Katalog

ZOOLOJ İ Bİ L İ M T A R İ H İ Çevregöz balığı ğaca tırmanan balık olur mu demeyın Perıottalmo, Turkçe adıyla çevregöz bu balıklardan, aynı za manda kara serüvenine çıkan de nız hayvanlarının prototıplerınden bırı Perıoftalmolar denızdekı rahat yaşamı bırakıp çok değışık yaşam koşullarının olduğu kara da yaşamaya nıçın kalkışmışlar? Bılım adam ları çevre koşullarının burada rol oynadığını belırtıyor Yaşadıkları bölge çamurluk halıne gelmeye başlayınca bu denız hayvanlan ne sıllennı surdurmek ve besın bulabılmek ıçın karaya çıkmak zorunda kalmışlar Perıottalmolar nefes alıp verme sorunlarını da ıkı şekılde çözmuşler Bırıncısı kurbaQa gıbı derılerıyle solumaya başlamışlar Ikın LISI de vucutlanyla kıyaslanamayacak derecede buyuk olan başlarının ıçındekı genış boşlukta denız suyu depoluyorlarmış Bir su re denız suyu ıçındekı oksıjenle ıdare edıyor lar Oksıjen yetersız kalınca başlarını yenı den suya daldırryor ve taze su depoluyorlar Derılerıyle solunumun sureklıhğı ıçın de kuy ruklarını sık sık suya daldırıp çıkariıyorlar Canlılarda evrim: Canlıların evriml sırasında, 350 milyon yıl once kara serüvenine çıkan bir grup balığın günümüzde yaşayan bir üyesi de Çevregözdür (Perıoftalmo Chrysospilos) Eski Yunan'da astronomi Doç. Dr. Halil Kırbıyık A H omeros'un "ilyada ve Odıssea" kıtaplarında bazı yıldızları ıs men kullandığını göruyoruz llyada'da akşam ve sabah yıldızlanndan ve ulker takım yıldızından bahseder Astronomi eskı Yunan da önce şıır ve felsefede kullanılarak başladı Yunanıstan'da Ege kıyılarında yaşayan halk tarımla uğraşırdı, fakat elvenşlı arazı az dı Bu nedenle yarımadadakı halk Ege denızındekı adalara ve Anadolu yakasına göç etmeye başladı Bazıları denızcı oldular Denızaşırı tıcaret gelıştı Efes Mılet ve Izmır şehırienne tıcaret seferlerı duzenlendı Kısa zamanda, Ege denızınde Fınıkelılerle yarışır duruma geldıler Bu goçmenler geldıklerı yerlerdekılere göre geleneklere daha az bağlı ve bağımsız çalışanlardan oluşuyordu Daha özgur duşu nuyorlardı Yenı yerleşım merkezlerındekı koşullar ve ılışkıler ılgınç ve orıjınal fıkırlerın doğmasına neden oldu Gelışen elsanatları ve yarışma ruhu keşıflerı doğurdu Evrimleşen bir balık türu Boyları 20 cm kadar olan perıoftalrnolar bataklıklarda çok rahat ederler Kuyruklarını yere vurarak im kadar havaya sıçrayabılır ve avlarını yakalayabılırler In boncuk gıbı dışa n fırlamış gözlerı L>ırbınnden bağımsız ola rak çevreyı çok lyı tarar bukalemun gıbı ıkı ayrı yonu gönebılır avlarını saptar ve sıçraya sıçraya uzerıne atılır Gözlerı su altında da ka rada da aynı netlıkte gorur Evrım boyunca perıottalmonun sırt kanatları ve ön yuzgeçlerı çpk guçlenmıştır Kuyruk ve yuzgeçlerını ayak ve el gıbı kullanır Ka rada surunen bir perıottalmo dız ve ellennın uzerınde emekleyen bir bebeğe benzer Perıoftalrnolar kurbağa gıbı sıçrayabılme ozellığınden dolayı Afrıkada mudskıpper yanı çamur uzerınden sıçrayan adını alır Kendını avlamak ısteyenlerden kaçarken de ay nı yontemı kullanır Uremede buyuk yuk erkeğın omuzlarındadır Erkek perıoftalmo önce bir toprak parçası edınır Burada ıçerı doğru hunı bıçımmde bir mağaracık kazar, burası balayı daıresı' olarak görev yapacak, aynca mınık yavruların