Katalog

J EO LOJ İ Deprem ve Ege Bölgesi Deprem bölgesi olan Ege Denizi altındakf çöküntünün sürmesi, bütün havzanın göçmesine yol açabilir. Georges Poupinet özet çeviri: tsmail Murat Baştarafı 1. Sayfada yöntemıyle dunyanın ıçının uç boyutlu bir görunumu çıkarılabılecektı Bu yöntemde kullanılan çok sayıda tek tek sısmogramlardan elde edılen verıler, bılım adamları ıçın modellerını kurmada bırer yapıtaşı oldu Bır yer sarsıntısında ortaya çıkan ıkı değışık dalga tıpıkompresyon ya da Pdalgaları ve Makas dalgaları ya da Sdalgaları dunyanın ıç yapısına ılışkın bılgıler sağlıyor Kompresyon datgalan yayılma yönunde ılerlıyor ve dunyanın ıçınde havadakı ses dalgaları gıbı davranıyor Buna karşın makas dalgaları yayılma doğrultusundan yanlara doğru ılerlemekte Her ıkı dalga turu de sarsıntıdan sonra kurede yayılıyor Bu dalgaların hızı derınlıkle değışım gösterıyor Yoğunluğu ortalama olarak granıt taşı yoğunluğunda olan dış kabukta Pdalgaları (kompresyon dalgaları) sanıyede yaklaşık 6 kılometre hızla yayılırken, yıne aynı dalgalar bazalt yoğunluğuna sahıp alt kabukta sanıyede 7 kılometre hızla yol alıyorlar Kıtaların yaklaşık 3040 kılometre altında dalga hızının sanıyede 8 kılometreye sıçradığı alanlar bulunuyor Soz konusu alanları ılk defa bulan Yugoslav araştırmacının adıyla buraları MohoroviçicKesintisi veya kısaca Moho olarak adlandırılmış Pdalgalarının hızı kabuk/manto sınırında sanıyede 8 kılometre cıvarında seyrederken 2890 kılometre derınlıkte 13 7 kılometreye kadar yukselıyor Burada çekırdek başlıyor Dunyanın çeklrdeğl demlr ve nlkel alaşımından oluşuyor Araştırmacılara göre ergımış bır dış.çekırdek ve katı durumdakı bır ıç çekırdek var Sısmık tomografıyle elde edılen ılk başarı, petroljeologlarına aıt Petrol jeologları yalnızca yeryuzu katmanlarını bırkaç yuz metre derınlıkte ınceleme olanağına sahıptı Daha derınlere ınen karmaşık harıtalar ıçın Amerıkalıların ılk defa altmışlı ve yetmışlı yıllarda kurdukları genış sısmometre ağları gereklıydı bır özçevrıme sahıp olan sısmık ıstasyon lar, ıç mantodakı hız anormallıklerını sap tamada Pdalgalarının varış süresını kay dedıyorlar Okyanus havzası nda bu tıp ıs tasyonlar az olduğundan, bılım adamları kıtalar ve okyanuslar arasındakı ayrımlaı P ve S dalgaları yardımıyla çızmekte guç luk çekıyorlar Bu nedenle daha uzun öz çevrımlerı olan ve başka bır dalga türunı yuzey dalgalarını kaydeden sısmografla kullanılıyor Yüzey dalgaları, yeryüzü cısmının ıçıne doğru değıl, yeryuzu boyunca yayılan dalgalar yayılma surelerı ve sınyalın formu, kabuk ıle dış mantonun özellıklerıne bağlı Yuzey dalgalarının duşuk frekanslı bölumlerı yuksek frekanslı bolumlere göre farklı hızla ılerlıyor Sısmologlar aradakı farka dayanarak, kıta ve okyanus kabuklarındakı anormallıklen ölçuyorlar ingıltere'de Uluslararası Sısmolojı Merkezı'ne (ISC) dunyanın dört bır yanında bulunan yaklaşık 1500 sısmık ıstasyondan kaydedılen deprem verılerı gelıyor Her bır olgu ıçın ISC, yayılma hızlarını ve odak parametrelerı olarak bılınen özellıklerı yanı yer sarsıntısının yer ve zaman koordınatlarını hesaplıyor Butun bılgıler bu enstı Dunyanın çekırdeğınden geçen yer sarsınbsı dalg hızlan teorlk olarak