Katalog

BESLENME VE P S İ K O L O J İ Tatlı, kişiyi canlandırır mı? lım Teknık'ın edıtörune, tatlı ve nışas alı yıyeceklorın ınsanların 'duygudurumu" (mood) ustune bır yazı ha zırladığımı soyleyınce, o konuda bır suru şey yayımladık' dedı Ama bu, metabolızmadan çok ruhsal durumla ılgılı etkılere daır bır yazıydı Orneğın kadınların adet oncesı gergınlıklerını gıdermek ıçın çıkolataya sardırdık larını riuymuş muydu 9 Yuzundekı guluş tanıdık goldı Bunu bılmıyor muydun, yenı bır şey değıldı Kı' Konuyla ılgılı bır tartışma sırasında staıyer doktor kızlar da aynı şaşkınlıkla cehaletımı suzmuşlerdı Pekı, butun bu tatlıların etkılerını bılenler nasıl etkıledığını bılıyorlar mıydı bakalım? Sıgara tıryakılerı bu alışkanlıklarını bıraktıklarında hızla kılo almaya başlarlar Sureklı bır şeyler atıştırırlar, buzdolabı kapaklarını sık sık açarlar Eskı tıryakılere, kış ortasında dondurma en hoş ıkramlardan bırı sayılır Nışastalı ve şekerlı yıyocekler adeta tutunun yerıne geçer Pekçok kışı bu durumu el ve ağız alışkanlığı "bır şeyler arama" ıle açıklar Oral bağımlılık, sıgaradan yıyeceğe doğru da yer değıştırmış olabılır Ama davranış duzeyınde açıklamalar getıren bu göruşler hıkâyenın tumunu anlatmı yor Sıgara ıçenler, nıkotın yoksunluğu belırtılerıne karşı şekerlı ve nışastalı yıyecek lerı kullanıyorlar Şeker, nışastalı yıyeceklerı sadece sıgarayı bırakmaya çalışaniar değıl, gerginliklerıni gidermeye çabalayan pek çok kışı tercıh edıyor Araştırmacılara gore, karbonhıdrattan zengın dıyetle beslenen sı gara bırakıcılar, karbonhıdrattan fakır dıyetle beslenenlere kıyasla daha az gergın ve kaygılı oluyor, tutunsuz kalmayı daha kolay başarıyorlar Eroın bağımlılarının tedavılerı sırasında bol şekerlı yıyeceklerı tercıh etmelerı, alkol bağımlılarının lyıleşme surecıne karbonhıdratlı dıyetlerın katkıda bulunması da duşundurucu llaç, alkol ve tutun bağımlılıklarının teme lınde yıyeceklerle ılgılı sınır sıstemı bolumunde bır 'kısadevre'nın rol oynadığı, dolayısıyla verılen yuksek mıktar karbonhıdratla bu kısa devrenın ıptal edıldığı one suruluyor Ancak bağımlılar dışındakı ınsanların karbonhıdratları, özellıkle şekerlı yıyeceklerı ne den tercıh ettığı, bu kısa devre' teorısıyle açıklanamıyor Âdet oncesındekı bır haftaon gun ıçınde ve âdet donemınde özellıkle çıkolataya duşkunleşen kadınlar sırf hoşlarına gıtmeyen bır durumda çıkolatayı hak et tıklerını duşunduklerınden çıkolata yemıyorlar herhalde! Karbonhıdrattan, özellıkle şekerden zen gın dıyetle "depresyonları"nı yatıştıran kışılere bır başka ornek mevbimsel depresyonu olanlarda şeker ıştahının depresyona pa ralel artışı Gun ışığmın azaldığı mevsımlerle bağlantılı olan bu ruhsal bozuklukta, kı şıler parlak ışık tedavısınden yararlanıp lyı leştıklerınde şekere ve nısastaya olan duşkunluklerı hızla azalıyor Şekerlı, nışastalı yıyeceklerden oluşan bır yemeğın ardından kandakı ınsuhn duzeyı be lırgın ölçude yukselır Insulın, beyne ulaşmak ıçın trıptolan ıle rekabet halındekı amınoa Tatlı, ruhsal durumu nasıl etkiliyor? Yankı Yazgan B sıtlerden pek çoğunu saldışı bırakır Karbonhıdrat yuklenmesı beyne