Katalog

ÇEVREBİLİM Bİ L İ M Y A Y I N Sanayide bir öldürücü: Benzen P rofesor Doktor Muzafier Aksoy, 1960 lardan bu yana, çeşitli sanayii kollannda, bu arada ayakkabı ve derl sanayiinde çozucu olarak kullanılan benzenin çeşitli kan hastalıklanna, ozellikle de anemi ve losemiye neden olduğuna ılışkin temel çalışmalar yapmış bır hemotolojı uzmanıdır. Geçen nısan ayında, ABD'de Profesör Aksoy'un editorluğunu yaptığı ve onemlı bır bolumunu de kendisinin yazdığı bır yapıt yayımlandı. Benzene Carcinogenicity Bu yapıtı yayın koşemızde tanıtırken, nisan ayında ABD'de duzenlenen uluslararası bir benzen konferansına konuşmacı olarak çağrılan Profesor Aksoy'la bir şöyleşi yaptık. len fabrıkalarda, Ereğlı Demır çelık, Zonguldak Karabuk Demır Çelık'te araştırmalar yaptık Ayakkabı ve derı sanayıınde, yapıştırıcı ureten ışyerlermde hastalıkların yaygın olduğunu gorduk Buralarda çok ılkel şartlarda çalışılıyordu 217 ışçının kan muayenesınde, ağır kan bozuklukları, 36 ağır kansızlık vakası saptadık Bu araştırmanın sonuçlarını uluslararası tıp dergılerınde yayımladık O gune kadar benzenın losemı yaptığı kabul edılmıyordu Kontrollu araştırmalarımızı da yayımlayınca, ABD'de buyuk olay oldu, yankılar yarattı Amerıkan sendıkaları bunun uzerıne, ışyerlerındekı havada bulunabılecek benzen yoğunluğunun tavanının 10 ppm'den 1 ppm'ye ındırılmesını ıstedıler Çalışma Bakanlığı bu doğrultuda karar aldı Amerıkalı ışverenler, bu konuda yeterlı bır kanıt olmadığı gerekçesıyle, benzen yoğunluğunun 1 ppm'ye duşurulmesıne karşı çıktılar Işverenlerın ıtırazı uzerıne konu mahkemeye ıntıkal ettı Bız 25 gun suren mahkemede bılım tanığı olarak dınlendık Sonuçta mahkeme, bakanlığın kararını onayladı Işverenlerın yuksek mahkemeye yaptıkları ıtırazları sonucu, benzen tavanı yenıden 10 ppm'ye yukseltıldı Ama benzen olayı bıtmemıştı Amerıkalı araştırmacılar 1987'de Jama tıp dergısınde, 10 ppm'nın de losemiye yolaçtıgını gosteren çalışmalarını yayımladılar Bunun uzerıne çalışma Bakanlığı benzer tavanını 1 ppm'ye kesın olarak duşurdu Turkiye'de durum nedir? Prof. AKSOYTurkiye'de durum sağlık açısından çok cıddı boyutlardadır Genelde ışyerlermde 20 ppm tavanı zorunluluğu vardır Fakat uygulamada bu 20 ppm'ye uymak konusunda bıle tıtızlık gosterıldığını sanmıyorum Benzen kullanan ışyerlermde Çalışma Bakanlığı'nın herhangı bırdenetım mekanızması da yoktur Benzen yoğunluğunun hıç değılse 10 ppm'ye duşurulmesı ıçın çalışma Bakanlığı nezdınde çeşıtlı gırışımlerımız oldu En son 1979 Ocak ayında Istanbul Tıp Fakultesı Dekanlığı aracılığıyla Çalışma Bakanlığı'na, ılettığımız bır onerıye yanıt bıle vermek gereğını duymadılar D Prof. Aksoy'la söyleşi Benzene Carcinogenicity BBN/liNE CARCINOGRNIC1TY Mu/jllcc Ak.sııy Benzen sağlık yonunden niçin bu kadar onemlidir? Prof. AKSOYBenzen, dunyada en çok kullanılan ıkıncı kımyasal maddedır (Aromatık hıdrokarbon Cs He) En buyuk ozellığı sıvı olması ve erıtıcı olarak kullanılmasıdır Bu ozellığınden dolayı butun derı ışyerlermde yaygın olarak kullanıhr Daha önemlısı, bırçok maddenın ana maddesı durumundadır Benzenden uretılmış 40 bın ara madde vardır llaç, plastık sanayıınde, akrılıkte Benzen, sağlık açısından buyuk tehhke getırır Kısa surede buharlaşarak havaya karışır, solunum yoluyla akcığerlere geçer, oradan da kana karışır Dolayısıyla ınsan organızmasının butunune yayılır Gıttığı organızmanın lıkıd oranı mıktarına bağlı olarak yuksek oranlarda depo edılır 24 saat ıçınde alınan benzenın yuzde 6O'ı gerçı dışarı atılır, ancak yuzde 4O'ı organızmanın ıçınde kalır Kemık ılığı yağ dokusu bakımından zengın olduğu ıçın de en fazla burada toplanır Benzenın kan yapıcı kemık ılığı ana hucrelerıne ıkı turlu etkısı vardır° Kemık ılığı