Katalog

K E N T L E R V E D O Ğ A L A F E T L E R ARAŞTIRMA Ya deprem olursa! Baştarafı 1. Sayfada Ustelık pek çok buyuk kentımız, deprem kuşaklan uzerınde yer alıyor Gelecektekı hasar olabılırlık rısklerını olçmemız mumkun Bız bunu maksımum ıçın yapıyoruz Yanı çok yuksek bır deprem olduğunda, ne tur sonuçlar doğabılır, ne kadar can kaybı olur, ne turden evler yıkılır, bunlar nerelerde olur ve bunların nedenlerı nelerdır"? dıye bır on tespıt yapabılıyoruz Aslında en kötu senaryo ıçın hazırlık yapabılıyoruz • Bu model blr çeşlt senaryo mu? AYSAN Evet, aslında bu bır çeşıt senaryo Şoyle bır senaryoda ne tur sonuçlar olabılır dıye bakıyoruz Bu senaryo bılındığınde, bunun karşıtı olan hazırlıkların neler olduğunu tespıt etmemız mumkun Tabıı bunlar çok çeşıtlı olabılır Bır kısmı, acaba deprem olduğu anda bızım kurtarma çalısması yapabılmemız ıçın şu kapasıtede vlncimlz var m ı ' Hemen arkasından yangın çıkarsa, Itfaiye ıle ne tur bır çalışma yapmak lazım? Aletlerımız, stoğumuz var m ı 7 Yönetım olarak koordınasyonumuz var mı? Bunlar, acıl yardıma ılışkın hazırlıklar Ayrıca uzun surelı hazırlıklar var • Bunlar neler? AYSAN örneğın, |eoteknık yapının çok olumsuz olduğu yerlerde, belkı yerleşım duzenını farklılaştırmak Yoğunluğu azaltmak, kat sayısını azaltmak, kentın ge lışmesını başka yonlere doğru kanalıze etmek, buyuk yatırımların ve sanayı tesıslerının boyle bır olaydan etkılenebıleceğını duşunerek onları başka yerlere çekmek olabılır Bu, arazı kullanımı kararlarını etkıleyebılır Orneğın hastanelerın tumu aynı bolgeye yapılmıştı Ancak deprem o bolgede en çok etkıyı gosterdı Ve deprem sonrasında çok hayatı olan hastanelerın buyuk bır kısmı yıkılmıştı Meksıka kentınde şımdı, bunları dağıtmaya karar verdıler • İstanbul ıçin boyle bir proje yapıldı mı? AYSAN Hayır yapılmadı Meksıka depremınden sonra İstanbul Beledıyesıne bır mektup yazdım, yaptığımız çalışmanın bır ozetını gonderdım ve ılgılenırlerse kendılerıne her turlu teknık yardımı yapabıleceğımızı, bunun ıçın de uluslararası kaynak bulabıleceğımızı belırttım • İstanbul Içln ne onerlleblllr? AYSAN Tıpkı Meksıka'da olduğu gıbı boyle bır projeyı kentın tumu ıçın yapabılmek hıç gerçekçı değıl Ayrıca panığe kapılmamak lazım Çunku Istanbul'un her yerının rıskı bır değıl Ancak bır program çerçevesınde bunu saptayabılırız Belkı de tahmınımızden çok kuçuk olabılır Istanbul'un deprem kuşağında olduğunu bılı yoruz 1894'te bır deprem olmuştu Istanbul'da Aşağı yukarı yuz yıldır deprem olmaması, olmayacak anlamına gelmez O deprem 7 2 rıhuer olçeğındeydı 7 bın 800 ev kullanılamaz hale gelmış o gun Camılerın yuzde 60'nın mınare ve çatıları hasara uğramış Daha çok İstanbul un eskı kent bölumunde etkısını göstermış Beyoğlu ve Kasımpaşa'da buyuk yangınlar çıkmış Kadıkoy'de bır mıktar hasar olmuş Aradan geçen yuzyıl ıçınde İstanbul kentının ne kadar buyuk bır gelışme gosterdığını bılı yoruz Kent planlamacısı Yasemın Aysan ve uzman arkadaşlarının muhtemel bır depremın yaratacağı hasar nsk çalışmalarına gore, Meksıka kentı yenıden organıze edılıyor