Katalog

METOROLOJİ yona uğrayan genı tekrar eskı durumuna getırecek mekanızma yetersız kalırsa o zaman DNA'dakı kodlama değışıklığı ıle normal olmayan trıpletler meydana gelebılır ve bağım sız olarak hızlı bır şekılde çoğalan onkogen ortaya çıkar Normal bır genı onkogene dönuşturen etkılerın turlu açıklamaları yapılmıştır Bunlardan en onemlılerınden bırı şoyle ozetlenebılır <> • ' Insan kromozonlarında 600 mılyon yıldan daha fazla bır zamandan berı zaten var olan protoonkogenler yukarıda soz ettığımız bırtakım kımyasal maddelerle veya ışınlarla ak tıve edılır ve genlerde mutasyon meydana gelerek kanser oluşur Bugunku bılgılerımıze gore Orneğın nıt rıt asıdının kromozomda bulunan cıtosını urasıle, Guanını ksantıne çevırerek mutasyona neden olduğu kesındır Yanı DNA uzerın de herhangı bır yerde değışımler mumkun olabılmektodır Nıtrosamınler veva alkılleme ajanları (Alkılasyon Bak Şekıl) orneğın dımı etılsulfat gıbı veya DNA'da bulunan ATG C gıbı bazların analogları orneğın 5Bromurasıl veya 2Amınopunn gıbı maddeler doğrudan doğruya DNA bazları uzerıne molekuler etkı ıle veya onların yerıne geçmek suretıyle mutasyona neden olurlar Dıöer bır hıpote ze goreIJ> hucrede elektron fransfer meka nızmasının bozulmasıyla bırtdkım mutasyonlar ortaya çıkabılmektedır Gsrçekte yaptığı mız deneylerde kımyasal kanser yapıcı bır maddenın doğrudan hucrenın elektron trans fer mekanızmasının bulunduğu Mıtokondrı um membranlarında bır yıkılma yaptığı ve kansere sebep olduğunu saptamıştık " Dığer yonden bırçok tur kanser tedavısınde bu gun çok kullanılan mıtoksantron adrıamısın mıtomısın v b gıbı ılaçların bazısı uzerınde yaptığımız araştırmalarda, reversıbl elektron transfer mekanızması etkısı yukarıdakı hıpo tezı doö,rulama yonundedır<5> Hucrelerde dış otkı yanı çevre etkısı olma dığı zaman mutasyon çok nadır olaydır örneğın, olasılık E Colı hucrelerınde mılyarda bır (1/109) ınsan hucrelerınde yuz bınde bırdır (1/10 ) Oysa yukarıda ılade ettığımız gıbı bugunku fızıksel ve kımyasal etkıler huc re mutasyonunun en az % 90 ından sorumludur Arabaya etkisi yok Birkaç mılyon volt elektrık akımı, karoserden toprağa akar gıder Elektrlk ÇarpmaSI Yıldırımın neden olduğu elektnksel ortam TV'yı enttı Yıldınm nasıl oluşur? Yıldırıma karşı en iyi koruyucu: Metal kafes. Böyle bir kafes içine giren kişi, üzerinden 220 bin voltluk akım geçse de zarar görmez. Derleyen: tsmail Murat ırtınalı bır gecede gokyuzunu aydın latan şımşekler ve ardından gelen gokgurultusu ılk ınsandan bprı urku tucu bır goruntu VP ses cumbusu ol masının yanı sıra bılım adamlarının da ılgısını ceken bır doga olgusudur Bızı onca korkutan mılyonlarca voltluk elektrık hangı doğa guçlerının etkıleşımıyle oluşmaktadır"? Ikı yuz yıl kadar once parato nerın mucıdı Benjamın Franklln ın kafasını kurcalayan bu soruyu yanıtlamak ıcın gunu muzde bılım adamlarınca cesıtlı açıkiamalar ılerı suruluyor Soz konusu varsayımlardan bırı "surtunme kuramı' olarak bılınen arık lama Surtunme kuramına gore lırtına bu lutundakı su damlacıkları sıcak havayla bır lıkte yukan doğru emılırken ters yonde harekel edeıı buz tdnecıklerıyle surtuşur Sur tuşme sırasında daha buyuk ve ağır olan buz tanecıklerı ddhd hdfıf olan su damlaok larından elektron alır Sonuçta fırtına bulu tu yukarıda pozıtıf ve aşağıda negatıf yuklu olmak uzere ıkı katmana ayrılır Bu kutuplas manın gerçekten oluştuğu olçumlerle gosterılmışse de olayın surlunmeyle mı yoksa başka bır yolla mı oluştuğu tam anlamıyla acıklığa kavubmuş degıl Şımdılerde nasıl olup da şımşek çaktığı ko nusunda surtunme kuramına rakıp olarak "çatlama" kuramı uzerınde duruluyor Çatlama kuramına gore bır su damlası on ce dıs tarafından donmaya başlar ve damla nın çevresınde buzdan bır kabuk oluşur Damlacığın ıçı sıvı dışı katı ortamında su mo lekullerı pozıtıf (H ) ve negatıf (OH yuklu lyonlara ayrılır Daha hızlı olan H* lyonları damlacığın kenarlarına dogru hareket eder ken yavaş OH lyonları orta bolumde kalır Yarı donmus su damlacığı fırtına bulutu ıcın de yukarı doğru yukselırken damlacığın sıvı durumddkı ıç bolumu de donmaya başlar ve İSI etkİSİ Yıldınm kanallannda 30 bın dereceye kadar sıcaklık oluşur Çımenler yanar oluklar oluşur F Sonuç Yukarıda soyledığımız gıbı bır ınsan vucut