Katalog

ZOOLOJ I Bir an halkı, yılda 5 ilâ 20 bin arası erkek, sadece de 10 kadar kraliçe yetiştirir; bunların biri ya da en fazla dördü çiftleşerek ayrı bir halk üretirler. Daha ilk prenses yumurtadan çıkmadan önce eski an kraliçesi, işçi halkın yüzde yetmişi ile birlikte kovanı terk eder. Yazan: Holger Wittekindt Çeviri: Fatma Bursalı Mayıs: Arıların taşınma ayı almaktaysa, o zaman kovandakılere daha ınce yollarla bu bılgı aktarılır Çunku onlar ıçın burada onemlı olan ıkı şey vardır yıyecek hangı yönde ve yıyeceğe ulaşmak ıçın ne kadar enerjı gereklı Bu bılgıyı veren an, oldukça karmaşık bir dans fıguruyle, kuyruk dansıyla aktarır Bunun ıçın yıyeceğı bulan an, önce dıkıne asılı duran petek uzerınde bir doğru şeklınde dans eder ve bu esnada da vucudunun arka kısmını kuyruk gıbı sallar Sonunda yarım daıre çızerek başlangıç noktasına döner Eğer arı.doğruyu dıkey olarak yukarıya doğru dans ederse, o zaman hedef kovandan bakıldığında guneşın altındakı ufuk noktasının tam altına duşmektedır Şayet yıyecek kaynağı mesela bu çızgının 15 dore ce sağında bulunuyorsa, o zaman dıkey doğrusunun 15 derece sağında bir açıda dans edılır An, uzun sure karanlık kovanın ıçınde kaldıktan ve guneş yerını değıştırdıkten sonra bıle bu bılgıyı aktarmaya muktedırdır Bıyo lojık bir saatın yardımı ıle ve bir navıgasyon programı sayesınde an, o ankı guneş durumunu hesaplar ve doğru uçuş açısını da he sap edebılır Ama bulutlar gökyuzunu kapladığında da arılar, guneşe gore yonlerını bulurlar Çun ku arılar, ınsan gözunden farklı olarak, polarize, yani sadece aynı duzlemde tıtreşen dalgalara sahip ışığı algılayabılırler. Ama sıcak dolunay gecelerınde de nektar avcıları faalıyetlerını surdururler Araştırmacılar, bunun ıçın ıkı değışık açıklama getır mışlerdır Ikıncısıne göre arılar, bılhassa verımlı yıyecek kaynaklarına goturen uçuş yol larını yeryuzundekı bellı bazı belırgın noktalara gore tespıt ederler yanı fotoğrafık bir belleğe sahıptırler Bu, tabıı kı gunduzlerı de çalışır Bu nedenle de arılar, her zaman yanılmadan kendı kovanlarına dönerler, bası olan Apıs dorsata'da gormek mumkundur Guney doğu Asya'da yaşayan bu dev bal arısı, peteğını açık havada ınşa eder, orneğın bir ağaç tepesınde | O da, serbes.çe aşağı sarkan peteklerın uzerınde kuyruk danslan yapar Kovan arkadaşları onu gözlemleyebıldıklerı ıçın, bu dans sırasında ayrıca ses çıkarmasına da hacet yoktur Canlı renklı, kokulu çıçekler, bıtkılerın reklamcılarıdır Bunlar uçan boceklerı kendılerıne çekerler, o böcekler kı, tatlı balozu ya da besleyıcı çıçektozu peşındedırler Sadece arıların baktığı/yetıştırdığı arılar blle, bunlardan butun dunyada bir mılyon tondan fazla bal uretırler Ama tuylerınde asılı kalan bıtkı tozlarıyla arılar, bılındığı gıbı, aynı turden otekı bıtkılerın çıçeklerını dollerler Bu bir yerde çıkarcı aşk nızmetı olmasaydı, hem meyve ağaçları bundan çok daha az meyve verırdı hem de kımı bıtkı, turunu surdurme konusunda cıddı zorluklarla karşılaşırdı Kralıçe ölurse, arılar