Katalog

KISA KISA KALITIM BİLİM Kadınlarda kalp krizi ve sigara J ^ ^ ^ H ^ f c 'de yapılan bır ^ ^ A B C M U araştırmaya go^r^k U m ^ re, genç ve orta yaşlı kadınlarda gorulen kalp krızlerının yarısına sigara neden oluyor, bır gunde ıçılen uçdort sigara bıle tehlıkeyı arttırıyor Bırkaç yıl oncesıne kadar, uzmanlar sıgaranın kadınlarda kalp hastalıklarına neden olmadığına ınanıyorlardı Ancak son çalışmalar, sıgaranın erkekte olduğu gıbı kadında da etkılı olduğunu gosterdı Sigara ne kadar az ıçılırse ıçılsın vucutta tahrıbata neden oluyor Gunde beş sıgaradan az ıçen kadınların hıç ıçmeyenlere gore kalp hastalıklarına yakalanma oranı % 65'ı buluyor Araştırmanın bazı sonuçları şunlar Kalıtımbilimci Prof. Bekir Sıtkı Şaylı ile gen mühendisliği üzerineı Amaç, sağlıklı kuşaklar y Üstün insan veya korkunç yaratıklar yaratmak, tıbbın sorunu değil. Tıp, gen transferi yoluyla bazı kalıtsal ve tedavisi zor veya imkânsız hastalıkları ortadan kaldırmanın peşinde. Röportaj: S. Nazik Yakuphanoğullarından Genetiğln çok kaba blr tanımını ve doğanın dengesinin korunması, evrimgelişme açısından rolunu anlatır mısınız? Varlıkların oluşumu ıçın bır yerde bır genın olması ve orada da o genın aktıve olacağı, faalıyet bulacağı ve sonunda bır yapıyla bır görev oluşturabıleceği bır çevre olması gereklıdır O halde, kabaca, herhangı bır canlının ıkı ayrı dunyadan oluştuğunu söylemek mumkun Gen yanı kaîıtım dedığımız şey ve çevre yanı ortam Gerçekçı bır yaklaşımla, gen ıle çevresı arasında çoğunlukla bıtmeyen, karşılıklı dıyebıleceğı mız etkılerın bulunduğu soylenebılır Çoğunlukla bıtmeyen demek doğru, çunku, etkıleşım daıma genın zarar gormesı ıle bıtmektedır Kısacası, genın çevre uzerındekı etkılerınden çok, çevrenın gen uzerındekı etkılennı duşunmek daha doğru, daha gerçekçı Genetık bılımı ya da genetığı, varlığın kuruluşuyapılışı ve bu kuruluştan yapı lıştan beklenen yapı ve görevlerın tamamlanması bıçımınde tanımlayabılırız Gençevre ılışkısınden zarar gorenın daıma gen olması, yanı olum, kalıtımı (genetığı) doğuran zorunluluktur Organızmalar yok olmadan once, kendılerını oluşturan karakterlerı ılerıkı kuşaklarına ıletebıldıklerı ölçude canlılık fonksıyonlarını yerıne getırmış, bunu yerıne getıremeyenler ıse genetık olarak ölu sayılırlar Daha ozelleştlrilmış bır tanımlama ıçın, butun canlılarda, bu arada ınsanda, belırlı yapılardan beklenen belırlı görevlerden sorumlu, gen adını verdığımız, kendıne özgu yapı gosteren molekuller bulunduğunu, bu molekullerın genel ısmının de DNA (deoksırıbonukleık asıt) olduğunu söyleyebılırız DNA, bıtmeyen kopmayan bırzıncırdır Bu zıncır, kuşaktan kuşağa ıntıkal ettırılmekle, orneğın ınsan ıçın, ılk ınsandan bu yana surup gıtmektedır ve daha ne kadar surup gıdecek bılemıyoruz DNA'nın gen adını verdığımız parçaları, çevrenın etkısı altında değışebılır ve genellıkle, hastalıksakatlık gıbı normal sayılmayan durumları ortaya çıkarırlar Bızzat gende meydana gelen bu değışımler, sonrakı kuşakları da tutmakta, sonrakı kuşaklarda da gorulmektedır Bununla bırhkte, genlerın yalnız kotu yönde değıl, lyı yonde de değışmelerı gerekır Ancak, ınsanoğlunun tuhaf davranışlarmdan bırı olarak, bu gıbı lyılıklerın uzerınde durmadığını, daha