daha çok trıptofan ulaşmasını sağlar Trıptofan, ıştah, uyku ve 'duygu durumu'nun duzenlenmesınde otkı lı olan serotonının onmaddesıdır Trıptofanın beyne yuksek mıktarlarda ulaşması seroto nın mıktarını da çoğaltır Serotonın azlığının depresyon ve gergınlıkle de yakın bağlantılı olduğu tahmın edılıyor Dolayısıyla şeker ve nışastalı yıyeceklerı bolca yıyenlerın gergınlıklerının yatışması, depresıl duygulardan arınması ıçın elımızde teorık bır açıklama da var1 Ama Bır de ışın aması var Gergınlıkler o denlı yatışıyor kı, bır kesım şeker ve nışasta duşkunu kendılerını duygusal olarak depresıf hıssetmeseler de, yorgunluk ve uykululuk hıssı ağır basabılıyor Özellıkle depresıf belırtılerı ve gergınlığı olmayan bır kışı, bol şekerlı bır şeyler yedıkten sonra kendını oldukça yorgun hıssedebılıyor, dıkkatını ışıne ver mekte guçluk cekıyor Bu denlı yatışma' genellıkle "şekerım duştu herhalde" dıye yorumlanır ve kışıye şekerlı sular ıçırılır Oysa bu gıbı anlarda kan şekerı olçumu yapıldığında kan şekerının normal duzeyde olduğu göruluyor Tatlı yeme sonrası çoken rehavetın bıraz şıddetlı şeklını yıne trıptofan ve serotonınle açıklamak mumkun Trıptofanın beyne ulaşımı artık, serotonın mıktarı (ek sık olmadığı halde) artınca. fazlalıktan dolayı özellıkle uyuklama ve bıtkınlık ortaya çık mış olabılır Bu kanıyı destekleyen bır olgu, salt karbonhıdrattan ıbaret bır monuye az mıktarda da olsa proteın eklendığınde ıstenmeyen etkılerın onune geçılebılıyor stanbul'a hiç tepeden baktınız mı? Bir yuksekçe otelın, örneğin 360 üerecelık goruş açısını kullanctbileceğiniz Tepebaşı Etap'ın roofuna çıkınız. Neredeyse Karadeniz'e kadar uzanan derinlikteki goruntunün tadını çıkarırken, kentin hemen üzerinde "asılı duran", gnsarımtrak pis bir hava tabakası keyfinizi kaçıracaktır. Batüüann smog dediklerı kirli havayla karşı karşıyasınız. Bulunduğunuz yukseklığı temiz sanmayın. Uzakta gorduğunuz "smog"u soluyorsunuz orada da. lstanbul Boğazı'na bağlı "temizleyici" ruzgâr akımlarından etkilenmeyen semtlerde kirli hava, bazen, insana soluk alıp vermeyi kestirecek yoğunluğa ulaşıyor. Yükseltisi deniz düzeyinde ve daha asağına olan semtler, özellıkle sabah ve akşam saatlerinde surekli yoğun smog ıçinde kalıyorlar. Bu semtlerden geçerken sıs bulutuna giriyorçıkıyorsunuz. Doktor raporlarında "kirli havadan öldu"ye rastlanılmaz. Yaşlılann bu havalarda ölüm nedenı genellikle "nefes darlığı"ndan, "kalp"ten, "ecel"den vs.'dir. Sahipsiz, havasını isteyemn ıstedığı gibi kırletme ozgurluğüne sahip olduğu buyük kentlerde yaşamamn bedelini, anı ölumler ve omur kısalığıyla odüyoruz hepımız. • • * Bır sevindiricı haber: Başbakanlık Çevre Genel Mudurlüğü, pet siselerıne depozıto uygulaması ıçın gırişimler başlattı. Bu girışimi desteklıyor ve merakla bekliyoruz. Bakalım, urununü kullanat şişelerde pazarlayarak, tıiketicıye hem de kendi parasıyla çevreyi kırlettiren meşrubatçılar vs. mi kazanacak, yoksa ülkenm ve toplumun genel çıkarlarını gözetmekten sorumlu Çevre Genel Müdürlugu mü?.. • • • Bu arada bir duyurumuz var: Üçuncu cildimizin kapakları ve dizini yakında hazır