hummalı bir faalıye te gırerler Butun mesele kralıçenın bırakmış olduğu son yumurtalardan son daklkada onun yerını alacak pıensesler yetıştırmektır M ayıs ortalarında arılar, bırdenbıre, görunurde hıçbir sebep yokken, kovanlarından dışarı ftşktrır, bınlerce an havada vızıldayarak en fazla on metre kadar uçar ve oracıkta buyuk bir dala uzum salkımı gıbı asılı kalır Tek tek arılar bu salkımdan kopar, ayrı ayrı, onlere uçarlar Bunlar keşılçı arılardır, gorevlerı, yerleşecek yenı bir konul bulmaktır Uygun bir yer bulduklarında an kumesıne gerı doner ve arıların dılıyle, yanı dansla, yenl konutun yerını bıldırırler Bu arada daha lyı bir yer bulmuş olanlar, daha şıddetle dans ederek, ötekı keşıfçılerı ıkna eder, ötekı keşıfçıler de bir kere gıdıp onların bulduğu yer! gozden geçırdıkten sonra, arkadaşlarının dansına katılırlar ve an kumesı anıden havalanarak yenı konutuna uçar Bu yenı konut bulma ışını, evcıl arılarda, arıcı usllenır Eskı kovanı terk edıp yakınlarda bir yerde hevenk gıbı asılı duran arıların altına bir kulu ya da kovan tutarak ıçıne duşmelertnı sağlar An kumesı bir kere kutuya gırdıkten sonra vakıt geçırmeksızın, petek Inşasına baçlar, bundan amaç, kralıçenın bu peteğın odalarında yumurtlayabılmesıdır Acelenın sebebı vardır. yenı devletın genç kuşaklara ıhtıyacı vardır zıra bir ışçı an, yazın yalnızca 30 ılâ 40 gun yaşar Kralıçe olagandışı uzun arka bacaklarıyla yenı yapılmış bir petek hucresı uzerınde doğrulur Bedenının bir ışçı arınınklnden çok daha uzun ve guçlu olan arka kısmı, hücrenın açık kısmı uzerınde ılerı gerı sallanır ve zarıf bir hareketle altıgenın ıçlne yerleştınlır llkbaharda kralıçe, gunde 2 bın kadar, beyazımtrak parlayan yumurta yumurtlar, onları bu hucrelerın ıçıne bırakır Yumurtaların çoğunu daha önceden, dört ılâ beş yıllık ömrunun daha ılk ızdıvaç uçuşlarından bu yana depolamış olduğu erkek tohumlarıyla döller Dollenmiş yumurtalardan dlsi arılar, dişl Işçller çıkarlar. Ana kralıçe, ancak llkbaharda, yanı dışarıya uçan genç kralıçelerle evlenecek erkek arılara ıhtıyaç duyulduğunda, dollenmemış yumurtalar döker ve bu döllenmemış yumurtalardan da erkek arılar çıkarlar Buyumekte olan an kuşağı sureklı olarak buyuk mıktarlarda çıçektozuna ve balozune gereksınım duyar Çıçektozlarında hayatı onem taşıyan proteınler ve vıtamınler vardır, balozu ıse ozellıkle karbonhıdratlar ve dolayısıyla ener|i ıçerır Hıçbir başka boceğın yapamadığı kadar bal arısı, çıçekozu ve balozu kaynaklarının rasyonel somurusunu mukemmel bir şekılde Örgutlemıştır Hâlâ teknıklerı tam olarak açıklığa kavuşturulmamış olan navıgasyon ve komunıkasyon sıstemlerıne sahıptır Ancak yuzyılımızın 192O'lı yıllarında Avusturyalı doğa araştırmacısı Karl von Frısch, başarılı toplayıcı arıların, kovan a dönuşlerınde meslektaşlarına çok belırlı bırtakım danslar vasıtasıyla bılgı verdıklerını bulmuştur Bu arada dans da dansa benzemez Eğer toplayıcı an, daıreler çızerek dans edıyorsa, o zaman bunun anlamı şudur Besı kayna ğı hemen