Katalog

UZAY KISA KISA atmak 10. gezegen mi? ABD'nin uzaya gönderdiği Ploneer 10 ve Pioneer 11 araçlarından alınan sinyaller güneş sistemlnde onuncu blr gezegenln varlığını naber veriyor. Sauna katil mi, Sağlıkkaynağımı? ıteratür Tıp Dergısı'nde yer alan 'Brıtısh Medıcal Journal' kaynaklı bır habere gore, saunada meydana gelen anı ölumler saunalardan tıp çevrelerınde kuşku duyulmasına yol açıyor Saunaların sayısındakı hızlı artış, çoğunlukla zayıflamak ve zındelık kazanmak amacıyla yararlanılan bu "sıcak mekânları" tıp çevrelerinde tartışma gundemıne getırdı Bazı on koşullara uyulmadığı takdırde saunaların ınsan sağlığına yarardan çok zarar getırdığı öne surulen yazıda, ateşlı hastalıklar sırasında, alkol ve yağlı besınler alındıktan sonra, ağır egzersız sonrasında ve vucudun susuz kaldığı durumlarda saunaya gırmenın sakıncalı olduğu belırtılıyor Kalp hastalığı olanların ve yaşlıların saunada başlangıçta beş dakıka dan uzun kalmamaları önerılen yazıda, sauna sıcaklığının normalde 8090° C su buharının ıse 5060 gram/m3 olması gerektığı kaydedılmış Ayrıca saunadakı sıcağın, ınsan beynınde doğal bır morfın olan endorfınlerın salgısını arttırdığına ve bu nedenle ağrıların dındırılmesınde, vucudun gevşemesınde ve ruhsal gergınlığın azalmasında saunanın olumlu etkısine de yazıda yer verılıyor Saunadakı "sosyal ortam" ınsanları saunaya çeken önemlı etkenler arasında (IM) L G b koşullardakı yetersızlığımız, çocukardan en az bırını yaşatamamamız Akraba evlılığı ve ıkızleme oranları, lygarlık ve gelışmışlık olanaklarının kulanım duzeyı açısından bırtur paramet9 nıtelığı taşıdıklarından önemlı Ayrıa, akraba evlılıklerı, genetık duzensızklerı ortaya çıkaran bır mekanızma olaak da önemlı Uçuncu konu, çocuksuz evlılıkler Baı'da bu grup evlılıklerın oranı °/o 1015 kı kuşağı kapsayan bır araştırmamız)a, bızde, çocuksuz evlılıklerın oranının /o 5'ın uzerıne çıkmadığını görduk Bu Igınç bır özellık tabıı Ama genetık bır ledenı olup olmadığını bılmıyoruz Saıırım, evlenme âdet ve davranışlarımız >nemlı bır etken, özellıkle kırsal kesımie, hâlâ, "bugun evlen, yarın doğur" stenıyor Anadolu'da genet|k yapı açısından ıljınç yoreler de var Örneğın Nevşehır'ın Pullar köyu, Antalya'nın Akyarı koyu gı)i Çullar'da, en az 120 yıldır (en az l kuşaktır) suren bır kas erımesı hastaığı var Bu, tıp dunyasında bılınen ıkını buyuk aıle Köyde 80'den çok kışıde ıastalık saptandı Önlem çalışmaları da .uruyor Toroslar'dakı dağ köylerınden Vkyarı'da ıse, 34 yıllık bır ınceleme soıucu, 2425 kişide, cinsıyet duzensızıklerı saptandı "Akyarı tıpı erkek yalanı hermafrodıtızmı" dedığımız hastalıka, aslında erkek olarak döllenmış, ama jelışme surecındekı hormon duzensızıklerı nedenıyle ne kadın ne de erkek jörunumune ulaşılabılmış ınsanlar soz onusu Bu ınsanlar, Akyarı'da, aıleleınce uygun gorulen ya da kendılerının stedıklerı cınsıyette buyutulmuşler Anadolu'nun genetık yapısına ılışkın ;alışmalarımızda en buyuk sorun ekıp ;urabılmek Maddı sorunlardan da buaık bır sorun bu Yenı araştırmalar ıçın rurtdışından da teklıfler alıyorum, ama îkıp konusu yuzunden çok duşunmek jerekıyor, bıle dıyebılırım n 1931 yılında Balıkeslr'de doğan Beklr Sıtkı Jaylı, llk ve orta ögranlmlnl bu llde yaptı. stanbul'daki tıp öğrenimi sırasında geneIğe ilgl göatermeye basladı 19611962 rıllannda, Ameıika'da, John Hopkıns Has«nesi'nde genetik üzerine çalışmalar yapı. 1966'dan bu yana çalışmalarını Ankaa Unlvarsltesi Tıp Fakütlesi'nde surdüren Şaylı'nın, yurtiçınde ve dışında yayımlannış çeşitli kltap, inceleme ve araştırma youlan, makaleleri bulunmaktadır Şaylı, evli *• Ikl çocuk babaaıdır. uneş'ten, Plüton'un yaklaşık Iki katı kadar uzak olduğu tahmın edllan gezegenın elıps biçimll bir yörungeyo