Katalog

Cumhuriyet CUMARTESİ PARASIZ EKİ S AYI : 4 6 1 6O C A K 1 9 8 8 Sıtma aşısı Içln umutlar Sarkıtlar yaşıyor mu? Amaç sağlıklı kuşaklar yaratmak Entüisyon nedir? Yeşll pollUka evrenselleşme aşamasında Bitkileri kim besleyecek? Zarif blr hayvan: Kızböceğl AIDS C Cinsel hayata yenl düzen Yankı Yazgan ağımızın hastalığı AIDS gerek araştırma laboratuvarının, gerek, klinis^ yen hekimleri ilk gündem maddelerinden biri olmayı sürdürüyor. Nasıl sürdürmeSln? Hele New York'ta iseniz... Mayıs 87 rakamlarına gore New York'taki HIV (AIOS etkeni) ile enfekte, yani kanında AIDS delili bulunan kişi sayısı 500.000 clvarında tahmin edlliyor. Tüm ülke çapında blkJirilmiş olan kesin AIDS'Iİ saytsı 40.000 Iken bunun 10 bin 332'si New York'ta. Türklye için kesin ve güvenilir rakamlardan çok Murtl, Sonny Preston gibi örneklem yöntemiyle belirlenmlş Türkiye gerçekleri var. Bebek ölümlerinin binde 100'ün attına Inmedlğl, AIDS'ten çok daha kolay bulaşan ölümcül sonuçlara yol açabilen viral hepatitin "vakayı adlye ' sayıldığı bir ülkede, AIDS'in tartışılmasını luks bulanları anlayışla karşılamak mümkün. AIDS'in en bulanık görüntülerinden blrl cinsel lllşklyle bulaşabllen yüzü. Spekulasyona, son derece öznel görüşlerin desteklenmesine yonelik blr yüz. Virüa II* enfekte Mr klşlyl* clnMl lllşklcto bulunmanın g«tlrdlgi rtok nadlr? Bu soruya net bir cevap bulunamıyor. Ancak HlV'nln öyle kolaycacık bulaşmadığı kesin. Sadık cinsel eşlerın enfekte olmaksızın kalması bu yönde bir kanıt olarak görülüyor. Erkek esclnaelter arasında yapılan blr calışmaya göre, HIV ile enfekte olmak ile • Cinsel eş sayısı • Paslf anal ilişklde bulunma arasında bir doğru orantılı ilişki var. Escinsel olmayan kişiler içinse benzer bir doflru orantılı ilişki enfeksiyonla, cinsel eş sayısı arasında kuruluyor. Aynı grup için yapılmış bir diğer çalışmada Ise bellrii cinsel pratlkler ile enfeksiyon arasındaki bağlantı arastınlmış. Sonuca vardırıcı bukjular henüz elde edilmemekle birlikte, oral M k s ile seropozitifllk (HIV ile karşılaşmış olanların serumlarında antikor bulunması) arasında bir ilişki olduğu kanısı uyanıyor. AIDS'Iİ bir kişiyle cinsel ilişklde bulunulduğunda, virüsün diğer eşe bulaşmasının cinsel pratikler yanı sıra, biyolojik bazı bellrieyicllerie de llişkisi var. VOcudun genel bağışıklığının o andaki zayıflığı, virüsün alt turlere göre deglşen enfekte edlcl gücü, vOcut ortamlannın etverişlillgi glbi... Yine ABD'de yapılmış araştırmalar, erfcekten kadına geçlşln sperm sıvısında bulunan HlV'nin vajene girişiyle gerçekleştiğlnl ortaya koyuyor. HIV, vajinal salgıda rnevcut, ancak bu yolla kadından *rk*g« geçiş henüz ispatlanmış değil. AID6'e karşı en güvenilir korunma yonteml olarak önerilen ve hayatlarının en parlak döneminı yaşayan prezervatlfler bu konumlarını kaybetme tehllkeslyte karşı karşıyalar. Her 50 prezervatlften en az bir tanesinin "kaçak" yaptığı, laboratuvar deneyierinde virüsün geçmeslnl önleyen latex prezervatlflertn clnsel İlişki anında, virüsün geçmeslnl önleyemediği önesurulüyor. Tüpte