Katalog

TÜRKÇE VE B İ L İ M D İ L İ onu yıllar önce esrarengız bır şekılde ele geçıren Amerıkalı bır laşra doktorunun rafla rından bırınde parçalara ayrılmış olarak, bulanık bır koruyucu sıvıyla dolu uç ayrı kava nozda bulunuyor Bundan ıkı buçuk yıl kadar once anatomı profesöru Marian Diamond, Eınsteın'ın bey nınden aldığı bır kup şeker buyukluğundekı parçada, normalden yuzde yetmış daha fazla glıya hucresıne rastladığından, bır dahıyı dığer ınsanlardan ayırt eden esrarın çözulduğu duşunulmuştu Glıya, beyındekı madde alışverışının yolunda gıtmesını sağlar ve sınır hucrelerının kanla beslenmesını denet ler Budurumdan Eınsteın'ın "duşunme aygıtı"nın fazlasıyla lyı beslendığı sonucu çı karılıyordu Ne var kı bazı uzmanlar karşı çıkmakta gecıkmedıler Aslında (azla mıktarda glıya hucresı lyıye ışaret değıldı Çunku delılerın beynı bu hucrelerle hıncahınç dolu olabılıyor Tum bu araştırmalardan ıkı temel sonuç ortaya çıkıyor llkl: Beyın uzmanlarının, her anıdan bır molekulun, her duşunceden de bır hucrenın sorumlu olmasını gerektıren bıyokımyasal modelı çurutulmuş oldu Bu teorının kesınleşmesı ıçın bınlerce sıçan, fare ve balık boşu boyuna beyınlennı (eda etmek zorunda kalmıştı, olumunden sonra Eınsteın da Artık şu açıkça ortaya çıktı kı, duşuncelerımız yalnızca blyokımyasal bır faalıyetten ıbaret değıl Butun bu beyın araştırmalarından elde edılen ıkıncı sonuçsa, ınsan beynının anatomık açıdan mılyonlarca yıldır, hıçbır değışıklık göstermedığı Eınsteın'ın beyın hucrelerının kısa bır sure önce Florıda'dakı bır goletın tabanında bulunan 8000 y,\lık bır kafatasındakılerden temelde farkı yok Ancak çok başka bır şey beynın ışleyış bıçımı değışmış Ruyalar, sanrılar, şıır ve dın beynın sağ yarısının bılınçse beynın sol yarısının hukumranlık alanında yer alıyor Jaynes modern dunya ınsanının ağırlıkla beynın sol yarısı ta rafından belırlendığı kanısında Bunun yanı sıra, en son araştırmalar, beynın ıkı yarısının hıçbır zaman bırbırınden bağırnsız olarak ayrı ayrı faalıyet gostermeyıp bırbırlerını destekledıklerını kanıtlıyor Farklı yonlerde uzmanlaşmış bu ıkı bolum bırlıkte, bır çokyönluluk oluşturuyor Işte sıze bunun bır kanıtı Çocuğumuzun konuşma merkezı beynın sol yarısında yer almakla bırhkte, beyınlerının sol yarısı tahrıbolan ınsanlar sağ yarıyı, konuşma yeteneğını yenıden oluşturmakta kullanabılmekteler Daha da şaşırtıcısı, beynın normalde konuşmayla ılgılı ışlevlerı yerını getıren bölgelerı, sağır dılsızlerde gorsel uyarımlar uzerınde uzmanlaşacak bıçımde dönuşume uğruyor Butun bunlar yalnızca beynımızın uyum yeteneğını göstermekle kalmıyor Bey nın tum bolumlerının eşgudum ıçınde ışlemesı, duşunme aygıtımızın butunluklu bır holograma benzedığını ortaya koyuyor Bu yuzden buyuk bır olasılıkla beyındekı tum duşunsel edımler aynı zamanda duygusal açıdan da değerlendırılıyor Bu yuzden bıyolog Francısco Varela, beyındekı karşılıklı bağımlılık ve ışbırlığının genellıkle sandığımızdan çok daha guçlu olduğunu kabul etmemız gerektığını soyluyor Onun bulguları, beyın yapılarıyla kışılık arasındakı bağıntıya, ya da orneğın Albert