Katalog

BİLGİSAYAR 80 bin sözcüklü bilgisayar bile yetersiz Bilgisayarın bir kaç yüz bin sözcüğe gereksinimi vardır. Ancak bu çok pahalı bir projedir. Çeviren: Dr. tsmail Kılınç Şema 1 Aktarım Modülü Almanca Bilgisayarlarla çeviri2 'Yer'e yaşamı Halley mi getirdi? Grotto uydusu, Halley kuyruklu yıldızında, temeli biyolojik şekerler olan bir polımer buldu. Çeviri: Murat Arın vrupalıların, Sovyetlerın ve Japonların beş uydusunun Halley kuyruklu yıldızıyla karşılaşmaları sonrasında gonderdıklerı ılk sonuçlar Halley'ın çekırdeğının sıyahımsı bir yatakla kaplı bir buz olduğunu gösterıyor Ilk bakışta, çabaların başarısızlıkla sonuçlandığı soylenebılır, çunku yenı hıçbır bılgı yok Alınan ılk sonuçları şoyle ozetleyebılırız Çekırdek sanıldığından daha kırlı çıktı Çok koyu olan rengı nedenıyle, Guneş ışınlarını soğutuyor Buna koşut olarak, tahmın edılenden ıkı kere daha sıcak olduğu belırlendı Gun yuzunde dış sıcaklık 107°C'ye kadar ulaşıyor Bıçımsız bir yapısı olduğundan (8x8x16 km boyutlarında) yuvarlak olarak donmuyor, donuş suresı 53 ıle 56 saat arasında değışıyor Guneş'ın kuyruklu yıldızlar ustunde zararlı etkılerı olduğu bılınıyordu işınların altında, sanıyede 10 kg kaybedeceklerı ılerı suruluyordu Bu tahmınler yapılırken zararın buyukluğu ustunde yanılındığı anlaşıldı Halley'ın çekırdığının sıyahımsı yatağının ıçındekı gaz, bir metre kalınlığındakı tozlan saatte bınlerce km hızla supuruyor Zavallı kuyruklu yıldız sanıyede 10 kg değıl, 40 ton kaybediyor ve bundan sonrakı yaşam suresı 20 bin yılı geçmıyor Halley huzunlu sonundan kaçamayacak Her 76 yılda bir Guneş ıle karşılaşması onu yıpratıyor Yavaş yavaş kuyruğunu yıtırecek ve sonunda yıpranmış, yaşlanmış bir buz bloğu olarak hıç kımseyı ılgılendtrmeyecek B ılgısayar, analızlerı yaptıktan sonra, sıra aktarıma gelır Sözluk yardımıyla bılgısayar. kaynak dıldekı sozcuklerın çevırı yapılacak dıldekı karşılıklarını bulur Özel yazılımlarla gramer yapılannı değıştiur 8u evrede kımı sözcukler açık bir karşılık bulamayabılır Gerçekten fngılızce'dekı "The"nın Fransızca'da "le" " l a " olduğu hangı sözcuğe karşılık olduğu bıhnmeden çevrılemez Makıne, kımı kez geçıcı çözum arar ve sözcuğe göre duzeltme yapar Hedef dılde metnın yaratılması bu dıle ozgu yazılımlara göre sözcuklerı yenıden duzenler Bu evre bılgısayarcılara analızden daha az sorun yaratır Çunku bılgısayar acayıp sözcuklerle dolu ve bılınmeyen bıçımlerle metnı ayıklamaz, fakat kımi kurallara göre cumleler yazar Bugunku sıstemlerın çoğu özel yazılımlarla ıkılı bir çevırı yapar (yanı ıkı dıl arasınJa ) Eğer metınleri (n) dıle çevırırsek n(n1) kadar aktarım modulu gerekır Oaha hafıf bir çozum GETA'dan Prof. VAUÛUDİS tarafından bulunmuştur Buna göre aktarım dönemınde tum kaynak dıller arasında ve herhangı bir hedef dıl arasında değışmeyen bir aracı olan yapay temel dıl kullanır Bu da modullerı 2 n'e ındırır (Bknz şema1)Bu temel dılın aynı ıçerığı açıklayan cumlelerı aynı şekılde temsıl eder fakat değışık dıllerde yazar ITF'nın çevırı sıstemı TltuslVbu ılkeye göre çalışır Dar bir alanda çalışan (tekstıl sanayı teknıklerı) ITF nın muhendıslerı çevrılecek belgelerde dönemsel olarak görulen cumle yapılarının sınırlı bir sayısını saptamıştır Bu tur cumle modellerı sısteme verılır Çevrılecek metnın her cumlesı ıskelet şeklınde