da yuvası olacaktır Yuvanın kazılması, çamurun oyulması, gorulmesı gereken bir guzellıktedır Balık kaz dığı çamurları ağzına alır onları çığner ve kuçuk toplar oluşturur Bu topları yuvanın ağ zının çevresıne dızer ve bir korunak oluşturur İyon ekolu lyonlar dönemınde astronomlye katkıda bulunmuş ve önemlı kışılerden bırı Mlletll Talaa tır Tales M Ö 640 yıllarında doğdu ve 78 yaşında oldu Ona göre dunya okyanusta yuzen tahta parçası gıbı daıresel bir dısk tı Buharlaşması havayı meydana getıriyor, hareketı depremlere neden oluyordu Uzun sure Mısır'da yaşadı Burada oğrendığı ast ronomı ıle guneş tutulmasını önceden tah mın edebıldığı ıçın ulkesmde bılge kışı ola rak kabul edıldı Bu konudakı bılgılere M S 2 yuzyılda yaşamış olan Izmırlı Theon un kı tabında rastlanır Aynca aynı kıtapta Tales'ın, zeytının lyı urun verdığı yılları tahmın ederek buyuk paralar kazandığından soz eder İyon ekolunun ıkıncı önemlı ısmı Anaximendor'dır M Ö 611545 yılları arasında yaşamıştır Zamanın koşullanna göre oldukça fazla seyahat etmış ve bu yolculukları sonunda bir dunya harıtası çızmıştır Anaxımender guneşı ateşten bir tekerlek olarak tanımlar Ona gore dunya yuzeyı duz bir sılındır şeklındedır Yukseklığı genışlığı nın uçte bıridır Gokyuzu atmosferı ıçıne alan bir kuredır Bunun ıçınde de ay ve yıldızlardan oluşan sayısız katman vardır Mıletlı Anaxlmenes İyon ekolunun ucuncu önemlı fılozofudur Onun evren modelı dığerlerıne gore egzotıktır Anaxımenes'e göre gokyuzu krıstal bir maddeden oluşmuş saydam bir kuredır Yıldızlar onun uzerıne ılışt , ılmıştır O'nun felsefesıne göre her şeyın sebebı havadır Dunya havadan meydana gelmıştır ve havanın ıçınde durur Guneş, ay ve yıldızlar duz cısımlerdır Guneşın ısısı da hızlı hareketının sonucudur her bırı ıç ıçe olan ayrı kurelere bağfydırlar Bu küreler muzığı oluşturur ve "muzlk kürelerl" adını alırlar Notayı kürenın yarı çapı belırler Her kurenın çıkardığı ses ayrıdır Butun bunlar Pıtagor'un, muzığın bırtıtreşım sonucu doğdugunu bıldığını göstermektedır Gerçekten de bugun gezegenlerın guneş etrafında bellı bir frekansla dönduğu bılınıyor Pltagor dunyanın 4 ana elementten oluş tuğunu öne surmuştur Toprak, su hava, ateş Evren ve dunyanın yuvarlak olduğunu söyleyen ılk fılozoftur Pltagor ekolunde bırkaç önemlı ısım var dır Bunlardan ılkı Phılolaus'tur Pıtagor'un öğrencısı olan Philolaus Guney Italyalıydı Pıtagor ekolunden ılk yayın yapan kışıdır O'nun teorısıne göre dunya ve dığer gök cıslmlen merkezı bir ateş etrafında daıresel yorungelerde hareket edıyorlardı Bu açıdan dunyanın uzayda destekslz durduğunu ve hareket ettığını kabul eden ılk duşunurdur Pltagor ekolunun 2 uyesı Pontuslu Herakllt'tır Merkur ve Venus'un guneş etrafında fında dönduğu fıkrını ortaya atmıştır Arlstarkus da Pıtagor ekolu uyesıdır lyı bir gozlemcı ve matematıkçı olan Arıstarkus" Sısamlı ıdı ve Arşımel ıle çağdaştı Modern göruşu bonımsenmıştır Onun tezınde evrenın merkezı guneştı Guneş ve sabıt yıldız lar hareketsızdı fakat dunya gjneş efrafın da dönuyordu Eflatun (Plato) ekolü Eflatun M O 427 yılında, Peloponnesya savaşının başlamasından 3 yıl sonra Atına'da doğdu Anne ve babası Atına'nın seçkın aılelerındendı Babasını kuçuk