olacak. • • • Sağlıklı bir hafta dileklerimızle... İ H A F T A N I N G Ü N D E M İ OKURDAN Tartışma Kürsüsü olmalı 29 Ekım 1988 tarıh ve 87 sayılı Bılım Teknık Dergısi, makalearaştırmaınceleme fürlerinde bana gore çarpıcı hazırlanmış 80 Milyarıncı Bebek'ten Yerın Oluşumu'na, Kafalar Savaşı'na kadar yerinde sealmış yazılarla dolu Ben, şu anda ortaokul Turkçe derslen veren bır oğretmenım. Bilim Teknık'ı başından ben ızlıyor ve cıltletiyorum. Daha önce de dergınıze yazmıştım; okuyucular koşesınde yazımdan kuçuk bır alıntı yayımlamiftınız. Okuyucuya açık okunması guzel bır polıfika, ama yetersız Çünkü, dergide bir "tartışma kursusu" oluşturulmuyor. Yanı ayda bır de olsa, bellı bır guncellığı olan bilımselteknık konuda, konunun uzmanlarını bır araya getırtp bu "tartışma kursusu"nu oluşturabılırseniz çok iyı olacağı kanısındayım. Müslüm KABADAYI BİZE Kafası karışanlara Yazıyı baştan sona okumuş olanların artık bu noktada, kafalarının yeterınce karışmış olduğunu var^ayarak duruma bır mudahalede bulunmak gerekıyor "Şımdı bu tatlı/unlu yıyecekler ınsana 1yı mı gelıyor, kotu mu? Yıyelım mı, yemeyelım m ı ? " vs vs gıbı bır çok soru ortada cevap beklemekte Bazı kışılerın bıyokımyasal bır bozuklukları olduğu, bunun sonucunda beyınlerındekı serotonın duzeyının duşuk olduğu one suruluyor Bu kışıler bılmeksızın, serotonın du zeylerını yukseltmek, yanı uykularını duzeltmok, gerginliklerıni yatıştırmak ve duygu durumlarını kalkındırmak ıçın bol karbonhıd ratlı yıyeceklere, özellıkle de tatlılara yonelıyorlar Varsayılan bu bıyokımyasal aksama, alkol ve tutun bağımlılarında bu maddelerden yok sun kaldıklarında ya da âdet oncesı gergınlık problemı olan kadınlarda bu donemlerde belkı geçıcı olarak ortaya çıkıyor Tatlıya, unluya yonelen kışı kendını oldukça lyı hısse debılıyor Ama bu durumlar dışında, şekerun ağırlıklı yıyecekler yıyen kışı hafıf şeklı "rehavet" olarak da adlandırılan bıtkınlık, uykululuk, verımsızlık gıbı belırtılerden oluşan bır duruma gırıyor Trıptofanın beyne luzumundan fazla gırmesını önlemek ıçın, çok tatlı unlu dı yete proteın eklemek, sozu geçen 'tatsız' etkılerı hafıfletıyor Eleştiriye eleştiri Halıd Gumuşlu adındakı okurunuza bır kuçuk yardımda bulunmak ıstıyorum Yazmndan anlaşılıyor ki felsefe sorunlanyla ılgılenıyorsa da bu sorunlara yakfaşımı hıç yok Kendısıne başlangıç olmak uzere, 18 yy gorgucu Ingılız fılozoflarının ve özellıkle Kant'ın, "Benı dogmatık uykumdan uyandırdı" dedığı Hume'un zıhmsel prensıplerımızden nedensellık uzenne yazdıklarını okumastnı tavsıye edeceğım Acobo çok mu ağır gelır? Eğer son yıllarda lıtelerde okumuş bır öörencı ıse Ataturkçu oğretımın ülkemızde devam etmış olduğu yıllara kadar lıselerde zorunlu olarak okutulmuş felsefe kıtaplanndan herhangı bırısınde, yukarıda anılan bahısle ılgılı sayfalar bulabtlır Emıne UNSUZ Cumhuriyat Blllm Taknlk • Sahıbı Cumhurıyet Matbaacılık ve Gazetecılık Turk Anonım Şırketi adına Nadlr Nadl • Genel Yayın Muduru Hasan C«mal • Müessese Mudüru Emln* Uşaklıgll • Yazı işlerı Muduru Okay Gön«rwln • Yayın Yönetmenı Oıtıan Buru l ı • Graflk Yönetmen Tüle* Haademlr •, TRABZON