Fotoğrafta bu çalışmalardan bır tablo • istanbul'da en olumsuz jeoteknık yapıya sahip olan bölgeler nereler? Boyle bir modelin pllot çalısması nerede yapılabilir? AYSAN Yenlkapı, Slrkecl, Hallçın cıvarı, kı burada halı hazırda zemın deformasyonu var, Yeşllkoy'e kadar uzanıyor bu Burası kumve sıllı bır zemın Ve aynı Meksıka orneğınde gorduğumuz gıbı sıllı ve kumlu zemın depremın frekanslarını artırıyor İstanbul ıçın en kotu senaryonun olabıleceğı kuçuk bır bolge seçıp bu bol ge ıçın modelı gelıştırmek ve test etmek lazım Bu bolge, bır, jeoteknık yapıdan öturu, ıkı, tarıhı yapılar açısından önemlı bır bolge örneğın Sultanahmet. Bu bolge aşağı yukarı Beyoğlu'nun ust kısmından başlayarak Kasımpaşa'ya, ınıyor Hallç böıgeslnl, Sultanahmet ve Fatih bolgesını kapsıyor Burada hem tarıhı ve turıstık yapılar var hem de ahşap eskı Is tanbul dokusu var Sokaklar dar Bır deprem sonrasında yangın tehlıkesı yuksek olabılır Yaşam yoğunluğu yuksek ve bu rada yaşayanlar sosyal ve ekonomık açıdan yuksek gelır grubuna dahıl kışıler değıl Burası aslında, modelin her turlu faktorunu kapsayan bır bolge Ve bız kuçuk bır bolge ıçın modelı gelıştırıp bunun ıçın ne tur hazırlıkların yapılması gerektığını saptarsak gelecekte bunu Istanbul'un başka bolgelerıne uygulamak çok daha kolay olacaktır » Bu bölgede 7 şiddetlnde bir deprem olduğunda sonuç ne olabılır? Bu tabloyu çizebılir misinlz? AYSAN Sayı vermek çok guç Çunku bız bu sayıları ancak, butun bu datayı programımıza koyup harıtasını çıkardığımız zaman ve matematıksel model yoluyla bunları bellı sayısal rakamlara donuştur duğumuz zaman soyleyebılırız Olabılecek en yuksek şıddettekı bır deprem ıçın orta boyda ve kuçuk şıddette bır deprem ıçın uç ayrı saptama yapıyoruz • Bu bolgede deprem açısından olumsuzlukları değerlendirebllir misıniz? AYSAN Yapılar açısından sorun çı kabılır İstanbul çok hızlı kentleştığı ıçın yapı kalıtesı bır sorun Kaçınılmaz olarak yuksek yoğunluklara gıdılıyor Aslında sorun, qıdılmesı değıl Bunun varlığını, tehlıkelı olan bolgelerı tespıt etmek ve bunun ıçın hazırlıklı olmak gerek Yapı kodları değıştırılebılır Şu anda İstanbul da yangın rlskl uzerıne bır çalışma yapılıyor Ama bılıyoruz kı hemen hemen her depremden sonra hasarın buyuk bır kısmı, deprem sonrasında çıkan yangından oturu oluyor Deprem ve yangın olayına bırlıkte bakmak gereklı Çunku ozellıkle bu bolgede sokakların dar olması nedenıyle yangın rıskı çok yuksek olabılır Trafık akışı ıle ılgılı bırtakım değışıkhkler onerılebılır kı bunların hepsı aslında şu anda Meksıka'da yapılıyor • istanbul Için neler onerlleblllr? AYSAN Bunların hepsını gerçekleştırmek mumkun olmayabılır Olması da gerekmez Çunku bız ne Japonya'yız, ne Amerıka'yız % 100 onlem almamız ekonomık olarak mumkun değıl Optımumları, ve bu soruna hangı noktalardan mudahaleye başlamamız gerektığını saptamamız gerek Bu çok uzun vadelı bır olay Yanı bugun başlasak ve ılerıye dönuk bır takım adımlar atsak, bu ancak gelecektekı yapı stoğunu etkıler Bundan sonra yapılacak yapılar, bundan sonrakı yer seçımı kararları, bundan