Katalog

K ISA K ISA ÇEVRE VE S A Ğ L I K Radyasyonu kendiniz olçun Çevre sorunları ve kanser Kanser, arterial hastalıkların ardından, ikinci ölüm nedenidir. Kanser türlerinin yüzde 90'ının çevre sorunları faktöründen kaynaklandığını biliyor musunuz? Prof. Dr. Fikret Baykut İst.Üniversitesi Çevre Sorunları Araştırma Merkezi Müdürü c P ıyasaya sunulan, Alphaıx adlı gayger sayacı, laboratuvarlarda kullanılan sayaçlar kadar hassas ve kesın ölçumler yapabılıyor Bu aygıt, parçacık enerjısı 1 9'dan (ozellıkle de 0 05'le 0 02'den) duşuk olan alpha, betta ve gamma ışınımlarını olçuyor Olçum aralıkları, bır dakıka, on dakıka ya da ıstenen uzunluğa ayarlanabılıyor Uzerındekı olcum kablosunun tıpıne gore, bu kullanışlı aletlerın fıyatı 600 ıle 1000 DM arasında değışıyor Kullanma talımatnamesı de uzman olmayanlara uygun olarak hazırlanmış (K O ) l D S Islık çalan pire tasması ovyetler Bırlığı nde Çernobıl nukleer ıcaklor kazasının neden olduğu zara rın malıyetı yaklaşık 8 mılyar ruble (22 mılyar mark) Komunisl Partısı Merkez Komıtesı'nın verılerıne gore, 4 mılyar rublelık zarara. felaketın doğrudan neden olduğu sonuclar, dolaylı olarak ıse soz konusu bolgelerdekı uretım eksıklığı yol açtı Tahlıye edılen 30 kılometre çapındakı bolgede yaşayan 135 bın kışı ıçın 21 bın ev ve 15 bın apartman yenıden ınşa edılmek zorunda 900 mıl yon ruble ıse çevre halkına yıtırdıklen mulkıyete karşılık maddı tazmınat olarak ode necek (S.N. NuW) Çernobil'in zararı 22 miiyar mark unya yuzeyınde var olan madde lerı bırtakım değışıklıklere uğratarak, kendısıne yararlı konfor ve sıstem kurmaya çalısan uygar ınsan, çevre sorunu dıye tanımladığı bır duşmanını da beraber yaratmıştır Temelde ın san, çok uzun bır devırde oluşan doğal denge ıçınde, bır eko sıstemde ortaya çıkmış doğal bır urundur, bu dengeye yaptığı tahrıbat olcusunde kendı yıkımını, sonunu hazırlamaktadır Başka bır deyısle, ınsan, doğal dengemn oluşumunda ortaya çıkan bırtakım basıt cansız molekullerın belırlı bır duzeyde bır araya gelerek oluşturduğu hucre denen kımyasal makınelerden oluşmuştur Sabıt sı caklıkta çalısan bu makıneler koordınasyon ve dıfferansıasyon ıle turlu organları ıçeren bır mozaık sıstem oluşturmuştur, tarıhsel doğa şaıtlarında evrımle oluşan bu sıstem, son radan kcndı urettığı kımyasal maddelpre ta mamen yabancıdır Bu yabancı maddeler kendı gelısımındp kı ortamı değıştırebılen bırtakım kımyasal urunlerdır, yanı yaşam halının molekuler lopğıne ve hucre termodınamığıne aykıııdır Halbukı, yenı endustrıyel çağda her yıl bınlerce yenı kımyasal madde uretılmekte ve bu yuzden ınsan farklı bır fızıksel ortama doğru suruklenmektedır Bu etkıler altında ınsan hucrelerının temelını oluşturan genetık madde olan deoksırıbonokleıkasıt (DNA) bozulmakta, boylece hucrenın normal vedıfferansıasyonunun kontrol mekanızması bozularak Neoplasia sureci oluşmakta ve kanser adı verılen hastalık ortaya çıkmaktadır Normal olarak kaçınılmaz olum, yaşlılığın, yanı eskımenın ortaya çıkardığı fonksıyon bozukluklannın sonucudur ve bunların