Eınsteın gıbı bır dahıyı dahı yapan şeye ılışkın, belırleyıcı onemde bır başka noktayı ortaya çıkarıyor Beynımızın durmaksızın ıç konuşmalar surdurduğu bu yenı duşunsel yapı modelının ışığında, Albert Eınsteın'ın kendı sozlerı, yaratıcılığının sırrını ıfşaedıyor Dahı fızıkçı şöyle dıyor "Duşunmemizin çoğu zaman kendlligınden ve bilinçslz olarak surduğüne hıç şuphem yok." Eınsteın ı uzun sure gozlemleyen psıkolog Max VVertheimer de duşunme surecını ta kı karşısında bulunan sorunun yenı bır 'gorunum"u elde edı lene kadar serbest bıçımde akıp gıden bır dızı fıkır olarak tanımlıyor Işte Eınsteın ın sır rı Beynının ıç konuşmalarını olabıldığınce ozgur bır akışa bırakıyor ve boylece kendılığınden normalde hemen hemen hıç kullanılmayan ' yan yol"lara "sapıyordu " Beyın ustunde araştırmalar yapan James Walter'ın belırttığıne göre, beyın dalgaları grafığınden temsıl edıcı bır ornek elde edılmesı ıçın, ınsanların çoğunluğunda 30 sanı yelık bır olçum yeterlı olurken, ustun yeteneklı bır kışının uretken beynınde bır dalga motıfının yınelenmesı ıçın, dakıkalarca sure geçmesı gerekıyor Eınsteın da kuşkusuz bu ıkıncı gruba gıren ınsanlardan bırı Demek kı yaratıcı bır beyın ıç konuşmalarını besleyecek bol mıktarda gevezelık malzemesıne sahıp olan beyın Ama yalnızca bu da yeterlı değıl Duşunen ınsanın uygun ıç sel duzenlemeler yoluyla "gevezelığe" olanak da tanıması gerek Türkçe bilim dili olur "Dilimiz, bilim dili olamazsa, eksiklik Türkçenin değil onu kullananlarındır." m Ardalı'nın 'Bılımsel Duşunce ve Dıl ' yazısının ıçerdığı savların ço ğuna katılmadığımız gıbı yazıda pek çok yanlışın da olduğuna ınanıyoruz Butunu ıle yazının dılımızı hor görduğunu uzulerek belırtmek gerekıyor Turk dılının ıncelıklerıne guzellıklerıne pek varamadığına ınandığımız yazar "ınsan zekasının teoıı yaratma yeteneğı o zekanın kullandığı dılın zengınlığı ıle doğru orantılıdır" derken yazısının çatısını tamamen yanlış bır sava dayanarak kuruyor Oysa dılın varsılı, yoksulu olmaz, bır toplumun nesı varsa dılı de onu söyler Uygarlığı gelışen toplumun bıreylerı yenı kuramlar / araçlar / makıneler bulurken "Bunun adı neydı 9 " dıye sormazlar, "Yaptığım, bulduğum bu şeyın adı ne ols u n ? " der ve uygun bır terımı ortaya atarlar Terımlerı de yıne o dılı kullananlaı gerek duydukları ıçın turetırler Kısacası "önce olay, sonra adı" vardır Cahit Ardah'ya yanıt Ömer Kuleli/Osman Gurel C Beyin antrenmanı Böyle bır antrenman yalnızca zekâyı, belleğın verımını ve duygusal dengeyı arttırmakla kalmıyor duşunme, bedensel hastalıklar uzerınde de sağaltıcı bır etkıde bulunabılıyor Karaormanlar'dakı Klausenbacıı klını ğınde yapılan testler buna bır kanıt oluşturuyor Burada hastalar "beyın joggıngı" yapıyorlar, kımı bılgısayar yardımıyla kımı de kıtaplar yoluyla Her ıkı durumda da temel ılkeler aynı Antrenman yapanın ortalama yanı optımal bır ozelleşmemış etkınlık durumuna getırılme sı Fazla gevşek ve hareketsız olanlar bu sureçte uyarılıp, gergın ve stres altında olanlarsa gevşetılıyor Zıhınde ılıman, yanı beynın kendı kendıne konuşmalarını mumkun kılan bır ıklım hukum surmelı