Katalog

ZOO LO J İ TEKNOLOJİ Böcekler nasıl uçar? İnsanlar da uçakla uçuyor. Ancak sinekler uçuş konusunda tartışılmaz üstünlüklerini sürdürüyor. çıftının hareketını bozar Kızböceğı, kanatlarını saniyede yuz kezden az çırpabılır Mayısboceklerınde, arılarda ya da sıneklerde uçmayı sağlayan kaslar kanatlara değıl, esnek bır kutu gıbı deforme edebıldıklerı göğus kısmının ıç çepenne bağlıdır Bır grup kas, goğsun ust kısmını ıçerı çeker, dığer bır grup kas ıse tam tersıne bu bolgeyı dışarı çıkartır, bu da dolaylı olarak once yukarı, daha sonra aşağı doğru bır kanat hareketıne neden olur Ikı karşıt kas kumesının art arda çalışması sayesınde ışleyen bu " ç i f t zamanlı motor ' çok buyuk bır hızla donebılır" çunku sınırsel uyanlardan bağımsızdır Tıtreşen bu ustun sıstem, sınırlerden aldığı uyarıyla bır kez ışe koyuldu mu kendı kendıne aynı durumda kalır Çeviren: Emel Abora C oğu yerden son hızla havalanıyor, dıkıne yukselıyor, acı bır 9 fren yapıyor, bır sure havada asılı kalıp anıden gerı çekılıyor, yana dönuş yapıp çılgın bır hıza erışıyor ve sonunda hıç kaymadan tavana konuyor En lyl uçaklarımızın yapabıleceklerını bıle kat kat aşan bu olağanustu uçuş gosterısını, bu göz kamaştırıcı cambazlığı gerçekleştıren, her evde rastlanabılen turde sıradan bır sınek Boylesıne buyuk bır ustalık, devreye gıren aerodınamık guçler uzerınde kesın bır hâkımıyet gerektırır Havacılık muhendıslerımızın bu konuda böceklerden öğreneceklerı pek çok şey var Gururumuzu ıncıtme pahasına da olsa, göklerın fethedılışının ınsanlara ozgu bır kahramanlık olmadığını kabul etmelıyız Gokler fatıhı" unvanını sinekler hak edıyor Gezegenımızde uçma seruvenıne ılk atılan canlılar, böcekler oldu Sıneğın bu konudakı kusursuzluğunun nedenı, yuz mılyonlarca yıl suren bır evrımın son aşamalarında olması Bızım havacılık tarıhımız ıse yalnızca yuz yıllık bır geçmışe sahıp Bundan uç yuz ellı mılyon yıl once ıkı kanadı arasındakı uzunluk seksen santımetre olan dev bır kızböceğı gokyuzunde salınmaktaydı Bu uçan hayvan prototıpı oyle nıtelıklere sahıptı kı yaşamını boyu dışında buyuk bır değışıklıge uğramaksızın gunumuze dek surdurdu Gollerın uzerınde uçuşan kızboceklerı tarıhoncesı donemlerındekı devlere çok benzer Boceklerın daha o ılk uçuş denemesınde uyguladıkları havalanma yontemı uzunca bır sure sonra ortaya çıkacak olan kuşların ve yarasaların havalanma yonte mınden tamamen farklıydı Kuşlarla yarasaların kanatları onlara pahalıya mal oldu Cunku bu uçuş organlarının oluşması on ayaklarının yapısını değışıklıge uğrattı ve artık yuruyuşe uygun olmayan bu ayaklar yuzunden çolak oldular Bu tur sakatlayıcı bır değışım gerırmeyen boceklerın kanaıları lyı donanımlı değışken bır uzuv takımını tamamlayan basıt ek uzan tılar olarak gelıştıler ve sonuçta bocekle rın uc çıft ayağı oldu dadır Bu montaj harıkası, bazı boceklerın, orneğın sıneklerın, kanatlarını rekor bır frekansta saniyede bln kez çırpabılmelerını sağlar Kanatları en hızlı hareket eden sınekkuşları ıle saniyede ellı kezden lazla kanat çırpamazlar Çunku kanatları kas ve kemık yukludur Bugune dek hayatta kalmış olmasına karşın kızböceğı' uçmanın tarıhoncesı donemlerı"nden kalmadır llkel bır "teknolo|i"yı çağrıştıran, zaman aşımına uğramış bır modeldır Ikı kanat çıftının çırpılışında eş zamanlılık yoktur On kanat çıftının çırpılışının yol açtığı hava akımı, arka kanat Böceklerin evrimi Boceklerın geçırdığı evrımle havacılık tarıhımız arasında şaşırtıcı bır benzerlık vardır Böcekler gıbı uçakların da kanat sayıları gıderek azalmış ve sonunda tek kanatlı uçaklar yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır En eskı böcek fosıllerınde kısa bır sure sonra ortadan kalkanuçuncu bır kanat çıftı vardır Kızböceklerının bırbırınden bağımsız hareket eden kanatları gıderek tek kanat çıftıne bırakmıştır yerını Canlılar, organlarının eksılmesınden hıç hoşlanmazlar bu organlar gereksız olsa bıle Başka bır ışe yarayıp yaramayacaklarını kım bılebılır k ı ' Ufak bır yapı değışıklığı bu organlara yenı kullanım alanları