Katalog

SÖYLESİTIP Kraus'la psikiyatri ve kültür üzerine itaplığınızın raflarına şöyle bir goz attığımda, Lexingtondakl bizim tıp kltaplığından pek farklı şeyler bulunmadığını gördum. Hastalık tanılannda, tedavı yontemlerinde, bakış açılarında belkı % 9095'e varan tıpkılıklar var," dıyerek sozlerıne başladı Prof. Robert Kraus. Marmara Unıversıtesı Tıp Fakultesı Psikiyatri Bolumu'nun konuğuydu ve konuşmanın başlığı "Kultur ve Kişilik" olarak konmuştu Dr Kraus, Kentucky Unıversıtesı Psıkıyatrı Bölumu Başkanı olmaktan ote bır sıfatla konuşuyordu Hem antropolojı, hem psikiyatri ıle uğraşan, kulturel ve transkulturel çalışmalarıyla bılınen bır kışıydı Omrunun yedı yılını Eskımolor arasında, bırkaç yılını Kızılderılılerle geçırmıştı Hastalıkların farklı toplumlarda nasıl algılandığına, yaşandığına ve ele alındığına bakan, sosyal ve kulturel etkenlere ağırlık veren kulturel yaklaşımın psikiyatri ıçın ayrı bır onemı var Psikiyatri, tanımlamalarını davranış duzeyınde yapan ve termınolojısıne bıyomedıkal kavramları çekıncesızce yerleştırememış bır tıp dalı olarak, sosyal ve kulturel etkenlerle dığer tıp dallarından daha fazla ıç ıçe Dr Kraus, antropolojıyı, kısaca "yeni koşullara uyum ve yaşamı surdurebilmek için kuşaktan kuşağa aktarılan kulturel davranışları inceleyen" yanıyla benımsedığını söyluyor Psıkıyatrıst yanını, daha doğrusu doktor yanını, antropolojıyle bağdaştırmakta beklenenlerın aksıne çok zorlanmamış "Bugun, Amerlkan psikiyatrislnde biyomedikal model hızla egemenlik kazanıyor. Yenl teknolojik gelışmelerin kaçınılmaz bir sonucu. Ama biyolojık ındırgemeciliğe duşmezseniz, psıkolojık ve sosyal etkenlerle blyolojik buluşlar arasındakı çakışma noktalarını bulmanız mumkün." Kulturel oluşumlar ustjnde, çevre koşullarının ne denlı etkılı olduğuna dıkkat çekıyor Orneğın, gıysıler Bir Eskimo fle bir Türk arasında çevreye uyum sürecinde daha gıysı duzeyinde başlayan bir farklılık var. Diğer yandan, aynı çevre koşulları blreylerın biyolojileri ustunde de kuşaktan kuşağa aktarılan değlşlkllklere yol açıyor. Hatta, oylesine değişiklikler ki, bir topluluk uyelerı bır enzım tıpinden yoksun oldukları İçin bazı llaçlardan yararlanamıyorlar. Bu enzlm yoksunluğunu, o topluluğun içinde yaşadığı çevre ve oluşan kültürle etklleşimi Kentucky Üniversitesi Psikiyatri Bölümü Başkanı Kraus'un Türkiye üzerine ilginç gözlemleri. Yankı Yazgan K nin bir parçası olarak gormek mumkun. Kültürlerde ayrım noktası "Aslında, ayrı olduğumuz yanlardan çok, benzerlikler var aramızda. Psikiyatri ve genelde tıp benzerlikleri, ortaklıkları temel almakla birlikte, ayrtlıkları da goz onune aldığı olçude etkın..." Kulturler arasında benzerlikler pek çok, bu, "aynılık, tıpkılık" duzeyıne varabılıyor 0 zaman, genellenebılecek bır ayrım noktası yok mu' Kultur ve altkultur bolluğunu meşru kılabılecek bır şeyler "Dil. Bir kulturun yapısını en butuncul olarak yansıtan şey, dıldir. Kulturleri birbırinden ayıran da, dlldir." Kızı 34 yaşındayken Montreal'e yaptıkları bır gezıden soz edıyor "Donuşte, kızıma sordum. 