ana hucrelerı (kok hucreler), kan yapımını ömur boyu surdurebılmelerı ıçın bozulmamış olmaları gerekır Alyuvar, akyuvar trombosıtlerı yapan ana hucrelerın yenılenmesıne, benzen engel olursa çok ağır bır kansızlığa, oldurucu anemıye neden olur Veya bu ana hucrelerın normal gorevlerını yapmasını, kan hucrelerını oluşturmasını onler Benzenın ıkıncı etkısı Kök hucrelerının olgun hucrelere donuşebılmesı ıçın bırtakım safhalardan geçmesı gerekır Benzen, bu olgunlaşma surecını durduruyor, boylece kan kanserı (losemı) meydanca gelıyor Sizin bu konuda onemli çalışmalarınız var. Bunlara kısaca değinir misiniz? Prof. AKSOY1960 oncesınde terlıkçı, ayakkabıcı gıbı ışyerlermde yapıştırıcı olarak saf benzen kullanılmıyordu Bu sıralarda benzenın daha etkılı ve ucuz bır çozucu olduğu saptanınca, bu mesleklerde benzen kulldnımı yaygınlaştı Boylece benzenın solunumundan kaynaklanan ılk kan hastalıkları vakaları bıze ulaşmaya, 1967'den sonra lösemı vakaları gelmeye başladı TUBITAK'ın yardımıyla yuruttuğumuz bır proie çalışmasında, Istanbul'da benzen kullanan 36 ışyerınde ve benzen uretı Muzaffer Aksoy (Ed) CRC Pross, Boca Raton, Florıda 1988 158 s Benzen* Carcinogenicity, I U Çapa Tıp Fakultesı erneklı oğretım uyesı, hematoloıı uzmanı Prof Dr Muzzaffer Aksoy un editorluğunu yaptığı benzenın ınsan sağlığına zararlarını, ozellıkle de kanserojenık nıtelığını ınceleyen bır yapıt Prof Aksoy un yanı sıra ıkı Japon ve uç ABD'lı uzmanın da katkısıyla gerçekleştırılen yapıt kısa bır sure once ABD'de yayımlandı 1825'te Faraday tarafından bulunan, C fi H 6 formullu halka bıçımındekı bır organm madde olan benzen uzun bır sure kımyasal çozucu olarak kullanıldığı gıbı bu maddeden bugun çeşıtlı sanayl urunlerınde yararlanılmakta Benzenın toksık nıtelığı ge çen yuzyılda belgelenmış olmasına karşılık bu maddenın kansere (ozellıkle de lösemıye) neden olduğu daha sonra anlaşılmıştır Uçucu bır madde olduğu ıçın ınsan vucuduna solunum yoluyla kolaylıkla gırebılen benzenın başta anemı olmak uzere çeşitli kan hastalıklanna yol açabıldığı ve kımı durumlarda olume neden olduğu, sıstematık araştırmalar sonucu ayrıntılı bır bıçımde belgelenmıştır Prof Aksoy da 1960'lardan başlayarak. ozellıkle Istanbul'dakı ayakkabı ışçılerınde benzenın yol açtığı hastalıkları ıncelemış çalışmalarıyla bu alandakl gelişmelere onemlı katkıda bulunmuştur Bu çalışmaların da gösterdığı gıbı ayakkabı uretımınde yapıştırıcı olarak kullanılan benzenın havada yuksek oranda bulunması bu gıbı ışyerlermde uzun sure çalışan ışçılerde çeşıtlı kan hastalıklanna yol açmaktaydı Bu gıbı ışyerlerıyle benzen kullanılan başka fabrıkalarda yapılan çalışmalar da benzenın yol açtığı sağlık sorunlarının klınık açıdan anlaşıimasına katkıda bulunmuş, ışyerlermde benzen kullanımının kısıtlanması konusu gundeme gelmiştı Çalışma Bakanlığı'na 1979'da gönderilen ndustrıleşmenın ınsan sa^lığına olumsuz etkılerının her geçen gun teknolojinın getırdığı yenı rısklerle artmak ta olduğu genel olarak kabul edılen bır olgudur Bu etkılerın azaltılması ve çalışanların sağlık duzeylerının yukseltılmesı, çağdaş işçı sağlığının amaçlarından bırıdır Ozellıkle ış yerlerının sağlıkh bır ortam nıtelığını kazanmasında, etkenlerın belırlı bırduzeyde tulul ması konunun bellı başlı yontemlerınden en onemlısıdır Organızma tarafından absorbe edılmış toksık maddenın mıktarı ıle bıyolo )ik etkılen arasında bır korelasyon bulunuşu, bu sebepnetıce bağlantısının ıncelenme sını bırçok meslek hastalıklarının etyolojıle rının saptanmasında, koruma yontemlerının belırlenmesınde nıcel bır dayanak halıne ge tırmıştır Bu göruş, çalışma ortamındakı toksık maddelerın ışçının sağlığına zarar vermeyecek "musaade edılebılır kıymetlerın" saptanarak