yaşlardayken kavbettı Peloponnes savaşı, Eflatun 23 yaşında ıken bıttı Atına yenılmıştı Savaşın başladı ğı yıllarda veba salgını da başlamıştı Eflatun'un gençlığı ölum ve savaşla yogrulmuş bir şehırde geçtı 20 yıl suren savaştan sonra Atına normal hayata döndu Bu yıllar Sokral'ın, fıkırtenyle gençlerı yanlış yonlendırdığı savıyla olume mahkum odıldığı yıllara rastlar Genç Eflatun Sokrat'ın fikırlerinden çok etkılendı takat Sokrat ın ölumüıtden sonra polıtikadan soğuyarak bir daha hıç ılgııenmedı Bu yıllarda Mısır ve Fınıke'yı zıyaret ettı Guney Italya'ya qıttı Pıtagor ekolunden, özellıkle matematıkten çok etkılendı Atına'ya dönunce Akademı 'yı kurarak, ölunceye kadar burada oğretmenlık yaptı Bu okulun amacı ıdarecı yetıştırmektı Fakat akademı unıversıte &evıyesınde ıdı ve bılım, matematık, felsefe oğretıyordu Eflatun gerçeklerden çok soyutla ılgılenmıştır O na gore dunya kusursuz bir kure olmalıydı ve duzgun bir hızla kusursuz daıreler çızmelıydı Eflatun ekolunun dığer uyesı de Arıstodur Öncelerı bıyologdu Newton yasasını yanlış yoldan keşfetmıştır (kuvvet kutle x hız) Arısto evrenı ıkı bölume ayırır 1 Ayla dunya arasındakı bölge Bu bölgede 4 ana element vardır Su, hava ateş ve toprak Bunlar çızgısel hareket yaparlar Toprak aşağıya, ateş yukarıya, su ve hava ıse yatay hareket eder 2 Aydan sonrakı bolge Hıçbır değışme olmayan bölgedır 4 elementten hıçbırıne rastlanmaz fakat burada saf ve kararlı olan 5 bir element vardır Dunyadan uzaklaştıkça saflığı artar Hareketı daıreseldır Çunku kusursuz hareket budur Arısto ve Plato'nun öğrencılerı dunyanın evrenın merkezınde ve kuresel olduğu fıkrını savundular Bu göruş yaklaşık 2000 yıl surdu I ' N ut unu denızde ve karada co m yMhvita ı ol<xr ağaçlara tırmanarak da av lanırlar Vuva geneliıkle denız çekıldığı zaman kuru toprak uzerıne yapılır Denız yukselınce yuva su tolar O zaman da burası bir yuz me havuzu şeklını alır Işte bu yuzme havuzu, balık çıftının balayı daıresı olur Daha sonra ış gelını bulmaya gelır Erkek geçmekte olan dışılerın dıkkatını çekmek ıçın elınden gelenı yapar Parlak renklı kanatlarını açar Eğer kendısıne kımse yuz vermezse kuyrugunun uzerınde kalkar ve şeytanı bir cınsel dansa başlar Sonunda er geç bir dışı onunla bırlıkte balayı daıresıne ıner Pltagor ekolü M Ö 580 yılında Sısam (Samos) adasında doğan Pltagor Guney italya da Kroton' da yaşadı Mısır ve Babıl'de bulundu ve 80 yaşında oldu Pıtagor'dan gerıye yazılı bir belge kalmamakla beraber 200 yıl suren bir ekol kurmuştur Buyuk bir matematıkçı ıdı Felsefe, harmonı ve saytları bırleştıren bir kuram ılerı surdu Ona göre sayılar her şeydı ve doğadakı her olayın nedenı sayılırdı Onun dunya göruşu, dın ve bılımın, matematık ve muzığın, tıp ve kozmolojının, madde, akıl ve ruhun bir leşmesıydı Insanın sanat ve bılımle uğraşısını matematıksel olarak ıfade eden ılk kışıdır (Muzık = antmetık » geometrı = astro nomı) Evren uzerındekı göruşunde ıse dunyanın kuresel bir evrenın merkezınde durduğunu kabul eder Güneş, ay ve gezegenler aynı merkezlı daıresel yörungelerde dönerler ve Çevregöz olarak bılınen perıottalmolar en çok bataklıklan sever Kuyruklannı yere vurarak 1 metre\ e kadar yukselır ve avlarını yakalayabılırler