Katalog

K I S A K I S A N Ö RO Beklediğiniz bir kimseyi yüzlerce yüz arasından nasıl tanıyabildiğinlzi hiç merak ettiniz mi? Çocuk, annesinin yüzünü kaçıncı ayda tanır? Tanımama hastalığı nedir? Koyunlar, diğer koyunları ayırt edebilir mi? Bir bakışta nasıl taı Genel olarak, cısımlerın ıncelenıp kesın ıfadelerle anlatılabılır belırgın özellıklerı vardır örneğın belırlı bır mantar turu rengı, şapkasının bıçımı ve govdesının şeklıyle tanımlanabılır Ve turlerın çeşıtlı özellıklerını bılmek, karşılaşılan örneğın tanımını yapmak ıçın yeterlı olur Oysa yuzlerle olay, çok daha farklıdır Bir yuzun ozellıklerının kesın bır dökumunu yapmak hemen hemen olanaksız gıbıdlr Polıs dosyalarına bir göz atın, kemerlı bır burun, dar alın /e kumral saçlar tanımına uygun bınlerce yuz bulabılirsınız Dolayısıyla bır mantarı dığerınden ayırmanın, trenden ınen bır arkadaşın yuzunu tanımakla aynı olduğunu söylemek hata olacaktır Aradığımızı buluncaya dek, trenden ınen her yuzde burnu, ağzı, kaşları ayrı ayrı ıncelemek söz konusu değıldır Tanıma k da, tıpkı tanımamak gibi anl ve kesin bir olgudur. Karşımızdakı yuzun beklenen olup olmadığını anlamak ıçın bir tek bakış yeter. Bılımadamları bu tanıma surecı ıçınde beyınde neler olup bıttığını anlamaya çalıştılar Bu konuda doğrudan ınsanlar uzerınde deney yapmanın zorluğu, onları olaya beyınsel hastalıklar ve amelıyatlardan yaklaşmaya ıttı Beynın sağ yarısı uzerınde, parıetal (yan) lobun ust kısmında ve oksıpıtal (artkafasal) lobun yakınında bulunan ufak bır sahanın hasar görmesının "propagnosıe" adı verilen bır bozukluğa neden olduğu da böylece anlaşıldı Bu hastalık yuzlerı tanıma jmkânsızhğı olarak tanımlanabılır Bu hastalığa yakalanmış kışıler, en yakınlannın resımlerını bıle tanıyamazlar Bır yuze dakıkalarca baktıktan sonra, onu dığer resımlerın arasından çıkarıp bulamazlar Oysa cısımlerı, ıster fotoğraf ve ısterse çızgı halınde olsun, gayetiarıat tanıyabılırler Eğer hasar beynın sol yanında ve aynı noktada ıse, kışı yuzlerı tanır fakat geometrlk şekllleri blrblrlnden ayırt edemez. Etkılenen kısmın beynın sağ ya da sol yarısı olmasına göre ortaya çıkan davranış farklılıklan, temporal (şakak) lobun parıetal ve oksıpıtal loblarla bırleştığı ust kısmı uzerınde yapılan operasyonlar sayesınde açığa çıkarılabılmışlerdır Piliçlere gözlük merıkalı norobıyolog Frank Schaeffel piliçlere gozluk taktı ve çok sayıda hayvanda yapay yolla mıyop ve hıpermetrop yarattı Ancak, hayvanların buyudukçe 'körtavuklar" halınegelmedıklerı ve gözlerının zamanla gözluk camlarına tam uyum sağladıkları ve gorme bozukluğunun tamamen dengelendığı goruldu Tabıı, gözluksuzyem bulmadazorlukçektıler Deneyın amacı, bu gozyuvarlağının buyumesını hangı kımyasal maddelerın etkıledığıydı Araştırmacı, pılıç gozferınden edındığı bılgılerın, çocuklarda goz bozukluklarının tedavısınde yardımcı olacağı duşuncesınde • Çevirı: Belgin Öz oyunlar hemcınslerının yuzlerını tanıyabılıyorlar mı? Dığer bır koyunun yuzunu, suruyu bekleyen köpeğınkınden ya da çobanınkınden ayırt edebılıyorlar mı? Şımdı bu soruya olumlu cevap vermek mumkun Evet, koyun lar da fızyonomıstler