açabıhr belkı de Işte böylece, 1yı bır buyuteçle bakıldığında sıneğın zarsı kanatlarının altında arka kanatlarının ızı gorulebılır Bu gulunç organlarının ışlevı uzunca bır sure araştırma konusu oldu ve bu organlar çıkarıldığında bineğın uçamadı ğı anlaşıldı çunku ' uçuş denetim sıstemı ' ortadan kalkıyordu Sınek bızım elektronık aygıtlarla donatılmış uçaklarımızdan çok daha karmaşık bır gostergetablosunasahıptır Sınek ancak ruzgâr saniyede ıkı buçuk metreden duşuk bır hızla esıyorsa havalanır Bu bılgı sıneğe antenlerındekı dedektor aracılığıy la ıletılır Bu organlar uçuş sırasında da rıız sayacı gorevını yerıne getırırler Sıneklerın yuzundekı duyarlı kıllarsa hava akımının yonunu saptar Butun bu mesa|lar binırsel bır uçuş denetim merkezı"ne gonderılır oradan da gereklı duzeltme emırlerını veren sısteme ıletılır Boceklerın uçuş sıstemlerını ınceleyen kımı bılım ddamları bu kusursuz sıstemden havacılıkta da yararlanabılmeyı ıstedıler Oyba boceklerı taklıt edebılmemız pek soz konusu olamaz Yakın zamanda yapılan ıncelemeler sıneğın pek çok açı dan kuramsal aerodınamık yabalarımızı hı V*j sayar qorunduğunu kanıtladı Ucuş ko nusundakı tartışılmaz ustunlugunu koruduğuna bakılırsa dogruyu bılen sınek olrnalı Bızım yasalarımızda bır yanlışlık var herhalde (Fıgaro Magazine) Bir montaj harıkası Kub yadayarasa kanadı karmaşık yapılı bır kemık çatısına baglanan guçlu kaslarla kaplıdır oysa boceğınkı canlı bır or gan değılmış ızlenımı uyandıracak kadar etkısızdır Bocek kanadı sert bır ıskelet uzerıne gerılı ınce bır damar agından olu c ,an faaydam bır zardır Bu ışlevsel yapım larıkasının uzerınde agırlık yapan bır gram kas yoktur Kanatlan harekei ettıren motor kdblar goğus kaput unun alt kıs>ctııyla tam olarak butunleşmıştır Sıstemın «Mletı boylece en aza ındırgenmış durum Tanh oncesınden gelme bır uçan dtw Kızbo refjinm kanat harekc tı cekılun kuıcklvrın ha reketıne Denzer arkaya doğn gıttıklennde dı key one geldıklerınde yatay pozısyona gırerler eknolojı ve bılım, aşağıda anlatacağımız an oykusunde olduğu gıbı bazen ters sonuçlar da doğuruyor 1950 lı yıllarda Brezılya laboratuvarların da Brezılya arıları Afrıka'nın sokucu ba larıları ıle çıftleştırıldı Amaç Afrıkalı an ların, delışmen ve yırtıcı ozellıklerını Bre zılya arılarına aktarmak böylece çalışkan ve atak yenı bır balarısı kuşağı yetıştırmek tı Ancak ortaya çıka çıka tembel ama saldırgan, zehırlı bır oğul çıktı Katıl arılar olarak bılınen bu oğul, gıderek çoğaldı ve bugun Guney Amerıka dan Oria ve Kuzey Amerıka ya yayıldı 1986 da Meksıka nın doğu sınırlarına ulaşan katıl arılar Kosta Rıka da uç ınsanı sokarak öldurduler Katıl an surulerı balarılannı da ortadan sılerek yayılıyorlar Amenkalı bılım adamlan badem agaç ları ve kavun uretımmı tehdıt eden katıl arılara karşı onlemler arayışına gırdı Bu yılkı zararın tarımda 20 mılyar doları bulacağı belırtıldı Katıl arıları durdurmak ve yok etmek ıçın onları saptamak ve ız'e mek gereklı Stratejık Savunma Gırışımı Orgutu (SDI) adına Oakrıdge Mıllı Laboratuvarı nda çalışan Hovvard Kerr adlı araştırmacı arıların biıtına monte edılen mını bır radyo ıstdbyonu yaptı 24 mg ağır lığındakı ıstasyon mınıcık guneş hucrelerı gıbı kızıl ötesı lazer vuruşları yayımlayan ıkı dıyotlu bır chıp ten oluşuyor Bu yayını alacak bır de yer alıcısı ııışa edılıyor Yenı yıldan ıtıbaren kullanılmaya başlanacak olan sıstem lyı ışlerse radyo yayınlı arılar yardımıyla katıl arılaıın yer lerı belırlenecek hareketlerı kontrol edı lecek ve gerekırse ımha edılecek Amerı kalı an uzmanı Orley Taylor Afrıkalılaşmış katıl arıların davranışları ve çıftlesme lerı hakkında henuz hıçbır şey bılmıyoruz dıyor Katıl arıların sızdıkları bolgelerde Avrupa kokenlı balarılarıyla (kralıçe arılar) cıftleşmeyı basardıkları ve saldırgan qen lerını onlara aktardıkları belırtılıyor Yabancı fuzeler'n saptanması mantıgıy la ve Yıldız Savaşları teknolojibiyle gelıs tırılen katıl arılarla mucadele btratejısı ba kalım beklenen sonuçları verecek m ı 7 Katil arılar ve uzay sayaşı teknolojisı T