olan yuzlerce cumle butunuyle karşılaşiınlır Model cumlelerın bırıyle aynı yapıya sahıp olan bir cumle gıbı tanınır ve ıkılı sıstem olarak saklanır Butun ışlem her evre ıçın 0 030 8 sanıye sürer (makıneye göre sure değışır) Bu şemada ıkılı dılde belleğe alma tum doğal dıller ıçın aynıdır Bir temel dıl soz konusudur ITF, sıstemın lısansını ıkı Fransız gıda sanayııne ve Allled Chemicals Amerıkan fırmasına satmıştır Tıtus 4000 6000 guncel kullanılan sözcuklerle ve sözlukle bırlıktedır Muşterıler uç ayda özel sozluklennı oluşturabılırler Boyle bir sıstem 12 bin sözcuğe ulaştığında etkılı olur Bu tur sıstemler çevırıde bılgısayar kullanımına getırılen sınırı gosterırler Bir dılın tanınması ıçın gereklı anlambılım, sözdızımı ve sözcuk dağarcığı bılgılerının tumu, evrensel bir çevırı sıstemı kurmayı olanaksızlaştırır Uzmanlaşma gerekır Ayrıca sözluklerın oluşturulmasının mahyetı dıkkate alınmalıdır Yenl sözcuklerı gırmek pahalıdır VVEIDNER gıbı basıt sıstem, sözcuk başına az yuklem gerektırır Bu da endekslenen sözcuk başına mahyetı 3 FF azaltır Fakat eklenen her sözcuk ıçın malıyet 100 FF'a çıkabllır Systarn'ın 80 000 sozcuğü vardır Bunlara 80 000 deyımı de eklemek gerekır Bilgisayarın sözluğunde bulunması gereken sözcuk sayısının birkaç yuzbin olması tahmın edılmektedır Yanı bir sozluğun ışletımı bir mılyarderın duşudür Malıyet sorunları dışında sıstemlerın uzmanlaşması, karışık olayları dışlayarak analız surecını basıtleştırır Örneğın Ingılızce sözcuk "pan" kızartma makinesı anlamındadır Tamırcıler ıçın ıse karter anlamındadır O halde Weıdner bir taraftan genel bir sözluğe, dığer taraftan da teknik bir sözluğe sahıptlr ve metnın anah • / Hafyanca Ingılızce Fransızca F ~f Almanca ," lepanyolca A b) Ingılızee * " * \ TEMEL ] < • DİL Fransızca lıalyanca Ispanyolca Temel dıl aracılığı ıle n (n 1) aktarım modulu yenne 2n modulu kullanma tar sözcuklerınden hareketle metnı otomatık olarak tanımaya çalışır Sonra bılgısayara hangı sözcukle çalışacağını belırtır ADI adlı fırma uzmanlık uzerıne oynayacak, performanslı ve tlcarı bir sıstem sunmak ıçın devletın yardımıyla bılgısayar ıçın "ulusal çevırı pro)esı"nı gelıştırıyor GETA'nın çalışmaları sayesınde SONOVISION fırmasında pılot bir sıstem denıyor DASSAULT fabnkalarının yan uretımınde çalışan bu fırma uçaklarla ılgılı belgelerı çevırecektır (Callıope sıstemı) Bu sıstem daha sonra bllgısayar sanayııne yonelecektır Bu, iklnci kuşak bir slstemdlr. Temel yazılım kısmını (program algontmalarını ıçeren) bir dılde uzmanlaşmış yazılımlardan ayırır Bu ıkılı sıs tem esas sısteme dokunmadan dılı değıştırır ve zengınleştırır Callıope burada eksper sıstemı kullanır Yanı bir soru uzerınde çalışmak ıçın gerekll bllgılerle bu bılgılerı kullanan programı ayırır Bugune kadar olan sıstem ler her ıkısını karıştınr Bu da programa yenı bir komutun eklenmesını zorlaştırır Uçuncu kuşak çeviri slsteml nasıl olacak? Bunun ortaya çıkışı yapay zekâ ıçın yaratılacak beşıncı kuşak bılgısayarlara bağlıdır Yapay zekânın gelışımı çevırıye, bıl gılerın ışlenmesıne ve ınsanmakıne arasındakı ıletışıme çok şey kazandırabılır Çevırı sıstemlerının nıtelığı daha çok sözcuk ve deyımlerın nıcelığıne bağlıysa da temel yazılımın karmaşıklığı ve esneklığı de önemlıdır Temel yazılım bir programlama dılı ıle yazılmıştır ve kımı