en onemhsı arterial hastalıklardan ılerı gelır larm değışmesıyle, hucre karakter değişmesi (Mutasyon) ve bozulmasına uğrar Olayı genel şekılde açıklamaya çalışırsak, ınsan çevresınden yaklaşık 25 gun ıçınde kendı ağırlığı kadar maddo ve enerıı alır ve o kadar madde ve ener|iyı çevresıne verır Eğer çevresınden aldığı madde ıçınde belırlı oranda mutasyon yapıcı kımyasal madde ve fızıksel mutasyon yapıcı enerjı turu varsa, bunların etkısı altında kalır Bırçok mutasyon yapıcılar (Mutagenıc Agents) kanser oluşturuculardır Bazı besın katkı maddeleri, kimyasal endüstrl ürünleri, baca gazları, oto egzozlarından çıkan gazlar, boyar maddeler, kozmetik maddeler v b endustrıde kullanılan dığer bırçok kımyasal urunler mutas yona neden olurlar Her yıl bınden fazla yenı kımyasal madde, maalesef ınsanlığın kullanımına gırrrektedır Her bırınını kanseroıen olup olmadığını saptamak, 23 yıllık çalışmayla mumkundur Bununla beraber bugun Callfornia Unlversitesi'nde gelıştırılen bırtest, (Bruce Ames) bır kımyasal maddenın kısa surede mutagen olup olmadığı hakkında fıkır vermektedır (Salmonella test) bir ınsan gunde 5 bardak (yaklaşık 1 g) çay ıçerse yaklaşık olarak 3,8 x tO 4 Radlık ra dıoaktıflık dozu alır Dunya standartlarında ıse ızın odılen doz, 0,465 Rad/yıl'dır O zaman larda satılan çaylar arasında 1520 bın Becq/yıl, nadır olarak 40 bın Becq/kg çaylara rastlanmıştı Ultraviole ışınlardan alınan dozlar ıse ıklım şartlarına ve dunyadakı çeşıtlı bolgele rın durumuna bağlıdır Ancak ozon tabakasında vuku bulan seyrelmeden dolayı yeryu zunu saracak kısa dalgalı ultraviole ışınlarının yaratacağı çevre sorunu ve genlerdekı mutasyon olayı çok vahım olabılır Insan hucresıne gıren tehlıkelı radyasyon iki turlu etkı yapabılır 1. Hucrelerde su molekulunden OH radıkallorı oluşturur Bu da mutasyona neden olur ve kanser oluşabılır 2. Elektronlar doğrudan hucrenın nuvesınde ve kromozonların tomol yapısında bulunan ve çıft helıks yapılı Deoksırıbonukleık asıt (DNA) ıle bağıntıya gırer a) Çıft helıks kırılır, b) Kımyasal çapraz bağlar yapabılır, c) Helıksten, yapısında bulunan Gu anın, Adenın, Tımın, Sıtozın bazları kopabı lır sonuç mutasyon ve kanser oluşumu anlamına gelır (şekıl) < > ' Çevre kirlillği Yukarıda ıfade ettığımız gıbı bugun denılebılır kı tum kanser türlerinin nedenlerinde çevre kirliliğl faktörü yatar O halde bu hastalıkla profılaktık mucadele, ancak çevre sorunlarını olanak olcusunde çözmekle yapılabılır Insanlara etkı yapan a|anlar 3 sınıfta toplanır 1. Fiziksel ajanlar, 2. Anorganlk ve organik kimyasal maddeler, 3. Parazltik ajanlar, 1. Radloaktif maddelerden gelen: « ' ll<r j ışınları, Ayrıca mor otesı ışınları ve kozmık ışınlar 2. Kimyasal maddeler: Bunlar çok sayıda olmakla beraber bır genellemeyle şoyle ozetleyebılırız Arsenık, asbest, kozmetıkler, nıkel tetra karbonıl, antrasen yağı, benzol, krezol mıneral yağlar, parafın yağı pohsıkhk hıdrokarbonlar 3. Parazltik ajanlar: Vırusler, şıstozoma hematobyum Insanlarda radyasyon kontamınasyonu Mıllısıevert (M S ) cınsınden ıfade edılır 1. Sievert = rad = 10" Erg dir. Yapılan istatistıklere gore uygar Insanların aldığı dozlar aşağıda bellrtllmiştlr: a) Dıagnostıklerden alınan doz ortalama 0 ,78 M S /yıl b) Kozmik ışınlardan: 0,28 M.S./yıl c) Nukleer santrallardan 0,003 M S /yıl'dır Doğal olarak bu değerler kazalardan sonra ortaya çıkan sayılar olmayıp, normal çalısan santralların ortaya çıkardığı rızıkodur Patlayan bır santraldan ortaya çıkan çevre sorununa ornek, Çernobil olayından sonra Turkıye'de çaylardakı kontamınasyon verılebılır Yapılan olçumlerde 10000 Becq/kg'lık radıoaktıf kontamınasyona uğramış çaydan ALKILAbYON Kimyasal ve fiziksel etkiler Bundan sonra sırada kanser yerını alır Ar terıal olumler çoğu zaman çabuk ceryan eder Kanserın ıse çok zahmetlı', acılı bır şe kılde ceryan etmesınden dolayı onunla mucadele daıma on plana alınmıştır Bugun bılındığıne göre kanser turlerının çoğu (% 90) çevre sorunları faktorunden yanı bırtakım kımyasal veya fızıksel ajanların etkısı ıle, nor mal hucrenın malıgnan hucre halıne donmesıyle meydana gelmektedır Doğada, once bırtakım kuçuk molekullerın fotonların ve bırtakım katalıtık etkıler altında kalmasıyla once purın, pırımıdın baz ları, amıno asıtler, nukleık asıtler, proteınler, polısakkarıdler ve lıpıdlerın oluşumunu takı ben ve bunlardan selforganıze bır sıstem olan kımyasal kapalı bır denge bırımının olu şumu soz konusudur Yukarıda soyledığımız gıbı hucre adını verdığımız bu selforganıze sıstem, termodınamık bakımından kendı ıçınde dengelı olmakla beraber, dışa karşı dengelı değıldır Bu kapalı bırım, sıstemını çalış tırabılmek ıçın dıştan madde alır ve enerjı alışverışınde bulunur Yanı bu termodınamık bırım dışı ıle madde ve enerjı transferı halındedır O halde tarıhı oluşumunda alışageldığı dış kımyasal bıleşımdekı veya fızıksel şart PRIMIDIN DIMERIZASYONU tARIMLAR ARAbl CAPRAZ BAĞ edı ve kupt'kluı pırelendığındegenellıkle denenmış bocek ılaçları kullanılır Ama bu parazıtler, ıstertoz, ibter şampuanyadapıre tasması olsunçoksık kullanılan bocek ılaçlarına karşı dayanıklılık kazanıyorlar Bu yuzden bırçok hayvan sahıbı busevgılımahluklarınısarmısakhapları.bıra mayası ya da lımon kabuklu çayla beslerler Ama bu yontemler de pırelerı engelleyemez Florıda, Mısmı'dekı ElexısŞırketıartıkhem hayvanlar hem de cevre sağlığı acısından yararlı olan elektronık bır pıre tasması gelıştırdı Pılleçalışanbualet, kesık kesık çok ınce, ınsan, kedı ve kopeğın duyamayacağı bır frekansta bır ses çıkarıyor Mıamı'dekı Knovvles Hayvan Hastanesı'nde yapılan klmtktestler, deneyhayvanlarında bulunan pırelerınyuzde 60 ılâ90'ınınbuınceseslı ıslıktan kaçtıklarını gosterdı . K PROTLIN DN/ LAPRAZ 8A0 Kanser oluşumunun molekuler temellerı nolerdır'' Normal hucrelerın, koordıne ve dıfferansıc çalısan normal, yanı kromozonların sepsıtık karakterlerını temsıl eden porsıyonları yukar de var olan tamır mekanızması, yanı mutas da ışaret ettığımız gıbı dış etkıler altında bır mutasyona uğrar, sonunda hucre koordınasyonunu kaybeder, dedıfferansıe olur, hucre