doğrusu, hastalıksakathklara oranla daha az bılgı bırıktırdığını söyleyebılırız Yanı, lyı yöndekı değışmelerın gen değışmelerıne bağlı ve bu değışmelerden sonra olup olmadıkları hakkında kesın bılgılerımız yok Gen mühendisliği nedir, gen muhendlsllğlnin sağlıklı kuşakların yetişmesi açısından kullanım. var mı, hangl alanlarda'r Gen mühendlsliğinde, dunyada ujaşılan nokta nedir? Demın de belırttığım gıbı, genlerın şu ya da bu yönde değışmelerıne bağlı olarak, bazen, yapı ve fonksıyon bozuklukları ortaya çıkar Bunlar, kışının dollendığı andan başlayarak gelıştıklerınden, meydana getırdıklerı duzensızlıklerın tedavisi guç, çoğu kez olanaksızdır Yanı kışıler, bu duzensızlıklerı ıle doğarlar ve duzensızlıklerını olunceye kadar surdurırler Bu tablo çoğu kez dramatıktır, kişınin fızıkı, ruhı ve mental yapısı bakımından buyuk duzensızlıkler yaratır Ayrıca, yakın ve uzak çevresı açısından da bırtakım sorunlar doğurur Bu sorunlara medıkal yaklaşım çok sınırlıdır O zaman bu duzensızlığe yol açan genı ortadan kaldırmak akla gelmektedır Bunun ılk yöntemı, böyle duzensızlıklerı olan kışılerın evlenmemelerı ya da çocuk yapmamaları Ancak bu, uygulamada beşarılamadı ve başarılamaz da Ayrıca, bu tur duzensızlıkler kışının fenotıpınde görulmese bılegenotıpınde bulunabılır ve uygun bırleşmelerde fenotıpe yansıyabılır O zaman akla gelen yol, duzensızlığı yaratan genı değıştırmektır Işte gen muhendıslığının felsefesı doğduğu duşunce de bu Bunun başarısı ıçın, gendekı gerçek duzensızlığın yerının tyı belırlenmesı, doğru ortaya konması zorunludur Insanoğlu, bunu ancak 1970'lerde anlayabıldı Çunku, genetık maddenın (DNA'nın) tanımlanması 1953'te yapıldı ve yaptığı ayrıntılı görevler 1960'larda, 1970'lerde keşfedıldı Gen molekulu ıçındekı gerçek duzensızlığın yerı ıse, 1970'lerde saptanabıldı Duzensızlığe yol açan genın normale döndurulmesı umudu, ancak bundan sonra beslenebılmıştır Yanı sorun ve durum şudur Bır ırı molekul yanı gen var bır kısmı değışıklığe uğramış, bız bu değışmış molekulu alıp yerıne normal bır molekul koymak ıstıyoruz Bunu nasıl yapabılırız? Soylemesı kolay, yapması zor ışlerden bırı Hele ınsan gıbı karışık bır canlıda, son derece guç ış Gen mühendisliği kavramı, çeşıtlı spekulasyonlara yol açmış bır kavram, ınsan ıdealındekı en lyı ustun canlı ıle, en korkunç canlıların yaratılmasına yarayabıleceğı gıbı Oysa tıpta bunların yerı yoktur Tıpta amaç, bazı kalıtsal ve tedavisi zor ya da imkânsız hastalıklarla ılgılı genlerın değıştırılmesı yoluyla, normal bır genı hastalıklının yerıne sokarak daha sağlıklı kuşaklar yaratmaktır Gen muhendıslığınde uygulanan çok yöntem var Bugunun etkılı yontemlerınden bırınedeğınelım, Bakterı dedığımız tek hucrelı mını canlılarla yapılan çalışmalara Bunların da DNA'ları var Bunun dışında plazmıd dedığımız genetık davranışlar bakımından otonomı gosteren submıkroskobık oluşumları Prof. Dr. Beklr Sıtkı Ankara Üniversttasl Tıp Fakultestndo genetik mühendlsllğl uzerine çahsrnalannı surdüruyor var Bunları, bazan, bakten kromozomu ıçıne sokmak ve bakterının genetık yapısını değıştırmek olanakh Gen muhendıslığınde bugun ıçın varılan nokta da bu Eklenen genle bu plazmıdı canlının genetık yapısına sokmayı başarınca, bu gen de, her