fonksıyonlarını yurutebılmek ıçın 25 gunde kendı ağırlığı kadar maddeyı çevresınden alır ve bunlardan ısı mekanık enerjı ve bazı ken dıne ozgu maddeler yapar O halde bırtakım onkogen maddelerle hava su ve toprağa gı ren ve gıderek artan bır oranda kontamınasyon aynı oranda onkogen maddelerın ınsan vucuduna gırmesı demektır Batı teknolojısı yenı yatırımlara geçmışse de bırtakım tıcarı çıkarlar çevre teknolojısının gelışmesıne ve uygulamasına manı olmaktadır Bugun kor kunç fızıksel tahrıbat etkısı yaratacak dunya çevresındekı ozonu yıkan Morfluor karbonların yasaklanmasında dahı cıddı bır anlaş maya varılamarnaktadır Inban yaşamı ıçın tehlıkelı olan ve genlerı, dolayısıyla hucre ya pısını temelden değıştıren mutasyonun çevre sorunlarını cozerek onuno gocmek ve kan sere °/o 90 oranında manı olmak ınsanlığın gayesı olmalıdır 1) Devoret, R, Scientlflc American August 42 (1979) 2) R A VVelnberg, Sclentitic American, November 77 (1983) 3) Baykut, G , Baykul D , Baykut, F, J Experimental and Clinical Chemotherapy, In press (1988) 4) A Şengun et al , Revue Fac Sciencea de l'Uni D Ist 38,67 (1973) 5) Baykut, F, Apak, R , Tutem, E , CHIM ACTA TURC , \tol 15, No 2 169 (1987) genleşerek dıstakı sert kabugu çatlatır Dam lacığın çatlamasıyla hafıf ve pozıtıf yuklu ka buk bolumu yukarı katlara lasınırken agır ve negatıf yuklu olan cekırdek bolumu alt katia kalır Sonuç, yıne surtunme kuramında olduğu gıbı elektnksel kutuplaşmadır Ust le elektron azlıgı bulutun alt katlarında ıse eleklron fazlahgı soz konusudur Ancak bu kutuplaşma buluttan yeryuzune yıldınm duş mebi ıcın yelerlı degıldır cunku yeryuzu de bulutun alt katmanı gıbı negatıf yukludur Bu nedenlp bulutun alt bolumu ve yeryu zu eşkutuplu mıknatıslar gıbı bırbırını ıter Ne var kı bu ıtısın Ptkısıyle bulutun negatıf yuk lerı yanlara doğru kaçar ve yeryuzu pozıtıf yuklu bolumle karsı karsıya kalır Artık fırtınadan oncekı sessızlık yaşanmaktadır Sdhne Mdzırdır Bulutld yeryuzu arasında 100 000 voltluk bır gerılım hukum surmekte dır (Guzel bır havada ıse bu gerılım 200 volt dolayındadır) Sanıyenın mılyonda bırı kadar surede y.l dırım sutunu ıcındekı sıcaklık 30000°Cye yukselır ucunda yuz bınlerce voltluk gerılım ve yuz bın ampor qucundekı elektrık dkımı taşıyan bır alev oku toprağın bağrına sap lanıı Yukspk sıtdklık nedenıyle yıldırımın çevresınde genleşen hava gokgurultusu adı venlen pdtldmaya yol acar Şımşek çakması ıle gokqurultusunun duyulmdbi drdsında ge çen sureden yararlanarak yıldırımın np ka dar uzağa dustugu hesaplanabılır soz gelı mı sımşekle qokqurultusu arasında uce ka dar saymışsak yıldınm yaklasık 1 krn uza ğımıza duşmus demektır Yıldırımın ınsanlar ıçın cıddı bır tehlıke olusturan uc farklı etkısı var 1) Basınç dalgası Yıldırımın basıncı 50 at moslere ulaşabılır Bunun bır ınsanı metre lerce havaya fırlatması mumkundur 2) Sıcak dalgası Butun metallerı erıtebı lır vurudu buharlastırabıhr 3) Elektrık Dalgası Kaltaı ve sınır sıstomını felce ugratır Yıldınm kurbanı kalp durmasın dan olmemışsp oluşan sınır folclorının du zelmesı mumkundur Yıldırımın basınç dalgası yapılar yonunden buyuk bır tehlıke oluşturmaz cunku yıldınm kanalının bıiımınden yarırn metre sonra bu dalga etkısını yıtırır gerıyp çoğunlukla kucuk bır catlak ya da delık bırakır Bır de yıldırımın yarattığı plektromanyetık ınduksıyonun yol dçtığı zdrdrlı etkıler soz ko nusudur Yıldırımın cevresındekı guckı nıan yetık alan elektronık ayqıtlarda hasan yol acabılır Bu nedenle aşırı gerılıme karşı ko ruyucusu olmayan telpvı/yon alıcılarının lır tına sırasında fıslerının çekılmesı yerınde olur Yıldırıma karsı en uyqun koruyucu ıse ba sıt bır metal kafestır Boyle bır kafese gıren kısı uzerınden ^20000 voltluk ıkım gecse de zarar gormez Bunun nedenı eksıden ar tıya çıdpn alan cızgılerının metal kalesın ıcı ne gırmeyıp çevresınden dolanmalarıdır yuk lu parcacıklar da bu çızgılerle aynı yolu ız ler Yuz ellı yıl kadar once soz konusu olgu yu Ingılız fı/ıkcı Fnrdddy ın ortaya cıkarma sı nedenıyle bu tur metal ıskeletlere fızıkte "Faraday kafesı" adı verılır Otomobıller uçaklar tam bır Faraday kafesıdır Bu nedenle fırtınalı bır havada uçak yolcularının korkma sına gerek yoklur Bır şımşek ve yıldınm bolgesındekı e sktrık yuklen ve akış yollan