Katalog

Cumhuriyet C U M A R T E S İ P A R A S I Z E K İ S A Y I : 6 1 3 0 N İ S A N 1 9 8 8 ABD karşımaddenin peşinde Bilgisayarınız virüs tehdidi altında Mayıs ayında gökyüzü Bilimin sırları ile göz göze Menenjit hortladı Denizlerimiz dosyası / Yanıt Eğltlm tarihinde tek örnek Hayvanlar âleminde yaprak dökümü Çeşme'de Nötron Kongresi En hızlı pulsar Yeni keşfedllen pulsarın bugüne dek bulunan fkinci en hızlı dönen yıldız olduğu açıklandı. eşme'de 415 nısan tarıhlerı arasında yapılan "Notron Yıldızlarının Zamanlaması" konulu uluslairai rarüsı bılımsel toplantıda ABO Prınceton Unıversıtesı doktora öğrencısı ve hocası Joseph Taylor, yenı bir mılısanıyelık pulsar keşfettıklerını ılk kez açıkladılar PSR 1957+20 adı verılen pulsarın bugune dek bulunan ıkıncı en hızlı donen yıldız olduğu açıklandı Perıyodu 1 6 mılısanıye, yanı sanıyede 622 kez kendı etrafında dönuyor Daha ılgıncı bu yıldız bır eşyıldız çevresınde yörungede donuyor 9 saatte bır, bu ıkı yıldız, bırbırlerının etrafındakı yörunge dönuşlerını tamamlıyorlar Bu arada pulsar, bır sure eşyıldızın gerısınde kalarak tutuluyor Yörunge davranışı ve tululrna özellığı, eşyıldızın ancak 002 guneş kutlesıne sahıp olmasına karşın, uzaya yayılmakta olan lyonlaşmış bır gaz bulutuyla çevrılı olduğunu gösterıyor Konferansta X ışını yayan notron yıldızları ıçın de ılgınç sonuçlar duyuruldu Bunlar arasında, bılınen en hızlı donme, 60 mılısanıyelık perıyodlu, yanı sanıyede 16 kez donen 1 E1024 adlı kaynaktan gozlenıyor Ilk kez Çeşme'de bılım dunyasına duyurulan bu kaynak, Eınsteın gözlem uydusunun verı arşıvlerını ınceleyen Patrızıa Caraveo (Mılano) tarafından bulundu Fay hattındayaşamın dehşeti Doğal afet depreme karşı insanlar güçsüz, ama çaresiz değil. ABD ve Japonya'da bazı bölgelerde depremlerin periyodik oluşumu saptandı. Amerîkalılar milimetrenin 3 milyonda biri kadar olan hareketleri dahi kaydedebiliyorlar. Derleyen: Murat Arın eylulunde Kala mata'da (Yunanıstan)20 kışının olumu, bınlerce kışının yaralanmasıyla sonuçlanan depremler, ınsanların bu doğal afete karşı ne kadar guçsuz olduğunu bır kere daha gösterdı Yalnızca depremın tahmını, yanı önceden zamanının, sarsıntı merkezının ve şıddetının bılınmesı, kıtlelerı koruma altına alacak ön lemlerın uygulanmasını sağlayabılır Bugune kadar, az ya da çok yanılgılarla bırçok deprem önceden tahmın edıldı Araştırmacılar, bır yöntem gelıştırmek ıçın buyuk çaba harcıyorlar Bız de bu yazımızda, değışık ulkelerdekı çalışmalara ve sıvıl halkın korunması ıçın alınan önlemlere goz atmak ıstıyoruz önce Japonya'dayız Tarıh 1 Eylul 1986 Tokaı bolgesınde dep rem alarmı verılıyor Radyo televızyon ve hoparlörler, halkın evlerı boşaltması ve guvenlık alanlarına gıtmesı ıçın yayım yapıyorlar Kalın ayakkabılar, kasklar, örtuler, su geçırmeyen gıysıler, uç gunluk yıyecek ve suyla donanmış Japonlar, okul bahçelerınde, parklarda