastlanmadı 1984 yılında, Kanadalı çalışma grubu, ekran çalışmasının düşük ve sakat doğum rıskıni yükselttiği yolundaki açıklamasıyla dikkatlerini uzerine çekmişti. Ancak düşük ve sakat doğumlarının artmasının icra edilen meslekle doğrudan ilişkili olup olmadığı açıklığa kavuşturulmamıstı. Şimdi yapılan tahliller başka etkenlerin de önemli bir rol oynadığını gösterdi. (s.n.) Ekranda çalışma düşüklere neden olmuyor