Katalog

ARAŞTIRMA VE Y Ö N T E M Bilimsel çalışmanın belli kuralları ve kendine özgü disiplini vardır. Bu kurallara uyan herkes billm yapabilir. Örneğin ev kadını buzdolabında ıspanağı en iyi nasıl koruyablleceğini öğreneblllr. Doç. Dr. özgur Yılmaz ilimsel araştırma, belirti kurallara göre ve kendine özgu bır jdısıplın ıçınde yapılması gereken bır çalışmadır Bilimsel araştırma yapmak ıçın bılım adamı olmaya gerek yoktur Bılım adamı bellı bır alanda uzmanlaşmış, bu alanda araştırma yapan ve konusunu iyi bılen, kışı demektır Bılım adamı olmayan kışıler de bilimsel araştırma yapabılır Ancak kurallara uymak koşuluyla Bu kurallar nelerdır? Her bılım dalının, hatta her araştırma konusunun kendine özgu, bır takım değışık kuralları olabılır Ancak tum bilim dalları Içln ortak olan Ikl kural vardır: 1) Araştırma yapacak kışı araştırmasına başlamadan önce bir kaynak taraması yaparak kendısınden önce bu konuda çalışılıp çalışılmadığını, çalışılmış ıse nelerın bulunmuş olduğunu öğrenmelıdır Bu şekılde hem bır temel bılgı edınmış hem de Amerıka'yı yenıden keşfetmemış olur 2) Araştırma sonucu elde ettiğı bulgularını ıstatıstık bılımıne gore degeriendırmelıdır Istatıstık bılımı bıze bulgularımızın tesadufen elde edılmış değerler olup olmadıklarım gosterır Son gunlerın guncel konusu olan yenı bır ılacın gelıştırılmesı ve değerlendırılmesı ıçın gereklı özel kuralları ıse butün farmakolojı kıtapları yazar Bu kuralları farmakolojı dersını okumuş olan tüm tıp ve eczacılık öğrencılerı bılir Öte yandan bu konuda araştırma yapacak bır kışı kaynak taraması yaparken, ılk başvurması gereken kaynaklar farmakoloji kıtapları olması gerektığıne göre, bu konuyu da okumuş öğrenmış olması gerekır Ömeğın Prof Oğuz Kayaalp kıtabında bu konuyu ayrıntıh olarak yazmiştir (Raayoml t«tev< yönündan tıbbl far makolojl 19B7) Ispanağı buzdolabında nasıl saklamalı? Bi mak gerekır Klınık deneyler 3 dönemde yapılır (a) Birincl dönem denemeleri: Bırıncı dönem denemelerı genellıkle kısıtlı sayıda (1015 kışı) sağlam gönullu uzerınde yapılır Ancak kanser ilaçları, romatızma ılaçları gıbı bazı ılaçlar doğrudan hastalar uzerınde yapılır Bu deneylerle ılacın ınsana verılebılecek mıktarı, vücutta neye dönuştuğu, nasıl atıldığı ve ıstenmeyen etkılen saptanmaya çalışılır (b) Iklncl dönem denemeleri: Bu dönemde de kısıtlı sayıda hastada ılacın tedavı edıcı değerı 6aptanmaya çalışılır (c) Ücüncü dönem denemelerl: Çok sayıda hasta uzerınde yapılır Genellıkle bırden fazla hastanede aynı zamanda yapılır Bu şekılde çok sayıda hastada tedavı edıcı değerı saptanıp, ıstenmeyen veya toksık tesır oluşturma rıskı az olduğu anlaşılan bır ılaca, ruhsat alarak serbestçe pazarlamak ıçın resmı makamlara başvurulur Bır ılaç ruhsat aldıktan sonra da "pazarlama sonrası ızleme" Bilimsel yöntem: Kimyasal bir madde ilaç haline nasıl gelir? Izlenmesı gereken yol kısaca şu şekıldedır 1 Hayvan Deneyleri: Bır maddenin, ılaç olarak ınsanlarda kullanılabılmesı ıçın önce mutlaka deney hayvanlarında ıncelenmesı gerekır Bu da bırkaç aşamada yapılır Hayvanlarda önce maddenın etkısı araştırılır Örneğin, ılaç adayının kanser tedavısınde kullanılması duşunuluyorsa değışık hayvanlarda çeşitlı kanserler oluşturulur ve maddenın bu kanserleri tedavı edıcı etkısı saptanır Eğer etkısız