'Nasıl, hayatından memnun musun' filan dıye. 'Montreal'i hiç sevmedlm' dedı. Butun bu yolculuğu onlar için planlamıştık. Bir suru masraf. 'Niye sevmedin?', 'Çunku insanları sevmedım' Bıraz sonra kızım ekledi: 'Çunku soylediklerinden hıçbır şey anlamıyorum ve sınır oluyorum ' Montreallilerın Fransızca konuşması kuçuk kıza ayrılığını hıssettıren en başlıca şey olmuştu." Psıkıyatrıyı kulturle yakından bağlantılı kılan etkenlerden bırısı, tanı koyma, (yanı surecı hastalık olarak değerlendırıp adını takma) sırasında toplumun ahşılmış kurallarının (normlar) olçut olarak kullanılmdsıdır Biyomedikal yaklaşımın klınısyenlere çekıcı gelen yanlarından bırısı, soyut, kışısel olmayan ve teknık bır yapıda olması Adeta sıyası bır tarafsızlık ıçerısındeymış ve toplumsal kurallardan bağımsızmıs gıbı bır ızlenım uyandırmakla birlikte, biyomedikal yaklaşımın kendısı toplumsal ve kulturel evrımın bır urunu Oyle bır urun kı, hastalıklarla ılgılı problemlerı denetım altına alabılecek ve bertaraf edebılecek yetinelim. Ama biz, New York'takl AngloSakson kulturel normları her yere uyguladığımız zaman bazı kavramlar anlamsızlaşıyor. Voodoo (kara buyu) Karayıpler'de gundelik hayatın bir parçası, New York City'de paranoid şizofreni belirtısı . Kulturel bakış açısı bu noktada mudahale ediyor." Turkıye'de kadın rollerının hızlı değışımının psıkıyatrıstlere nasıl yansıdığı konusunda çeşıtlı göruşler gelıyor dınleyıcılerden Dr Kraus'un gozlemlerıne paralel şeyler söylerııyor Ama bızde her şey bır arada Yenı roller ve eskı rollerın bır arada varlığını surdurmesının sonucu belkı de "Kadınlar, kulturel bakışa sahip psikiyatristler açısından ayrı bir önem ta nuda yabancılara karşı oldukça esnek olunduğunu soyluyorum bereket versın problem olmadan onerımı uyguluyor "Turkıye'dekı ışsızlık oranı ne kadar?" sorusu bır kahvehane zıyaretını ızlıyor Aıle yapısının ışsızlığı nasıl tamponladığını dılım donduğunce anlatıyorum Sadece ışsızlığı değıl, yaşlılıkla birlikte gelen sorunları, ağır hastalıkları Ama ne kadar devam eder bu durum, o belırsız Balat, Fener cıvarında Istanbul'da çok uzun bır suredır var olan, geçmıştekı ve gunumuzdekı altkulturlerın varlığı yakından hıssedılıyor Patrıkhane'ye komşu Fener Rum evlennde yaşayan Kuzeydoğu Anadolulu ınsanlar, Bulgarsız ve demırden Bulgar kılısesı, sokakta her soru sorduğumuz ınsanın (bıraz şaşırtan) yakın ılgısı, Dr Kraus'un kulturel bakışçı yanını kurcalıyor Sahıbı namaza gıtmış manav dukkânının meyvelerının neden çalınmadığıyla başlayan bır konuşma sonucunda, Istanbul'a benzer kozmopolıtlıktekı Chıcago ya da New York'a gore suç oranları arasındakı farklılığa gelıyoruz Turkıye'de "aşk" (namus) cınayetlerının, soygun amaçlılara gore çok fazla olduğundan, bazen olduresıye sevdığımızden söz edıyorum Yolumuz Edırnekapı cıvarından geçıyor El ele tutuşmuş, bırbırının belıne kolunu dolamış, muthış bır ıştahla bırbırını open erkekler hemen