Bu deneyde 5070 yaş arası beyın joggıngcılerının "akıcı" zekâsı, 14 gun ıçınde kontrol grubuna oranla yaklaşık 15 IO puanı olçusunde bır artış gosterdı Zıhınsel uretım kapasıtesı de aynı oranda yukseldı Bu arada duygusal dengede olağanustu bır duzelme oldu En yenı sonuç ıse beyın fonksıyon bozukluğuna sahıp hastalarda bıle zekâ kapasıtesının yukselmesı Butun bunlar, bızzat duşunmenın sağaltıcı bır etkısı olabıleceğını ortaya koyuyor Yalnızca beyın hastalıklarında da değıl Beynımız aynı zamanda tum bağışıklık sıstemımızı etkıleyerek genel sağlığımız uzerınde de belırleyıcı bır rol oynuyor Pekı buradan yola çıkarak, vucutla çevre arasındakı belırleyıcı dolayımı oluşturan beynın, daha kapsamlı bır toplumsal grup ıçındekı konumuna da tepkı verdığı sonucuna varabılır mıyız? Başkalarına olan eğılımımız, aıdıyet duygumuz, dayanışmamız, beynımızın ve dolayısıyla vucudumuzun sağlık sıstemı uzerınde önemlı bır rol oynayabılır mı? Ama o zaman bılınç ve benzerı zıhınsel performansları yalnızca bıreylerın beynınde ara mak boşuna mı? Her bırımızde kalıtımsal olarak bıze ulaşan deneyım", ınsanlığın kulturel mırasıyla butunleşıyor Ancak doğayla kulturun bu bıleşımı, bır obek sınır hucresının duşunme gıbı devasa bır şey uretebılmesını mumkun kılıyor Bu bızı bır paradoksla yuz yuze bırakıyor Duşuncelerın çağrışımların ve duyguların nasıl meydana geldığı sorusunun yalnızca nörolojık bır cevabı bulunamayacagından dolayı, bızzat norobıyolo|i kışılığımız.n en onemlı ıpuçlarını elımıze verıyor Çunku nasıl kı 100 mılyar sınır hucresının kendı aralarında oluşturabıleceğı bağlantılar, evrendekı atomlann sayısından fazlaysa, beynımız de elbette parçalarının toplamından fazla bır şeydır (P.M.4/1988) ya dersınde öğrenır Aktarma olmadan bılgı ureyemez, Amerıkalılar Elnsteln'ı daha lyı anlayabılmek ıçın kendısını bıle ABD'ye ak tardılar Bu unlu adamı bır Turk öğıencısı J.A. Coleman'ın yalın anlatımını Turkçeye çevıren O. Gurel'den öğrense yanlış mı olur' (Bknz Herkes Içın Görelılık, VYayınları, 1987, Sahaflar Çarşısı'nda daha çok örnekler bulmak olasıdır) Delıkanlımız Eınsteın'ı anlayacak duzeyde Ingılızce öğrenmeden onu en lyı anlayacağı kestırme bır yoldan, anadılınden, oğrense yanlış mı olur? Güncel dil ve felsefedeki sımrları 4. Sayın Ardalı'nın mantıkçı pozıtıvızm ve Vıyana çevresı olarak bılınen felsefe akımından kopmuş olan, çözumleyıcı felsefe okulundan çok etkılendığı anlaşılıyor Özellıkle VVİttensteln, VVIsdom ve Austln gıbı felsefecılerın çalışmalarıyla 1950 yıllarında ABD'de genış etkıler uyandıran dılbılımsel çozumleme akımı, kavram ıle sözcuğu özdeşleştırerek anlamların ortaya çıkışıyla tarıhsel gelışımlerını bırbırınden soyutlamaya çalışır bu ıse genellıkle felsefe kavramlarına 'guncel" dıl sözcuklerının verleştırılme sınde anlam farklılıklarına dıkkat edılmes amacına yönelıktır Bu arada "guncel dıl kavramının felsefedeki sınırlarının da tumuy le belırsız olduğuna dıkkatınızı çekerız Bunu mu savunuyorsunuz7 5. Geçen yuzyılda doğan ve termodınamıkle bılım dunyasına kazandırılan soyut entropı kavramı, yanı enerjının değersızleşme