hesaplanandan farklı bulunuyor Çunkü bu teorık hesaplar, dunya çekırdeğının düzenli ve homojon bır kure olduğu duşunulerek yapılmış Sarıyla çızılmış hatlar, dalgaların ekvatordakı sısmık ıstasyonlara kutuptakı ıstasyonlara göre (onda bır sanıyelık farklarla) gecıkmelı olarak gıttığını gösterıyor yerbılımcıler ıçın bu gecıkme, çekırdeğın homo/en olmadığının kanıtı Dalganın hızı tude bulten ve manyetık dıskler şeklınde saklanıyor Yunanlstan örneğı, bu ulkede çok sık ve çok derın yer sarsıntıları kaydedıldığınden, sısmık tomografı ıçın bıçılmış kaftan Akdenız havzasının jeolojık yapısı, Afrıka ve Avrasya plaklarının çarpışmasının ızlerını taşıyor Bu çarpışma sonucunda oluşan yapı bırbırı ıçıne geçmış "yapboz bilmecesi" benzerı karmaşık bır yapıyla karşılaşıyoruz Kıtaların çarpışmasıyla bır Yapboz bilmecesi subduksıyon bölgesi oluşmuş Burada okyanus taşyuvarı, plakların kenarı boyunca mantonun ıçıne doğru çökerek bır çökuntü alanı ortaya çıkarmış, kıta kenarları kıvrılmış Hollandalı bır sısmolog grubu Akdenız havzasında meydana gelen 30000 sısmık olguyu değerlendırmış Bu uzak ve yakın 900 ıstasyonda sısmografların kaydettığı 550000 vuruş anlamına gelıyor Söz konusu olgular ışlenmek uzere 2600 gruba ayrılmış Böylece bıhnmeyen parametre sayısı 20000'e ınmış Bunun ıçın 290 bın defa 20 bın denklemden oluşan bır denklem sıstemının çozulmesı gerekıyor Sonuç Ege Denizi altında yuksek hızlı bir anomali bulunuyor. Yüksek ve hızlı bir anomali Bunun anlamı, Ege'de 500 kilometre derlnliğe Inen soğuk ve yogun bir kütlenin bulunduğu. Bu kutle, Afrıka ıle Avrupa'nın çarpışması sonucunda Ege plağının kenarının altında kaybolan okyanus kabuğu Bölgenın tomografı göruntusunde çökmuş bolumun deprem odağından daha derınde olduğu göruluyor Deprem odakları bu tur çokuntu (subduksıyon) alanlarının tek tanıkları Tomografık ıncelemeyle çökuntunun derınlığı daha kesın olarak behrlenıyor Bıraz batıda yer alan ıkıncı bır profıl, burada Akdenız'ın altında çökmuş taşkurenın artık görulmedığını ortaya koyuyor Çokuntunun 200 kılometre olan uzunluğundan ve Afrika ıle Avrupa'nın bırbırıne yaklaşma hızından sısmologlar, çökuntunun yaklaşık 30 ıla 40 mılyon yıldır surduğunü söyluyorlar Akdenız tabanındakı manyetık anormallikler ve özel volkanık etkınlıkler bu yaş tahmınını desteklıyor Çökuntunun sürmesi, lyon havzasının göçmesine yol açabilir D Üç boyutlu görüntü Gunumuzde sısmologlar, ellerındekı verılerle neredeyse dunyanın derınlıklerının uç boyutlu bır modelını tamamlamış durumdalar Bu model, yer sarsıntılarının sık görulduğu ve çok sayıda sısmık ıstasyonun bulunduğu Japonya, Kalifornlya ve Akdenlz havzası gıbı bölgelerde test edılebılıyor Tomografık goruntu ıçın daha yuksek rezolusyon (daha ınce bır göruntu) sağlamak ıçın dunya çapında sısmık verılerın toplanması gerekıyor. Sısmometrelerı çok kısa ferkabuğunun altındakı uç boyutlu görunum Renkler, Alrıka ve Avrupa'nın altındakı yer sarsmtısı dalgalarındakı yayılma hızı farklannı gösterıyor Kırmızı renk, dalgaların daha yavaş yayıldığını, dolayısıyla taşların daha sıcak olduğunu ıfade edıyor Dalgaların daha hızlı geçtiğı soğuk taşlar ıse yeşıl renkle gösterllmış (Bild der VVIssenschafi, 1089)