enginar yer misiniz? Italya'nın Trevlso kentl yakınlarındakl özel blr kuruluş, en lyl kalltede seçtlği blr ana bltklden aldığı parçalarla tüp Içinde enginar ürettl. ir italyan sebzecilik şirketi ana bir bitkinin liflerin! tüplerde geliştirerek klonlama yöntemiyle geçen yıldan beri birbirinin aynı enginarlar üretiyor. Bu araştırmanın, ilerki yıllarda daha verimli sonuçlar verdiği takdirde, tarımda devrim yapacak bir yenilik olduğu belirtiliyor. Bu yöntemi uygulamak için, örnek seçilen bir ana enginarın embriyon dokusundan uzunluğu bir milimetreden az parçalar kesiliyor. Elde edilen bitkisel hücreler su, mineral tuzlar, vitaminler, karbonhidratlar ve hormonlar katılarak özel bir sıvı ile birlikte tüpe konularak gelişmeye btrakılıyor. Filizlenme başlar başlamaz tüpün içindekiler, gelişimin sürdürülebileceği daha geniş kaplara aktanlıyor. Bu aşamada çok az toprak kullanılıyor ve bitkiler bir araştırma laboratuvarını andıran geniş ve aseptik (mikropsuz) bir ortamda gelişmeye terk ediliyor. Bilgisayarla yönetilen laboratuvar türünde bu serada ısı ve basınç sabit tutuluyor. La Resteja adındaki bu seranın 300 bin tomurcuğa yetecek düzeyde olduğu^bildirildi. Seranın biyoloğu ve yöneticısi Teresa Cosmi, yeni tarım yöntemi hakkında şu bilgileri veriyor: "Bitki üretiminde klonlama tekniği uygulayarak ürünü, geleneksel tarımda rastlanabilecek çeşıtlı zararlardan koruyabiliyoruz. Seçilen ana bitki üstün kaliteyse, tek bir embriyon dokusundan ilkinin tıpatıp benzeri binlerce enginar elde edilir. Ancak bu arada hiç sorunlarımız olmadığını söyleyemem. Treviso'daki laboratuvarda enginar klonlama yöntemi geçen yıl başlatılmış Amerikan seks terapistlerinin en önde gelenlerinden Dr. Helen Singer Kaplan, bu yıl içerislnde çıkan "Kadınlar ve AIDS Hakkındaki Asıl Hakikat" adlı kitabında yeni cinsel duzenleme önerilerinl sıralıyor. Kitabın "ana fikri", "Kafanızı kullanır ve oyunu kurallarına gore oynarsanız, bir erkekle harika, seksi ve romantik blr ilişki kurabilir, aynı zamanda kendinizi AIDS'ten uzak tutablllrsiniz." Riski sıfıra indlrmek için Dr. Kaplan'ın önerdlğl en onemli yöntem (cinsel perhiz haricinde), hak ettiği önem verilmeyen •erumda AID8 antlkoru teatl. "Islak seks" öncesinde mutlaka ve mutlaka geçilmesi gereken bir sınav. lalak seks ile vucut sıvılarının aktarımını içeren her türlü cinsel eylem kastediliyor. örneğin meme oçlarının, tüküruk veya sperm sıvısı ile temas etmesi bile bu kavram kapsamına giriyor. Kaplan'a gore meme ucunu örten deri, ağız ve va|enl kaplayan dokuya çok benzedlği için HlV'nin girmesine elverişli blr ortam olusturuyor. "Islak seks" öncesinde bir kez yapılan serum antikor testini yeterii bulmayan Dr. Kaplan, test negatif sonuç verse bile "ıslak seks" için bir altı ay beklenmesinl uygun görüyor. Bu arada dönemi nasıl degertendireceflini bllemeyen kışilere de erotlk fllmler, fantaziler, masa|lar, karşılıklı masturbasyon ve giyinik vucutlann birblrlne surtunmesi gibi "daha masum" yöntemleri öneriyor. Ancak Dr. Kaplan'a göre, tehlikeler bu şekilde de atlatılamıyor. Erkeklerin bu masum yöntemlerden aşırı derecede uyarılması ve cinsel birleşme talebinde bulunması beklenir. Prezervatifini takıp da gelmesinı ıstemek kadının en dogal hakkı olacaktır. Yok eğer erkek ayak direrse, serum antikor testlenne bir kez Bilgisayarlı seralar B ve 72 asıl enginardan 108 bin yeni bitki elde edilmiş. Böylece her sürğ^endoku bir yıl Içinde 1.500 enginar ürelmiş oluyor. 