de daha önce görduklerı bır yuzu hemen tanıyabılıyorlar Aslında bunda çok şaşılacak bır şey yok, onlar da tıpkı topluluk halınde yaşayan dığer hayvanlar ve ınsanlar gıbı bıreyler aıleler ve cınsıyetler arasında bırblrlerını tanıma gereklılığını duymaktalar Daha da onemlısı dost yuzlerı duşman olanlardan ayırt etmek zorundalar Uzun bır sure, bu tanınanın koku alma duyusu ve kokusal mesajlar sayesınde mumkun olduğu sanılmıştı Bu çok sayıdakı omurgasız ıçın geçerlı bır varsayım olmakla bırlıkte, omurgalılar ıçın durum çok farklıdır Balıkların kur yapmak ıçın pullarının rengı nı değıştırıp, görkemlı bır gıysıye burunmelerının elbet bır nedenı vardır Tavuskuşları da boş yere kabarmıyorlar Doğa erkek kuşların tuylerını neden öylesıne parlak renklere boyamış? Hayvanlardakı bu tur değışımler, aşk oyunlarında gorsel durtulerın önemlı rol oynadıklarının bır kanıtı değıl mı? Yanı, fıziksel görunumun bırçok hayvan tarafından algılandığını söylemek yanlış mı olur? insanlar kışısel kokuları hıssetmekten çok once yuzlerı tanırlar Dahası, yuzu ve onu ofuşturan çızgılerı tanımakla kalmayıp ıfadelerı çözumlemekte de buyuk becerıye sahipler Yuzlerı ve ifadelerı tanıma yetısı ınsanlarda çok ufak yaşlardan ıtıbaren ge lışmeye başlıyor Bebeğin daha ilk aylarda blle, dunyasını oluşturan belll belirslz olgular arasında yuze benzer pembemsi şekllleri ayırt edeblldlği testlerle kanıtlandı Bu testler tumüyle fizyolojik bir gözleme dayanmaktadır: Bebek, bir cisme karşı ilgi duyduğu zaman (kı, bu onun cısmı algıladığının da bır göstergesıdır) kalp atışları ani olarak yavaşlar. Bu açıdan yola çıkarak bebeğin dış dunyaya uyanışının evrelerını belırlemek de mumkun olmuştur Ikıncı ya da uçuncu ay larda önundekı hareket halınde olan her cısım bebeğin ılgısını çeker Bıraz daha sonra, yuze benzer oval bır karton parçasını bır çubuğun ucuna bağlayıp ona uzattığınızda, karton hareketsız bıle duruyor olsa bebeğin ılgısını uyandıracaktır Ve şaşılacak şey Kare kesılmış bır kartonun bebek ıçın hıçbır anlamı yoktur Yedlnci ve sekizlncl aylarda ıse ıfadelere duyarlı olmaya başlar Oval kartonun uzerıne guler çızgıler çızıldığınde bebek memnunıyetını hareket ve seslerıyle bellı edecektır Uzgun bır ıfade karşısında şaşırıp kalacak ve hatta ağlamaya başlayacaktır Bu gozlemler yalnızca bırer bılımsel olgu değıldır Yedı aylık bır bebeğin, yatağına guler yüzle eğllane bır gulucukle cevap verdığı kızgın veya uzgun bir yüz karşısında ıse surat asıp ağlamaya başladığı bırçok aıle tarafından da denenmış bır olaydır Çocuk annesinin yuzunu sadece dokuzunca ayına yaklaşırken tanımaya başlar Demek kı tum bu sure boyunca beyın de kademelı bır şekılde olgunlaşmıştır A K Sol taraf... Söz konusu bu bozuklukların daha derinlemesıne ıncelenmesı, beynın her ıkı yarısının ayrı ışlev ve görevlerı olduğunu ortaya çıkarmıştır Sol taraf dılle ıfade edılen soyut ışlemlerın sahasıdır Geometrık şekıllerın ya da bır geometrık şeklı andıran duzgun kenarlı cısımlerın tanınması, ancak soze çevrıldığınde bır anlam kazanmaktadır Bu bır yuvarlaktır, bu bır karedır gıbı Dolayısıyla, beynın sol yarısı sağlıklı olduğunda