bulunursa bır tedavı değerının olmadığı anlaşılır ve denemeye son verılır Etkılı olduğu görulurse gene hayvanlarda toksısıte (zehırlılık) deneyleri yapılır 2 Kllnlk Deneyler: Toksısıte deneylerınden de geçen madde, klınık denemelere alınabılır Ancak hayvanlarda zehırlı olmadığı saptanan bazı ılaçların ınsanda zehırlı olabıleceğını unutma ısmi altında, daha bır sure iztenır Bu kurallar geçmışte yaşanmış acı deneyımler, elde edılmış bilimsel bulgular ve insana saygı sonucu ortaya konulmuşlardır Geçmışte yenı ılaçların hıçbır kurala bağlı olmaksızın, gelışıguzel gelıştırılmesıne çalışılması sonucu, ınsanlık toplu ölumler yaşamıştır insanlar uzerınde deneme yapmak ıçın resmı makamlardan ızın alınması gerekır Ayrıca uygulama yapılacak hastalara veya sağlam gönullulere, yenı ılacın verılmesınden önce, denemenln özellığının ve rısklerının ayrıntıh bır şekılde açıklanması ve bır tanık huzurunda yazılı olurunun alınması gerekır Bu deneyleri yaparken de uyulması zorunlu bazı koşullar vardır Orneğın, • Hem hayvan hem de ınsanlarda denenırken yenı ılacın, aynı alanda kullanılan mevcut ılaçlar ıçinden en etkılısı ıle karşılaştınlması • Karşılaştırmayı yaparken yenı ılacın (veya eskı ılacın) lehınde on yargıya bağlı olarak, hastalardan daha iyi olanları 1 gruba, daha kötu olanları 2 gruba alıp dengesız sımflandırmayı önle mek içın hastaların gelışıguzel (rasgele) gruplara ayrılması (Örneğin kura ıle) • Hastaların ılaca verdıklerı cevabı ıncelerken gene lehte veya aleyhte olma ya bağlı oznellığı gıdermek ıçın, uygulamayı yapan hekımın, hangı gruba hangı ılacı verdığını bılmemesı, aynı şekılde psıkolojık etkıyı gıdermek ıçın hastanın da hangı ılacı aldığını bılmemesı (Çıftkör yontemı) • Sonuçların ıstatıstık bılimine göre uygun bır yöntemle değerlendırılmesı Bunlar bılımın alfabesıdır Bu şekılde yapılmamış bır araşttrmanın hiçbır bilimsel değerı yoktur Bılımı kendımize rehber almazsak hıçbır yere varamayız Bılım ev kadınından, genel mudure kadar herkesın günluk yaşarına gırmelı, yanı herkes her ışını bilimsel olarak yapmalı Bır ış bilimsel olarak nasıl yapılır? Bır ış deneyıme, deneye, gözleme, araştırmaya dayanılarak yapılırsa bilimsel olarak yapılrnış olur örneğin bır ev kadını, sebzelerı buzdolabında en iyi şekılde nasıl muhafaza edebıleceğını, yapacağı bır araştırmayla saptayabılır Farz edelım kı bu hanım, aşağıdakı koşullardan hangısınde ıspanağın buzdolabında daha uzun sure, bozulmadığını öğrenmek ıstıyor olsun Buzdolabına, a) Manavdan aldığı gıbı koyarsa, b) Yıkayıp koyarsa, c) Naylon torba ıçınde koyarsa, d) Kâğıt torba ıçınde koyarsa Bunu öğrenmek ıçın gıdıp manavdan bır mıktar ıspanak alması, sonra bunu dörde bölup, bırıncıyı olduğu gıbı, ıkıncıyı yıkayıp, uçuncuyu naylon torba ıçine, dorduncuyu de kâğıt torba ıçıne koyarak, buzdolabının sebzellğınde yan yana yerleştırmesı gerekir Bellı bır sure sonra (2 gün, 3 gun, nasıl ısterse) bunları çıkanp inceleyerek hangı durumda daha iyi saklandığını öğrenır Bu şekılde, bu hanımefendı bilimsel bır çalışma yapmış olur ve bundan sonra ıspanağı hep bu şekilde saklar Bu bulgusunu da komşularına aktarır (Bılımın topluma katkısı). Her fabrıkanın, her kuruluşun bır araştırma laboratuvarı olmalıdır Örneğin bır sıgara fabrıkasını ele alalım Sıgaranın kalıtesınde rol oynayan