toplanıyorlar Çok 1yı uygulanan bu senaryo, bır kurgu bılım fılmınden ahnmış değıl, Tokaı bölgesın de yaşayanlar, yakında gerçekleşmesı beklenen depreme karşı hazırlanıyorlar Bu uy gulama yalnızca Tokaı'da değıl, butun deprem bölgelerınde, her 1 eylul gunu (1923'te Tokyo'nun yarısını yerle bır eden depremın yıldönumu) yınelenıyor Japonya, depremlerden en çok zarar goren ulkelerden bırı Kuzeyde Tokyo, guneyde Japonya'nın ıkıncı buyuk kentı Osaka' yla sınırlı Tokaı ve Kanto bölgelerınde XVII yuzyıldan berı çok şıddetlı 9 deprem yaşanmış (Rıchter olçeğıne gore 7 9 8 4 arası) Yer, her yıl 6 şıddetınden yuksak 5 depremle sallanıyor Depremlerin tahmınının ve alınan onlemlerın en gelışmış ulke Japonya' da bu duruma XX yuzyılın başlarından berı suregelen çalışmalarla varılmış Bugun tah mınler, 1978'de kabul edılen bır yasaya göre ıkı ayrı yontemın çozumlenmesınden elde edılen verılerle yapılıyor Ilk yöntem, geçmış depremlerin yer ve zamanlarının ıncelenerek şuphelı bolgelerın belırlenmesınden oluşuyor Eğer bır deprem bolgesınde uzun suredır sarsıntı olmamışsa ve bölgede yaşanan sarsıntıla. ın gelışımı kronolo|ik verılere uygunsa, burada bır yer sarsıntısı beklemek gerekıyor Bu yöntem ılk olarak T Rıkıtake tarafından başarıyla uygulanarak Hokkaıdo'dakı deprem önceden tahmın edıldı Hokkaıdo kıyılanndakı başlıca depremler, aşağı yukarı yuzyılda bır yınelenya göre halkın yapılan boşaltmasına ve daha guvenlı noktalara ulaşmasına yardımcı olmaktadır Willlam Bakun ve Allan Llndh, Japon Rıkıtake'nınkıne benzer bır çalışmayla, San Andreas deprem bolgesındekı Parkfıeld kentınde, her 22 yılda bır orta şıddette bır deprem yaşandığını ortaya çıkardılar Bu kuçuk şehır, Rıchter olçeğıne göre 6 şlddetınde depremlerle ılk olarak 1857'de, sonra 1881'de, 1901'de, 1922'de, 1934'te ve 1966'da sallanmış 1934 yılındakı deprem ıstısna olmakla bırlıkte, 19221966 arasında kı zaman ıkı deprem devresıne eşıt bulunu yor Üstelık butun depremlenn özellıklerının benzer olması (depremın merkezı, şıddetı, kırılmanın buyukluğu ve sısmografık kayıtlar) olayı daha da ılgınç hale" getırıyor Butun bu bı'gılerden yola çıkarak, Bakun ve Lındh 1988'de Parkfıeld'de 6 şıddetınde bır deprem olacağını ılerı suruyorlar Bugun Parkfıeld'de genış bır çalışma surduruluyor Parkfıeld merkez olmak uzere 50 km çaplı bır daırede çok duyarlı aygıtlar yerleştırılmış Jeodımetreler yerın en kuçuk hareketını manyetometreler manyetık alanlardakı en kuçuk değışıklıklerı, sısmograflar en kuçuk sarsıntıları, ekstansometreler fayın her ko şesındekı hareketleri ızlıyorlar Orneğın ekstansometreler o kadar duyarlı kı 0 3 mılımetrenın milyonda bırı kadar olan hareketleri da hı yakalayabılıyorlar Bu çalışmalar dıkkatle ızlenırken, 1988 yılında olacak depremı bır başka açıdan de ğerlendıren bır grup bılım adamı, Parkfıeld'ın 50 km guneyındekı Chalome'da çok daha