ve beyın görulen cısmı sözlerle ıfade edebıldığınde tanıma gerçekleşmış olacaktır Benzen molekülü atomu fotoğraflandı ... Sağ taraf Merkezı'nde bılım adamları, benzen molekullerının atomlarını gösteren ılk fotoğralları çektıler Özel bır mıkroskopla (Scannıng Tunnelıng Mıcroscope STL) saptanan bu fotoğraflar, benzen molekullerının halkalar halınde dızıldığını gosterıyor Elde edılen fotoğraflar Alman kımyagerı August Kekule'nın 1865 yılında uykusun da gorduğu ruyayı doğruluyor Kekule ve zamanının dığer bılım adamları, benzen molekullerınde atomların nasıl dızıldığını anlamaya çalışmışlardı Kekule ruyasında, dönerek kuyruğunu ısıran bır yılan görmuş bunun uzerıne, duz bır sıra halınde dızılen atomlardan oluşan dığer bırçok organık molekulun aksıne, benzen atomlarının bır halka oluşturduğunu ılerı surmuştu Yenı teknık (STM), benzenın karmaşık ayrıntılarını değıl, dığer organık bıleşımlerın de atom duzeyınde ıncelenmesıne olanak verebılecektır f j • ^^k JA JK 'ın San Jose'dekı • W\ I U I (CahfornıaABD) AlI W l f Imaden Araştırma Buna karşın, sözlerle ıfade edılemeyecek şekıllerın tanınması beynın sağ yarısında gerçekleşır Her bırınde duz bırer burun, açık bırer alın ve san saç bulunan ikl yuz arasındakı fark ancak, sözlerle ıfadesı mumkun olmayan akılsal bırtakım ılışkıler sonucunda belırlenmektedır işte bu nedenle "propagnosıe" her zaman, beynın sağ yarısının hasar gormesı sonucunda ortaya çıkmaktadır Yuzdekı arkadaşlık, dostluk, düsmanlık, kln, umursamazlık, kuşku gıbı ıfadelerın tanımı da beynın bu kısmında mı yapılıyor? Araştırmacılar bu soruya cevap verebılmek ıçın maymunları denek olarak kullandılar Beyinlerının, sağ temporal lobun ust kısmında, temporoparıetooksı Dostlar düşman oluyor D uzenlı sıgara ıçenler, kendı bağışıklık sıstemının savunma askerlerı olan makrofajları, kendı vucuduna saldırtıyor Makrofajlar böylece, bak terılere veya kanserlı hucrelere karşı savaşta engellenıyor Ohıo Devlet Unıversıtesı'nde görevlı Bruce Davıs ve arkadaşlarının son araştırmaları, sıgara dumanlarının bronşlarındakı makrofajları, akcığer dokusuna saldırttığını gosterıyor Bılım adamları, 8 8 yıldır sıgara ıçen 11 kışıyle, sıgara ıçmeyen aynı yaştakı 13 kışının akcığerlerındekı makrolajları karşılaştırdılar Sıgara ıçenlerın makrofajlarının sıçan dokularına, 4 mıslı daha fazla zarar verdıklerını ve ayrıca hızla çoğaldıklarını saptadılar (Geo, Temmuz 88) Yüzlerce yüzden biri Treni karsılamaya glttlğlnlzde, bekledlğlnlzin yüzünü yüzlercesl arasında nasıl tanıyabildiğinlzi hiç merak ettiniz ml? Bır kolan yardımıyla hareketsız bırakılan bu koyun yukarıda dızılen suratlann göruntulerını ızlıyor Boynuzlu (1'den 5'e • muflon, manşetlı muflon, tanıdık bir Dalesbred, tanıdık olmayan bir Dalesbred ve keçi) boynuzsuz (6'dan 8'e Gal dağları koyunu, Clun Forrest koyunu, Fln koyunu), domuz, çoban köpeğl, Insan, buyuk boynuzlu, kuçuk boynuzlu ve boynuzsuz koyun resımleri Başına yerleştırılen elektrotlarla tepkılennı alıp bır elektroansefalogram kaydedlclyle iletmek mumkun oluyor insan veya köpeğln görüntüsu karşısında bazı beyın uyarıhucrelerl büyük tepki gösterıyortar