derecesını gosteren fonksıyon, evrenın ısıl ölumunu öngorduğu ıçın buyuk tartışmalara yol açmıştı Ancak yuzyılın sonunda unlu fızıkçı Botzmann, gazların davranışlarını ıstatıstık mekanıkle açıkladığında entropının artışı kuralının da ıstatıstık ozellık taşıdığını ortaya çıkarmıştır Çevresıyle madde ve enerjı alışverışl yapan bıyolojık sıstemlerın termodınamığı uzerıne çalışmalar yapan llya Prlgoglne bu tersınmez olayları ınceleyerek termodınamığın ıkıncı ılkesını "allak bullak"etmemıştıriÇok karmaşıkorganık yapıların yenı duzenlemelerınde yerel entropı azalmaları olacağı apaçıktır Kımı yuksek molekullu sıstemlerde duzensızlıkten duzenlılığe geçış tepkımelennın araştırılması bılımın guncel ılgı alanlannda yer almaktadır Yenı kavramsal boyutlar kazanılması ent ropıden başka sozcukler ıçın de geçerlıdır ve bunların Turkçe duşunme .le çelışeceğını hıç duşunemıyoruz 6. Kuvantum mekanığı gıbı çok kuçuk nesneler bölgesının ve görelılık kuramı gıbı çok hızlı nesneler bölgesının getırdığı kavramların Turkçede kavranamaz olduğu savı da çok yadırgatıcıdır Doğa bılımın kavranma ve yo rumlanma sureçlerını dılbılımsel yeterlılık olçutlerıne bağlamak bıze göre köksuz bır ındırgemecılıkten ıbarettır Bılımsel yayınla Umutsuzluğa kapılmış C Ardalı bu nedenle "Turkçe'nın gucu ne kadar'" dıye sormadan önce Turkıye'nın, Marmara Unıversıtesı'nın gucu ne kadar dıye sormalıdır kendısıne Ulkemızde yuksekoğretımın bır haylı gelışmış olduğunu şaşılası bır rahatlıkla one surebıldığıne gore belkı de bu sorumuzun yanıtını da kendısı daha kolay bulur Ya da kendı ortamını, ınsanlarını daha lyı tanıma fırsatı buldukça yazar umutsuzluğa kapılmış ve kendı kendıne yabancı dıllerde yazılmış bılımsel kıtaplarm Turkçe'ye çevrılmelerı ımkânsız olmasa bıle faydasızdır" sonucuna varmıştır, hele hele yazının sonunda Bu tur çabaların zarardan başka bır şey getırmedığı gunumuzun hâkım olan ınanışıdır" dıyerek kendı göruşunu kurallaştırması hıç de bılımın kurallarına / geleneklerıne uymuyor Bıraz daha hoşgöru, alçak gonulluluk lutfen' Hele bu savları ana dılınıze karşı ortaya atıyorsanız Ardalı'nın dikkatine Butunsellığını tartışmak ısten.edığımız yazının amacını ve bızım savunduğumuz "Turkçe bilim dili olur, olamazsa eksiklik Turkçe'nin değll, onu kullananlarındırl" savını aşağıdakı bırkaç soru ıle açmak ısterız Sn Ardalı'nın dikkatine 1. "Dılın soyutlama yeteneğı ve zengınlığı esastır' dıyorsunuz Arapça bu tanıma, çok lyı uyuyor Neden Arap devletlerı uygarlık ölçeğının en ustlerınde değıller öyleyse? 2. "Dılın kavramlar yaratabılme yeteneğı ırsıdır" savınızı Turkçenın bılım dılı olarak yetersızlığı savınızla butunleştırerek Turklere bılım dunyasında yer yok sonucunu çıkarabılır mıyız? Cahıt Arf'ı Asım Barut'u Oktay Sınanoğlu'nu, Feza Gursey'ı sız hangı sınıfa sokuyorsunuz'? 3. Unlu yapıtları / kuramları çok ınsan başkalarının anlatım ve yorumları ıle tanır ve oğ renırler Orneğın W. Helsenberg'ın unlu Belırsızlık llkesı'nı (sızın yazınızda yanlışlıkla buna genel relatıvıte teorısı denmış1 ) her unıversıte bırıncı sınıf öğrencısı genel kım Devamı 6. Sayfada