1988 ilkbaharında ise 300 bin adet yeni bitki bekleniyor. Bayan Cosmi'ye göre teknik güçlükler henüz aşılmış değil ve üretim şimdikinin 3 veya 4 katına ulaştığı gün bu yöntemin başarılı olduğu söylenebilecek. Tohumlamaya alternatıf olarak, bitkilerde klonlama yönteminin kullanılması pek yeni bir teknik sayılmıyor. 194O'lı yıliarın başında, ilk kez Amerikalılar bu tekniği laboraiuvarda geliştirdiler Ancak buyeniliğin Avrupa'yagelmesı 1960ları buldu. Italya'da ilk kez Bologna Üniversitesi'nın botanık laboratuvarlarında ele alınan bu yöntem, sonraları Ferrara ve Cesena'daki bazı firmalar tarafından uygulandı. Avrupa'da, Delbard adlı bir Fransız ile Tvvykford adında bir İngiliz'in gül ve di ğer süs bitkileri geliştirmek için bu tekniği daha önce de kullandıkları biliniyor. Ancak bu olayda elde edilen ürünün piyasada yüksek fiyata satılabilme imkânı, klonlama tekniği kullanan firmaya yüksek ğelır getirebıliyor. Öte yandan birçok firma yeterınce ürün alamadığından ya da yüksek finansmanı karşılayamadığından, deneme süresınden sonra klonlama tekniğini terk etmiş bulunuyor. İtalya'daki La Resteja laboratuvarserasının başarısı ise, acentanın sahibi Giampaolo Polesel'ın parlak bir buluşuna dayanıyor: Tüpte filizlenmiş her bir bitki, ikınci aşama olarak, içinde 40 ila 792 adet petek delıği bulunan polıstıroldan yapılmış başka bir kaba aktanlıyor. Ekimin tamamen bilgisayarla yönetilen bir ortam içinde sürdürülmesi, öte yandan tohum filizinın içinde yetiştiği çeşitli hormonlardan oluşan sıvı ortam, tekniğin başarıya ulaşmasını sağlıyor. Ancak Pole.sel, kullandığı hormonların adlarını ve oranlarını meslek sırrı olarak açıklamaktan kaçınıyor. Sağda, engtnann embriyon dokusu tüpte Ozol blr sıvı içinde ilk fllizlni vermlş hallyle görulüyor. Solda, filizlenme ışleminln başlangıcında, üretimi surdurecek ana bitki uzmanlarce parçalarn aynltyor. daha göz atmak (arzdır Dr. Kaplan, kltabıyla belki "kadınların AIDS'ten korunma mücadelesl"ne önemli blr katkıda bulunuyor. Ancak cinsel hayatın bu yeniden düzenlenişi, yeni yasaklar, kısıtlamalar insanları nasıl etkilıyor? Herhalde seks terapisi alanında söz sahibi bir psikiyatrist olarak bu konuda 510 yıl içinde bir kitap yazması gerekecek. 6O'lı yıliarın cinsel özgurluk dalgasının klmbilir kaçıncı seneyi devrtyesindeyiz? Bazen insanın bu AIDS salgınının cinsel sadakatsizlikten şikayetçi veya seksten nefret eden eşler, sevgıliler tarafından çıkarıldığı sözlerine inanası geliyor. • Ama pek çok araştırıcının "keşke öyle olsa" dediğini duyar gibi oluyorum. Türki • •'de pek dolayiı yaşanan bu salgın, o kadır da ideolojik degil, anlayacağınız. D