yakınımızda, en çok 100 m mesalede Ama şayet hedef oyle kolay bulunacak bir hedef değılse, zıra belkı de ıkı kılometre uzaklıkta, bir ormanlık bölgede yer Ölüm kalım kavgası Kralıçeler ışçı arılardan çok daha guçlu olarak gelıştıklerıne göre daha fazla yere de ıhtıyaç gosterırler Kralıçe yapıcılar, bu nedenle kralıçe namzetlerının hucrelerını uzun bir bıçımde ınşa ederler Aşağı yukarı 16 gun sonra, kralıçelerın kozadan çıktığına ışaret eden ıncecık seslerı duyulur Beş ılâ yedı kralıçe adayı, bir olum kalım kavgasına tutuşurlar Bundan galıp çıkan vakıt geçırmeksızın evlılık uçuşuna çıkar Arıcılar, bu olayı bıraz kaygıyla ızlerler Çunku kralıçe, butun rakıbelerını sokup oldurmuş olduğu ıçın, butun o an halkının geleceğı ona bağlıdır Erkek arılar, onu beklemektedırler bıle Her yıl nısan ıle ağustos ayları arasında bellı bazı bırleşme yerlerınde buluşurlar Bu yerlerı uçuşa çıkan kralıçeler de bulur, nasıl? Bunu bugune kadar hıç kımse bılmıyor? Bılım adamları bu erotık buluşmayı yaklaşık 20 yıldır gozlemlemekteler ve hâlâ arıların bu buluşma yerının yerını bir sornakı kuşağa nasıl aktardığını çözmuş değıller Hava, erkek arıların kanat çırpışlarından çıkan vızıltıyla tltreşmekte Kralıçe, cınsel çekıcılık maddesını havaya salgılar salgılamaz, erkek arılar her taraftan onun uzerıne doğru hucum ederler ve çevresını bir uzum salkımı şeklınde alırlar bu salkım yavaş yavaş yere doğru ıner Kralıçeyı dölleyen erkek arılar ıçın bu eylemden sonra her şey bıtmıştır Bunlar, kralıçeden ayrılmak ıstedıklerınde, butun ıç organları, kelımenın tam manasıyla vucutlarından kopar Duğunden hemen sonra olurler Kralıçe de vızıldaya vızıldaya halkının yanına döner Çeşıtlı kocalannın spermlerınden, yenı ışçı kuşakları ıçın genetık kokteylı hazırlar An dansı Bundan başka arılar, yerkurenın manyetık alanını da algılıyora benzemektedırler Daha geçenlerde arıların bedenınde manyetık krıstaller bulundu Bu çok çeşıtlı navıgasyon sıstemlerıyle balozu toplayıcıları, en kötu hava şartlarında bıle yıyecek kaynağını bulmayı başarmaktadırlar Toplayıcı arılar arkadaşlarına bu kaynakları dans vasıtasıyla bıldırmek ısterlerse, karşılarına bir guçluk daha çıkar Kendı konutlarının ıçı zıfırı karanlıktır ve orada arılar, kuyruk doğrusunun uzunluğunu ve yonunu goremezler Ne kı bılım adamları, mıkrofonların yardımıyla, dansçı arıların bu kuyruk dansı sırasında bırtakım hırıltıya benzer sesler çıkardıklarını bulmuşlardır Ama, bununla da, karanlık kovanın ıçındekı ıletışım problemı çozulmuş olmuyor, çunku arılar kulakları olmadığı ıçın gurultulerı duyamazlar Bu nedenle de dans eden arıya değerler ve antenlen vasıtasıyla bu hırıltı seslerını kaydederek ve dansın yoğunluğu vasıtasıyla da bulunan yıyecek kaynağının zengınlığı hakkında bılgı sahıbı olurlar Nıhayet öncu an, ganımetının örneklerını dağıtır, ya nı hem kokusu hem de tadıyla reklâm yapar Butun bu karmaşık davranış mekanızmalarının, ancak evrım surecı ıçınde oluşmuş olduğunu, bızım bal arısının yakın bir akra