sahip olması gerektlğl ilerl sürülüyor ve yorüngesinın Guneş çevreslndeki dlğar gezegenlerin yörüngelerlne oranla daha eğik olduğu sanılıyor Mart 1927'de uzaya fırlatılan Pioneer 10 Jüpiter'in detay fotoğraflarını çeken ilk uzay aracıydı Ertesl yıl gönderilen Pioneer 11 de Jüpiter'in yanından geçtı ve Satürn yüzeylnin yakınından uçan ılk uzay aracı oldu Her iki aracın da aslında ışlerı bu kadardı ve baska herhangı bır gezegene gıtmelerı planlanmamıştı Ama NASA her ıkı araçla da bağlantısını sürdurdü çünkü araçlar uzayda hâlâ gaz ve manyetlk alan ölçümleri yapıyorlardı NASA'da Jet Propulsion Laboratory'de çalışan John Anderson Pıoneerlarla bağlantıyı sürdürmek Içln başka blr neden daha olduğunu ılerı suruyordu Ona göre araçların hareketlerı Guneş Sıstemi'nin en dış bolümunde bılınmeyen buyük bır kutlenin çekim etkısinde olduklarını gösterıyordu Astronomlar bu tür blr kütlenln var olması gerektığıne ınanmış görunuyorlar Bu kutlenin variığına ılişkın kanıtlar Iki buyuk dış gezegenın, Uranus ve Neptün'ün hareketlerının ızlenmesıyle elde edildl Sırasıyla 1781 ve 1846 yıllarında keşfedllen bu gezegenler o zamandan berı kendı yörüngelerı uzerınde biraz düzensız bır bıçımde hareket edıyorlardı Bu durum her ikisinin de daha uzaktakı bir gök cismınin çekimlnın etkisinde olabıleceğını gösteriyordu Bu gök cisminin araştırılması çalışmaları yuzyılbaslannda Plüton gezegenınin keşfedılmeslne yol açmıştı Ancak son gözlemler Plüton'un, Neptün ve Uranus'un yörüngelerını bozacak kadar büyük bir kutleye sahıp olmadığını gösterdi Araştırmalara hâlâ devam edılmektedır gımız için şaşırdığımı soylemellyim" dedikten sonra "bu durum, Neptün ve Uranus'ün hareketlerındekı sapmalara Güneş'e ortak, yıldız benzerı herhangı bır cısmın neden olması ıhtımalını ortadan kaldırıyor" dıye ekliyor Bu sonuç yalnızca Güneş'e eş bır yıldızın var olması ıhtımalını ortadan kaldırmakla kalmıyor, ayrıca Güneş sıstemının dış bölgesınde Jüpıter benzerı ağır bir gezegenln var olması ıhtımalını de neredeyse sıfıra ındlriyor Araştırmalar ayrıca Neptün'ün hemen arkasındaki yıldız kümesinin toplam ağırlığını da sınırlıyordu Buna göre yıldız kümesinin toplam ağırlığı dunyanın ağırlığının beş katından daha fazla olamazdı Ancak Üranüs ve Neptün'ün hareketlerını bozan şeyin ne olduğu sorusu hâlâ yanıtlanmış değildlr Anderson, sonuçları blr kez de U S Naval Observatory'den (ABD Deniz Gözlemevl) araştırmacılarla kontrol ettlkten sonra ıkı dış gezegenın hareketlerındekı bc~ zukluklann gerçek olduğundan ve hatalı gözlemden kaynaklanmadığından emın oldu Yenı analızlere göre Uranus ve Neptün yalnızca sınırtı bir süre içlnde yaklasık 1810'dan 1910'a kadar etkı altına gırdıler Anderson 1910'dan bu yana bu gezegenlenn hareketlerınde herhangı bır sapma gözlenmedığlm ıfade ediyor Tek çözüm çok ağır olmayan (dünya kutlesının yaklasık beş katı kadar) dığer gezegenlerınkinden daha eğlk ve ınceuzun bir Bitki genetiğinin "Sirke sineği" S Nasefda Jet Propulslyon Laboratory'de çalısan araştırmacı John Anderson yörünge üzerinde dönen yeni bır gezegenın var olduğunu kabul etmek gıbı görünüyor Şu anda bu gezegen Pioneer araçlarını etkısı altına alamayacak kadar uzakta olabı lır Pıoneerierln verilerl bu gezegenin yerinl tespıt etmek ıçın çok yetersızdı ama ABD Denız Gözlemevı'nden Bob Harrıngton'un tahmınlerını de destekleyecek nıtelıkteydı Harrlngton Uranus ve Neptün'un hareketlerını, Dünya'dan üç ıla beş kat daha ağır, eğık ve uzun bır yörunge uzerınde Guneş çevresındekı turunu 800 yılda tamamlayan bır gezegenle açıklanabıleceğını ılerl surmüştu Harrıngton yıllar önce Anderson'a, Pıoneerların herhangi blr çekim kuvvetinin etkisı altına gırmeyeceğını çünkü hıçbır Pıoneer'ın var olduğu ılen surulen 10 