yasal bır duruma getırılmesını ve uygulama nın devlet elı ıle denetlenmesmı zorunlu kıl mıştır Ulkemızde MAK kıymetlerı (Musaade edı len azamı konsantrasyonlar) 27 11 1973 gun ve 7/7551 sayılı Bakanlar Kurulu Kararnarhesı ıle yururluğe konulmuş bulunan "Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlıkelı ve Zararlı Maddelerle Çalışılan işyerlennde ve Işlerde Alınacak Tedbırler Hakkında Tuzuk" ıçınde bır lıste halınde belırlenmıştır Ancak yukarda da belırttığımız gıbı, bu kıymetler yenı teknolojılerı ve buluşları ızleyebılmek ıçın devamlı ye nılenmek zorundadır Memleketımızde konunun bır tuzuk ıçıne sokulmuş olması, gerek E RAPOR tığınde yenılenmesı ıçın çok uzun ıdarı ve hukukı formalıtelerı gerektırmektedır Ornek olarak ulkemız ıçın çok onemlı kım yasal bır madde olan benzen ele a.ınabılır Benzen, ucuzluğu ve kolayca elde edılebılır oluşu nedenı ıle bır taraftan endustrıde dı ğer taraftan gunluk hayatta genış kullanma olanağı olan bır maddedır Bu maddenın sağlık uzerıne olumsuz ağır etkılen ıse her geçen gun daha lyı anlaşılmaktadır Bunun sonucunda hemen her ulke, benzenın çalışma ortamında musaade edılebılır konsantrasyonunu duşurmektedır Nıtekım Parıs'te Uluslararası işçı Sağlığı Derneğı Daimı Komısyonu'nun gözetımınde yapılan çalışma grubu, bu maddenın musaade edılebılır konsantrasyonunun 10 ppm olmasını saptamış ve bu husus Dubrovnık'te yapılan XIX Uluslararası İşçı Sağlığı Kongresı'nde ortaya konulmuş, Amerıka'da 10 ppm olarak saptanmış olan kıymetın 1 ppm 'ye ındırılmesı gırışımlerınde bulunulmuştur Ulkemızde sözu edılen lıstede benzenın MAK değerı 20 ppm 'dır ve bu mıktar dunya standartlarına gore çok yuksek olup en az 10 ppm 'ye ındırılmesı gerekmektedır Memleketımızde teknolojık koşullar, ıklım şartları, toksık maddeye karşı hassasıyet ve absorbsıyon bakımından farklar doğuran genetık ve bıyolojık ozellıkler, endemık parazıtoz ve fena beslenme, ışçıışveren ve resmı otorıtelerın sağlık konularına eğılış tarzları gıbı çeşıtlı nedenler, "musaade edılen kıymetlerın" yetkılı kılınacak bılımsel bır kuruluş tarafından her sene saptanmasına ve prosedur kolaylıkları nedenı ıle bu kıymetlerın tuzuk ıçınde değıl bır yönetmelık halınde yasalaştırılmasını zorunlu kılmaktadır Gunun ve ulkenın şartlarına uyabılecek standartları saptayarak çalışanların sağlığı nı çok yakından ılgılendıren bu sorunun çözumu ıçın mıllı duzeyde bır komısyon kurul ması en radıkal yol olarak gorulmektedır Prof. Dr. Muzaffer Aksoy Doç. Dr. Turhan Akbulut Benzenln kanserojenik etkllerl Prof Aksoy'un editorluğunu yaptığı yapıt, benzenın kımyasal ozellıklerıyle havadakı oranının olçumunden, yol açtığı hastalıklara ılışkin temel ve klınık çalışmalara kadar genış bır alanı kapsamakta Yapıtın ılk Ikı bolumunde benzenın özellıkler! ve kımyasal analızlerı ırdelenmekte Benzen toksısıtesı konusundakı gelişmelerle benzen metabolızması da bırer bölumde ele alınmakta Yapıtın onemlı bır bolumunu oluşturan son ıkl bölumde ıse, Prof Aksoy benzenın toksıkolenık ve kanserojenık nıtelıklenm ıncelemekte Benzenın çeşıtlı sanayı hastalıklanna yol açtığının anlaşılmasıyla bu maddenın sanayıde kullanımının denetım altına alınması da gundeme gelmıştır Bugun artık gelışmış ulkelerde, benzenın ışyerlermde ışçılerın hava kırlılığı yoluyla da genış kıtlelerın sağlığına zarar vermesı buyuk olçude önlenmıştır Çalışmalarıyla yurdumuzda bu doğrultudakı gelışmeleri başlatan, bu arada ABD'dekı sanayı benzen standardının saptanmasına da katkıda bulunmuş olan Prof Aksoy'un bu yapıtının genış bır ttp çevresımn yanı sıra bırçok ulkenın sanayide uyguladığı sıkı benzen standardını hâlâ goz ardı eden Sağlık Bakanlığı yetkılılerınce de ılgıyle okunacağı umulur. U