gen gıbı, kendınden beklenenı gerçekleştırıyor, zararlı gen yerıne görev yapıyor Bunun henuz hastalıkları • sakatlıkları ortadan kaldıran bır uygulaması olduğunu sanmıyorum Ama, ınsan organızmasına ozgu hormon ve proteınlerden bazılarının yaptırılması bıçımındekı orneklerı var Orneğın, şeker hastalarının kullanacağı ınsulını, ınsana ozgu bu hormonu, bakterıye urettırebılıyoruz Bu tıpık bır örnek ve model, dığer hormon ve proteın duzensızlıklerıne de uygulanmasına çalışılıyor Yurdumuza gelınce Neyazıkkı.gen muhendıslığıne ılışkın bır çalışma yok Başlangıç nıtelığındekı çalışmaların yapıldığından bıle kuşkuluyum Bu, bız genetıkçıler ıçın elbette uzucu bır durumAnadolu'nun genetik yapısına ilişkln Incelemelerlnlzden ve ulaştığınız sonuçlardan da soz eder misiniz? Anadolu toplumu, yuzyıllardır, dört bır yandan değışık populasyonlarla ılışkıde bulunmuş, bu yuzden de karışmış bır toplum Fakat bakıyorsunuz, yer yer, ızolasyonlar, sosyal ayrılmalar, tecrıt olmuşluklar var Bu, kan yakını yanı akraba evlılıklerı ıle gerçekleşmış, surdurulmuş Zaten halen, akraba evlılıklerının en çok goruldugu ulkelerden bırı Turkıye Doğu, Guneydoğu ve Doğu Karadenız bolgelerımızde akraba evlılığı oranları % 3040'lara varıyor Batıya doğru oran duşuyor, ama Anadolu'nun ortalaması °/o 1520'dır Karşılaştırmak ıçın verelım, bu oran, örneğın Ingıltere'de % 0,5'ın altındadır 1950'lerde başlayan goçle ortaya çıkan gelışmeler de ılgınç Göçun şehırlerımızdekı somut kanıtları Erzurum, Erzıncan, Horasan vb mahallelerde, orıjınal yerlerdekı akraba evlılıklerı oranlarına erışılmış durumda Bu gelışme, Anadolu toplumundakı akraba evlılığı oranını yukseltıcı etkı yapıyor Ikızler, bır başka çalışma konusu Beyaz ırkta ıkızleme oranı % 1,52'dır Doğumdakı oran, Turkıye'de de bu Yanı ıkızleme açısından farklılık göstermıyoruz Yetışkın populasyonda ise, ıkızlerımız azdır Neden, genetik değıl, bakım Ölumcul kalp hastalıklarının % 46'sı, olumle sonuçlanmayan kalp krızlerının % 54'u sıgaradan kaynaklanıyor (kadında) Gunde yırmıbeş sıgaradan fazla ıçen kadınlarda, kalp hastalıkları nedenıyle olumlerın % 81'ı sıgaradan kaynaklanıyor Kadınlar sigara ıçmeyı bırakınca, kalp krızı tehlıkesı normale dönuyor Araştırma 119 404 Amerıkalı hemşıre ıncelenerek gerçekleştırıldı Araştırmanın başladığı 1976 yılında kadınların yaşları 3055 arasında değışıyordu ve % 30'u sigara kullanıyordu Bunu ızleyen altı yıl suresmde, 65 kadın kalp hastalıkları nedemyle olurken, 242'sı kalp krızı geçırdı (M.A.) Kayısı 'donduruldu' O (CumhuriyvtMalatya) nemlı dışsatım urunlennden ve Turkıye genelınde kurutulmuş meyve ıhracatında en buyuk paya sahıp kuru kayısı taze olarak 3 ay saklanabılecek ve bu yolla ıhracatı gerçekleştırılebılecek TUBITAK, tarafından bır suredır yapılan çalışmalar kolaylıkla uygulanabılrne aşamasına geldı TUBITAK uzmanlarından Doç Dr Mehmet Pala başkanlığmda Gebze Araştırma Enstıtusu'nde yapılan çalışmalar sonucu, taze kayısının bozulmadan ve tad kaybına uğramadan dondurulmak suretıyle 3 ay saklanabıldığı oğrenıldı TUBITAK tarafından uygulanan yöntemın uretıcı veya tuccarlar tarafından da kolaylıkla uygulanabılır hale getırılmosıyle taze kaysı dışsatımından daha cok dovız gırdiGi sağlanacağı bıldırıldı