gezegene (Harrlngton bu gezegene Humprey adını takmıştı) henuz yeterınce yaklaşamayacağını söylemış olduğunu ifade ediyor Aynca Harnngton un hesaplamalan bu gezegenın gökyüzündekı yennı de aşağı yukarı göstenyordu Ona göre 10 gezegen bır hayll guneydeydı ve gözleyebılmek ıçın Yenı Zelanda'ya bir teleskop kurulması gerekıyordu Geçen yıl Yenı Zelanda ya kurduğu teleskopla dört grup lotoğrat çeken Harrıngton hıçbır şey bulamadı ama bu yıl da araştırmalarına devam ediyor (Nmnclantıat) Uranus ve Neptün'ün yörüngelerinı bozabilecek üç ayrı tlpte cisım olabilir En yakın ihtlmal Plüton'un ötesınde bir başka gezegenin, "10 gezegen"ln var olması Blr başka ıhtimal Ouneş çevresınde bır yörungeye sahlp ve Güneş'e en uzak gezegenden çok daha uzak, belırsız bır yıldızın var olması 'Son ıhtimal ıse gezegenlenn hemen arkasında bır yıldız kümesinin var olması ve yörüngelerdekı düzensızlığe bu kuyruklu yıldız kümesinin neden olması ıhtımalidir Anderson beş yıl önce, Guneş'e yakın bllinmeyen bır yıldızın çekım kuvvetıyle Pioneer 10 ve 11'in hızının artacağı varsayımıyla her ıkı aracın da rotası ve hızı uzerıne ayrıntılı blr çalışmaya giriştı Uza,y araçlarını ızlemenin gezegenlerln hareketlerını ızlemeye oranla ikı avantajı vardır Araçlar çok belırgin bir frekansla radyo sınyallerı yaymakta ve Doppler etklsi nedenıyle hızda ortaya çıkan çok kuçük (arklılıklar bıle tespıt edılebılmektedir Ayrıca bir uzay aracı sanıyede 14 km hızla yol alırken bıle çeşıtlı ölçumleri sanıyede 1 mm'ye varan bır kesinlikle yapmak mümkun olmaktadır Buna ek olarak ınsansız uzay araçlarının Guneş'ten uzaklığı, bilınen en dış gezegenin Guneş'ten uzaklıgından daha fazla olabilmektedir Şu anda Pioneer 10 Güneş'e Plüton'un ortalama uzaklıgından daha uzaktır Pluton elıps şeklınde bır yörüngede olduğu ve şu anda Güneş'e Neptün'den daha yakın durumda bulunduğu içın Ploneer 10, Güneş'e, en uzak gezegenden %40 daha uzaktır Sonuç olarak da herhangı bır uzak komşu yıldızın etkısine daha kolay girebilir (Pioneer 11 hâlâ Neptün'un yörungesının ıçindedır) Anderson şu ana kadar, Pıoneerların yenı herhangı bır çekım kuvvetinın etkisı altına girdlklerlne Ilışkın bır kanıt bulunamadıgını belirtiyor "Herhangi bır şey bulamadı ırke sıneğı (meyve sıneğı) veya bılım dunyasındakı ısmıyle drosophıle, genetıkçılerın araştırmalarında en sık yararlandıkları canlılardan sayılır Drosofılanın kuçuk, kolay ureyen bır canlı olması ve tyı bılınen bır genetık yapıya sahıp olması onu genetık araştırmaların baş kahramanı yapmıştır Yıne bakterı genetığınde drosofılanın eşdeğerı olan başka bır canlı Escherıchıa coli'dır E colı bu alanda bırçok yararlı buluş yapılmasında en az drosofıle kadar yararlı olmuştur Bıtkı genetıkçılerı, araştırmalarında kullanabıleceklerı bır bıtkıyı uzun za mandan berı aramaktaydılar Aynen drosofıle veya E colı gıbı genetık araştırmaya clverışlı özellıklere sahıp bır bıtkının varlığı, Colorado Botanık Sempozyumu'nda belırlendı Soz konusu ıdeal koşulları kendınde toplayan bıtkı, Arabıdopsıs thalıana adındakı yabanı tere otuydu Arabıdopsıs bıtkısı, laboratuvarda yetıştırılmesı kolay ve kuçuk bır bıtkı Bır sonrakı kuşağın yetışmesı ıçın 45 haftalık kısa bır sure yeterlı Bunun yanında genetık yapısı oldukça kuçuk ve basıt Arabıdopsısı keşfeden" botanıkçı Meyerovvıtz, bıtkının DNA buyukluğunun yaklasık 70000 kılobaz dolayında olduğunu tahmın ediyor Bu rakam mayaların ve drosofılanın DNA buyukluğu ıle kıyaslanabılır Insan DNA'sının bu yukluğunun 2 mılyon kılobaz olduğunu hatırlatalım Arabıdopsıs DNA'sı ıle çalışmanın kolay lığı, az sayıda tekrarlı bolum ıçermesı (repetıtıve sequence) Bıtkıler uzerınde yapılacak transformasyon çalışmalarında Arabıdopsıs gelecek ıçın başarı vsadedıyor. (I.M.)