faktörlerın neler olduğunu bılmıyorum Fakat şunlar olsun dıyelım 1 Tütünün kıyılma derecesı 2. Tütünun rutubetı 3.Bır tek sıgara içındekı tütün mıktarı. Bu faktörlerden her bınnı ıncelememızı sağlayacak bır serı sıgara yaparız Bunları uzmanlara ıçırerek hangısınin ıçımının en iyi olduğunu saptarız Bundan sonra yapılacak sıgaraya koyacağımız tutunun, saptanan ıncelık derecesınde kıyılmasını, saptanan rutubet oranına sahıp olmasını ve her sıgaranın saptanan mıktarda tutun ıçermesını sağlarsak bilimsel olarak çalışmış ve kalıtelı sıgara uretmış oluruz Eğer bu şekılde çalışmazsak bır paketı adamı fıtık edecek kadar sıkı, dığerının yarısı dökulmuş olur Bu şekılde çalışan eloğlu da gelır pazarımızı ele geçırır Bılımde gerı olup da kalkınmış veya ılerı olup da gerı kalmış bır ulke dunyada mevcut değıldır D Transi boyut 1947 IBM'in geliştirdiği mlkroı büyüklüğundeki transistörl ujaşıldı. Bunun öteslnde SJ bileşimler yok. yılının aralık ayında transıs törun bulunuşu bılım tarıhının sayfalarına buyuk bır devrım olarak geçtı Amerıkan Bell Telgraph and Telephone'un uç araştırmacısı, Shockley, Brattaın ve Bardeen tarafından bulunan transıstör, radyo ıletışımde ve hesap makınelerınde kullanılan gereçlerm tumunu değış tırecektı Aslında en önemlı değışıklık, bu gereçlerın boyutlarında ve ağırlığında ger çekleşlı O zamana kadar radyo, radar telefon, televızyon, teyp ve hesap ma kınelerı bır cep çakmağı buyukluğundekı radyo lambalarıyla çalışıyorlardı Tran sıstörle, çakmaktan bezelye tanesıne geçıldı Ustelık bu kuçuk tanecık, çok enerjı harcayan lambanın tersıne hıç tu ketım yapmıyordu Ayrıca, dırenç telının (fılaman) ortadan kalkışı ısınmada bu yuk azalmalara neden oluyordu Böyle ce, yarııletkenlerın çağı elektron tuple rınınkını ızlıyordu Uzun bır sure boyun ca, ıkı sıstem varlıklarını bırlıkte surdur duler, çunku transıstör yuksek voltajları kabul etmıyordu öte yandan, transıstör yuksek gerılı mın olmadığı alanlarda hızla yayıldı Radyo alıcılannda telefon bağlantıların da ve ozeliıkle hesap makınelerınde kullanılmaya başlandı Burada, transıstörun urunun kalıtesını değıştırmedığını vurgulayalım Bır radyo alıcısı transıstörlerle "daha iyi" olmayacaktır Ikı teknıkle de uretım yapılabılır, fakat transıstör kullanıldığında radyo daha kuçuk olacak, ısınmayacak ve ötekının elektrık akımına bağlanması gerekırken, ıkı pılle gunlerce çalışacaktır Portatıf radyo, teyp ve televızyon yapımında transıstör kullanılmasa da olur, 1950lerde, bır kalem ucu buyukluğunde radyo lambaları serı halınde uretılmekteydı ve portatıf radyolar bugunkuler kadar kuçultulmuştu, fakat pıllerını daha sık değıştırmek gerekıyordu Hesap makınelerınde ıse, bu söyledıklerımız geçerlı değıldır Lambalarla, mıkrobılgısayarların her tarafa yayıldığını, hesap makınelerının ışportada S3 tıldığını görmek olanaksızdı Bunun nedenı lambalı bılgısayarların çok yer kaplamalarıydı, lokomotıf boyutlarında olmalarına karşın, bugunku el bılgısayar larından ustunluklerı yoktu Transıstörun bır radyoyla bır hesap makınesınde oynadığı roller bırbırlerınden çok farklıdır llkınde, detektör ve yukseltıcı (amplıftkatör) görevını ustlenır, ıkıncısınde ıse say ma Oysa, sayılar çok çabuk buyur, bu nedenle tanımlanmaları ıçın daha çok transıstör gerekır Yapılması gereken ış