dıkkat çekıyor Hanı, şu kımılerıne "zonta" fılan dedıklerı ve bıraz kuçumseyerek bakılan ınsanlar Bazılarının hemen psıkanalıtık bır yorumdan geçırdıklerı ve Turklerdekı eşcınsel eğılımlerın aslında ne denlı bol olduğu sonucuna ulaşıverdıklerı "erkeklerarası bedensel yakınlık duşkunluğu", Dr Kraus'ta çok başka çağrışımlar uyandırmış "Belki, bu insanlar erkek kımlıkleri hakkında çok az kuşkudalar. O yuzden bu denli rahat davranıyorlar Yani, eşcinsel eğilimlerde Batı'dakılere kıyasla, daha tam hesaplaşmış olabılirler." Neden olmasın? Dr Kraus, "duvar yazıları"nın kulturun o ankı halını lyı yansıttığını söyluyor Duvarlarda, 80 oncesı polıtık duvar yazılarından zamana dırenmış olanlar rahatça okunabılıyorlar "Çöp dökenler" ya da "buraya ışeyen"lerle ılgılı yazılar, "CımBom, Fener, BJK" veya çeşıtlı futbolcuların eşcınsellığını ıfşa eden duvar yazıları çoğunlukta Ben, kulturun gostergelerınden bırı olarak mızah dergılerını hatırlatıyorum Hatta, bu konuda Turklerın "bır başka" olduI ğunu, mıllıyetçı sayılmak pahasına soyluyorum Duvar yazılarında da aynı mızahı eğılım var Polıtıkanın en sıcak olduğu donemde, "MHP" duvar yazısını oyalanmadan ortadan kaldırmak ıçın,"MARX"a donuşturen kışının mızahın dık âlâsını yaptığını duşunuyorum Fakat duvar yazıları ve mızahla ılgılı şeylerı Ingılızceye aktarmak o kadar guç kı Belkı de bu, Dr Kraus'un dılı kulturu en lyı yansıtan ve ayırt eden olgu olarak tanımlamasını desteklıyor Duvar yazıları ustadımız Tosun'dan soz etmek, onun Ontarıo Havaalanı tuvaietıne yazdığı "Tosun burada da hızmetınızde vecızesını aktarmak ıstıyorum Olmuyor Yıne de, Dr Kraus'un bızı anladığını sanıyorum Daha once Eskımoları anlamış Kulturel bakış açısı olan bır psıkıyatrıst ne de olsa L; 11 Amerıkalı osıkıyatr Kraub Şizofreni bütün kültürlere özgü Dr Kraus, konuşmasının sonrakı bolumunde, ruhsal hastalıklara çeşıtlı psıkıyatrık bakış açılarını şizofreni örneğı ustunde ozetlıyor Genetık, norokımya, aıle, psıkodınamık, davranış vs vs patolojılerı olarak açıklanan şızofrenının, butun kulturlere ozgu olduğu çok genış çaplı bır pılot araştırmayla ortaya konmuştu "Kulture ozgu yanlarm, biyomedikal yaklaşımda azımsanması bir engel. Madem, hastalıkları hâlâ davranış duzeyinde tanımlıyoruz, bu davranışların ıçerısinde yer aldıklan toplumsal normlarla uyumuna buyuk onem verıyoruz, bari bu kadarla şryorlar. Pek çok toplumda sayıca azınlıkta olmalarına rağmen toplumun hemen hepsinı onlar buyutuyor, yetiştiriyor. Bu muthlş bir şey!" Çeşıtlı kulturlerdekı çocuk buyutme tarzları bu yuzden dıkkat çekıyor Çocukların buyutulmesınde soz sahıbı olanlar ve tarzların çocukları belırlemedekı etkısı araştırılıyor Turkıye'dekı "kole]" sınavları, annelerın Turk aılesındekı rollerının guçluluğu dınleyıcı kıtlesınce dıle getırılıyor Türkiye'den kültür izlenimleri Bır başka gun, Dr Kraus'la Halıç'ı gezıyoruz Elındekı Turkıye el kıtabında fotoğraf çekerken dıkkatlı olunması, objektıfın kadınlara yoneltılmemesı onerılmış Bu ko