sonrakı yoğunluk kararları vesaıre açısından onemlı olabılır I J Solaklar daha kısa omurlu mü? ugune kadar solakların temel sorunu, dunyada yeterlı sayıda onların kullanımına uygun makas, makarası sola yerleştırılmış olta gıbı gerecın bulunmayışından ıbarettı Oysa şımdı daha cıddı sorunları var Nature Dergısı'nde yayımlanan yenı bır araştırmaya gore solakların ömru sağ elını kullananlara gore daha kısa Çalıfomıa State Unıversıty'den Dıane F. Halpern ve Unıversıty of Brıtısh Columbıa'dan Stanley Coren'ın aklına dahıyane bır fıkır gelene kadar solaklar ustunde bu tur bır araştırma yapmak olanaksızdı Çunku olum oranı ancak öluler 'jstunde yapılacak ıstatıstıkı bır araştiMiayla saptanabılır Oysa ölum belgel rınde bu tur kayıtlara rastlanmadığı gıbi, ölenlerin akrabalarını yıllar sonra bulup bılgı edınmek zor ve zahmetlı bır çabadır Adı geçen ıkı araştırmacı bu araştırmalarında Beyzbol Ansıklopedısı'nı kullanmayı akıl ettıler Söz konusu kaynakçada çok sayıda beyzbolcunun topu atarken ve vururken hangı ellerını kullanmayı yeğledıklerının yanı sıra, doğum ve ölum tarıhlerı de bulunuyor B Yasemin Aysan Oxford Polytechnıs Unıversttesı nde, kent tasanmı konusunda doktora yapan ve Aletler Yonetım Merkezı" nın araştırma dırektörlüğunu ustlenen kent planlamacısı Yasemın Aysan, İstanbul da muhtemel bır depremın hasar olabılırlık rıske nın ne olacağını saptayacak bır proıenın yapılması ıçın İstanbul Beledıyesı'ne başvurdu Benzer bır pro/eyı halen Meksıka kentınde surduren merkezın araştırma dırektoru de olan Aysan, deprem konusundakı benzer çalışmaları J 983 7e bır deprem geçıren Kuzey Yemen'de Yugoslavya'da 19821986 yılları arasında Turkıye de Gedız bölgesınde yaptı Hındıstan da ıse bır sure geleneksel konutlar uzerınde çalıştı Araştırma ıstatıstıklerınde 1472 sağ elını kullanan, 236 solak beyzbolcu kullanılmış Topu bır elıyle atıp dığerıyle vuranlar lıste dışı bırakılmış Incelemeye göre her ıkı grubun ölum oranı 33 yaşına kadar aynı duzeyde Ancak 33 yaşından sonra solak ların ölum oranı sağ elını kullananlara go re % 2 oranında artmakta Daha az urkutucu olan bır başka ıstatıstığe gore solakların ortalama ömru 63 97 yıl, yanı sağ elını kullananlardan sadece 8 ay az Her ıkısı de sağ elını kullanan araştırmacılar, vardıkları sonuçların doğruluğundan kuşkuya kapılarak bırkaç yıl sonra araştırmayı gelıştırdıler Buna göre yaşayan 20 yaş grubunun %13'u solakken, 50 yaş grubunun sadece %5'ı solak Yapılan dığer araştırmalara gore solaklar alerjık ve bağışıklık sıstemine ılışkın hastalıklara yakalanmaya daha eğılımlıler Ayrıca, sağ elını kullanan çoğunluğa go re ımal edılmış, bu nedenle vıtes kolları sağda bulunan arabaları kullanan solakların kaza yapma olasılıkları da daha fazla Halpern yaptıkları araştırmanın sıradan olmayan' bır ınsan grubunu ıçerdığını göz ardı etmedıklerını belırtıyor Istatıstıklerın kaynağı olan ınsanlar atletık ve sağlıklıydılar Bu nedenle ıkı araştırmacı çocukları ve kadınları da ıçeren daha genış bır grup ustunde çalışma yapmayı duşunuyorlar (G.A.) (Sclentlflc Amerlkan8/88)