dıller yapay zekâya dıgerlerınden daha çok uygundur Sureklı yenılıklere karşın Systran, 1960 yıllarının programlama dılıne bağlı kalmıştır Buna karşın Japonların 20 kadar çevırı ekıbı vardır ve yapay zekâ araştırmalan ıçın PROLOB' seçmışlerdır Bununla ınsan duşuncesının mekanızmalarına yaklaşılabılır ve deduksıyon yöntemlerının benzetımı yapılabılır Kımı araştırmacılar LISP dılıne bel bağlamakta (lıstelerın ışletımı) Çunku ağaç yapılarının kullanılmasına daha uygundur Çevırıde de bu tur yapılar kullanılacaktır Yapay zekâ konusunda gelışmeler ne olursa olsun, şu ıkılem uzun sure geçerlı olacaktır Ya her turlu belgeyı çevırecek çevırı sıstemlerı araştırılacak ya da belırlı alanlarda çalışacak sıstemler tyı bir çevırı ıçın araştırılacaktır Çevırmenlerın daha onlerınde guzel gunler var n . Sclence et vie Mlcro, Sayı: 30, Temmuz Ağustos1986. Guneş sıstemının otekı nesnelerınden farklı olarak, kuyruklu yıldız çekırdeklerı, kuçuk olduklarından ve soğuğun etkısınden, oluşumlarından berı hıç değışmemışlerdır Gezegenlerle aynı zamanda doğmuşlar, aynı Bulutsu'dan (Nebula'dan) çıkmışlardır (4 6 mılyar yıl once) O zaman daıresel olan yörungelerı Saturn ve Uranus'un arasında bulunuyordu Ancak bu ıkı gezegenın çekım kuvetlerınden etkılendıklerınden ya Guneş'e doğru yonlenmışlerdır ya da Guneş Sıstemı'nın dışına çıkmışlardır Bu buzlaşmış kuçuk göknesnelerı, doğuşlarındakı fızıkokımyasal koşulların ızlerını korumaktadırlar Yer'de ıse doğal radyoaktıvıte ılkel atomları ayrıştırarak ızlerın çoğunu yok etmıştır Volkanlar, morötesı ışınlar geçmışın ızlerını sılmışlerdır Bilinen en eski tortusal kayalıklar (Groenland'ın guneybatısındakı Isua'da) 38 mılyar yaşındadırlar Yer'in ilk 800 milyon yılı hakkında hiç , bir sey bilmlyoruz. Gezegenımızın oluşmasını sağlayan Bulutsu hangı atomlardan oluşuyordu? Bu atomlar Güneş sıstemının doguşu sı rasında nasıl bir araya gelmışlerdı? lll< once hangı molekuller oluştu 9 Bu mo lekuller ıçyıldızsal ortamın tozlarıyla na sıl karıştılar? Kısaca, bugunku Guneş Sıstemı'ne gelınırken hangı aşamalar dan geçıldı? Donmuş bellekler sayılabilecek kuyruklu yıldızlar çekirdeklerinde bu temel sorunların yanıtlarım taşıyorlar. Ancak ılk çozumlemeler, kuyruklu yıl dızın çekırdeğının su buharı ve karbonık gaz ıçerdığını ortaya koyuyor Hafıl ve çok koyu olan tozlann ıse sılıkatlar ve karbon, hıdrojen, oksıjen, azottan olu şan (CHON) karmaşık molekuller karı şımı oldukları belırlendı Kozmık ışınlar çekırdeğın yuzeyınde olduğu gıbı kuy rukta da bulunan bu sıyah maddenın oluşumuna katkıda bulundular Vega 1 uydusundan alınan görunge lerın (tayf) çozumlemelerı, tozlarda bulunan kımyasal bıleşımler ustune ayrıntılar verıyor Tanecıklerın dışında karbon hıdrojen, oksıjen ve kukurt bulunuyor Merkezde, yıne karbon ve oksıjen vaı, ayrıca sodyum, magnezyum, alumınyum, sılısyum, kukurt, kalsıyum ve demır bulunuyor Her tanecığın organık maddeden bir mantoyla kaplı mıneralometalık bir kalbı olduğu sanılıyor San Antonıo Araştırma Enstıtusu'nden (ABD) WF Huebner, Gıotto uydusunun gönderdığı gorungeleri ıncelerken, uydunun Halley'de bir pollrnerl ortaya çıkardığını gozledı Bugune kadar, uzayda zıncır halınde çoğalmış bu molekullere hıç rastlanmamıştı 195O'lı yıllardan berı, ıçyıldızsal bulutlarda, etılık alkolden asetona yuzden fazla karma