guçlu bır sars'ntının olacağını ılerı suruyorlar Kalıfornıya Teknolojı Enstıtusu'nden Devamı 2. Sayfada Deprem tehlikesi c ABD'de durum 1985 Doğal saat standardı Konferansa konu olan nötron yıldızları, doğrudan gözlenemeyen kara delıklen harıç tutarsak, en çökmuş, en yoğun gokcısımlerıdır 10 km yarıçap ıçınde guneş kadar kutle taşıyan, yoğunlukları cm3'de yuz mılyon tonu geçen ve en hızlı donen bu yıldızlar, son derece enerjık cısımlerdır En hızlıları sanıyede 642 kez kendı çevresınde döner Yaydıkları radyo dalgaları, X ve gamma ışınları, çok muntazam aralıklarla, hassas saat gıbı tekrar eden sınyaller halınde alınıyor Bu sınyallerın tekrarlanma perıyodu, yıldızın kendı etrafında bır kez donmesı ıle tamamlanıyor Konferansta, PSR 1937+21 notron yıldızının hassasıyetının, dunyadakı en hassas laboratuvar saatlerıyle kıyaslanacak duzeye erıştığı ve ılerde uluslararası standart zaman ayarlama sıstemının yerını, bırkaçtane mılısanıyelık pulsarın zamanlanmasıyla oluşacak bır doğal zaman standardının alabıleceğı duyuruldu Konferansla ılgılı genış açıklama dergımızde yer alacak D mekteydı Gerçekten de beklendığı gıbı bölgede buyuk bır deprem yaşandı (1973) ikinci yöntam, yer kabuğunun ızlenmesı uzerıne kurulu Yer kabuğundakı kuçuk kırılmalar bırıkımı, asıl kırılmadan önce, değışımlerın kayıt edılmesıne olanak tanırlar Depremın yerının, zamanının ve gucunun saptanması, azamı sayıda verının kayıt edilmesıne bağlıdır Bu verıler uç turdur • Toprak yuzeyındekı bozulmalar, yerın yapısındakı değışımlerın göstergelerıdırler • Yer sarsıntılarının ölçumu, bölgedekı yer hareketlerının ve buna bağlı olarak bır krızln yaklaşıp yaklaşmadığını belırler • Toprağın fızıksel (manyetızm) ve yeraltı sularının kımyasal (pH, su sevıyesı) ozellıklerının değışımı buyuk bır sarsıntının yaklaştığını haber verır Ancak, çok duyarlı aygıtlarla yapılan bu ıncelemeler bıle depremlerin yeterlı sure önceden belırlenmesıne yetmemektedır Yıne de yapılan çalışmaların yararı olduğunu goz ardı etmemek gerekır Depremın merkezınl ve şıddetını belırlemek ıçın yapılan ölçumler, radyo dalgalarıyla Tokyo'da bılgısayarlara ulaştırılmakta ve 30 sanıyede hesaplar tamamlanabılmektedır Radyo dalgaları depremın gehşımınden daha hızlı oldukları ıçırr, alarm venldığı andan ıtıbaren, halkın bır dakıkalık bır suresı bulunmaktadır Bu bır dakıka her 1 eylulde yaşanan senaryo Japonya 'da geçen son 25 yılda buyuk ılerlemeler kaydedıl di Parasısmik ınşaat bunun en çarpıcı or neklennden bırı Fotoğrafta ıskeletıme tal kınşlerle yapılmış bır bınanın, 1965 te 7 5 şıddetındekı Nı gata dopremınden sonrakı durumu goruluyor Bına yana yatmasına rağmen sapasağlam Gokdelenlerde 70'lı yıllarda gelıştınlen culbuto yöntemı kullanılıyor Yapılar betonarmeyle metalden yapılmış denılebılecek bu gökdelenler 8 şıddetınde depremlere ra hatlıkla dayanabılıyolar Depremın yıkamadığı ev