Katalog

ZOOLOJİ Kelebekler: Dramatik yaşam Saatlerce disl kelebeği kovalayan erkek kelebek çlftleşmeden sonra hemen, dlşisi de yumurtalarını bıraktıktan sonra ölür. Derleyen: Fatih Aksoy Kelebekler çevrelerındekı dunyayı, görerek değil koklayarak ve tadarak algılıyorlar. Erkek kelebek kendı cmsınden bır ke'obeğı kovalarken, ona kokusunu alacak kadar yaklaştığında yanlışlığı anlar, çunku dışı kelebekle erkek kelebeği ancak kokuları yoluyla bırbırınden ayırabılır Bırkaç yanlışlıktan sonra, bır dışı kelebekle bır erkek kelebek buluştuğunda toraks uçlarını bırbırlerine birleştırerek ve uç uca gelurek çıftleşırler Bu çıftleşme pozısyonu, kelebeklerın dunya uzerınde yaşadığı 150 mılyon yıldan bu yana muhtemelen fazla değışmeden surdurulmektedır Gunduz tavuskuşu kelebeği, en çok tanınan kelebeklerdendır Kanatlarındaki buyuk gözlerle kolayca tanınabillrler Ancak kelebeöın, hayal gucu ve ıncelıkten yoksun oldugu da sanılmamalıdır Taklıt dışı kelebeklerle yapılan deneyler dışı kelebeğın buyukluğunun, erkek tarafından çekıcı bulunup bulunmamasında çok önem taşıdığını gösterıyor Taklıt dışı buyutuldukçe erkeğın heyecanı arlıyor, normal boyutların dört katına çıkıldığında erkek kelebek neredeyse ölecek kadar kendınden geçmektedır Deneyler ayrıca uçuş hızının da uyarıcı bır etkısı old'jğunu gosterdı Hız artıkça alınan zevk artmakta ta, tırtıl ya da pupa olarak geçirlrler Kış uykusundan çıktıktan sonra kanatlarını guneş ışınlarının bombardımanına bırakırlar Kan damarları, sınırler ve solunum organlanna bağlı hava geçıtlerının yer aldığı kanatlar, bunlara ek olarak bır guneş kolektöru ışlevı de gorur 300 mılyon yıllık bır geçmışe sahip kanatlar benzersız desenlere sahıptır Karbon devrıne aıt foslller, ılk dönemlerdekı uç çıft ka natların daha sonra kaybolduğunu gösterir Bugunku model. arkasındakı başka bır kanat setıne tutturulmuş ve kas gucuyle kontrol edılen bır çıft kanat bıçmındedır Kelebek uçarken kanatlarını bırbırıne bııieştınr, bu hareket, kayma alanını arttırır ancak bedenın uzerıne fazladan bır çıft uçuş kasının ağırlığını ekler Bır kelebeğın yaşamı boyunca ne yapacağı çevresınden nasıl sınyaller alacağına bağlı Kelebek kendısı dışındakı dunyayla ıletışımı, ısteme, hoşlanma ve hoşlanmama uzerıne kurar Ancak başta cınsellıkıe ılgılı konular olmak uzere bazan yanlış binyaller alabılır Örneğın erkek lımon kelebeği bır ağaca bağlanmış san plastık bır şerıde kur yapmak ıçın saatlerce çabalayabılır Aldığı optık sınyallere göre tepkı veren kelebeğın kımyasal sıstemı bu çelışkılı durumun hıçbır şekılde ustesınden gelemez Erken ılkbahar bıtkılerının yenıden uremesıne yaptıkları katkıya karşılık bu bıtkıler de kelebeklere yuksek enerjılı, tatlı yıyecekler sunarlar Kelebeğın nektara duyarlı organları ayaklarındadır Gunduz tavuskuşu kelebeğının tat alma organları tatlıya karşı, ınsan dılınden 300 kat daha duyarlıdır Kelebek, bıtkının noktarm' çıkarmak ıçın kullandığı hortumunu çıçeklerln ıçıne sokar Hortumun ucunda, yıyecek bulunduğunda beyne sınyal gonderen başka tat alma or ganları da vardır Kelebeğın antenlerınde kımyasal alıcılar bulunur Parlak guneş ışınları altındakı çayırlarda göz kamaştırıcı ve kayıtsız gıbı görunen uçuşlarında, antenler havan n neminı ve ısısını olçer ve çeşıtlı kokuları analız eder Çoğumuz ıçın bu olağanustu guzel görunuşlu böcekler yalnızca yazın, kısa önurlu sımgelerıdır, parlak dış görunuşunun altına baMığınızda ıse gorecegınız şey bır yuksek teknolop harıkasıdır I ' S ıradan bır kelebek ıçın, hayatın pek de dıkensız bır gul bahçesı olduğu soylenemez Zaman zaman on lar da lyıden lyıye sınırlı görünebllırler Örneğıncınsellığıelealalım llkbaharda çıftleşme arzuları uyandığında, ıkı erkek kelebek bırbırlerını dışı sanarak saatlerce kovalayabılırler Hatalarını ıse genellıkle ancak bırkaç saat sonra anlayabılırler r Yaşam ve dram Çıftleşmeden sonra her şey bıter Erkek ölur Dışı yumurtalarını bırakmak ıçın uçup gıder, yumurtalarını bır yaprağın alt kısmına yapıştırır Kısa bır sure dınlenır, btr şeyler yer, ılkbahar guneşı altında guneşlenır, bıraz daha yumurta bırakır ve sonra da olur Bazı kelebek turlerı kışı yetışkın boceklor olarak geçınrken çok buyuk bır kısmı yumur Kelebeğın petekgözu dıye adlandırılan bıleşık gözu, her bırı ınsan ağtabakasında da bulunan çomak gözelere karşılık gelen yaklaşık 500 çomak gozeden oluşur Bu tur gözelerın kelebek ve ınsan gözolerındekı oranları dıkkate alınırsa, ınsanın görme gucunun kelebeklennden bınlerce kat daha fazla olduğunu rahatlıkla söyleyebılırız Comma genellıkle orman patıkalan ve vadı lerde görulur, alçak yerlere ve bazan de doğrudan yere konar Kış uykusuna kelebek olarak yatar ve llkbaharda ılk çıkanlardan blrı olur Ikincı kuşak temmuzda doğar Kuçuk kaplumbağa kabuğu kelebeği, turunün ılk ortaya çıkanlarından bırıdır Ilkbahar başlann da yavru olan bu kelebekler yaz ortasında ana baba olu/iar Bu yeşll ke/ebek, callophrys rubı, özellikle kanatlannın a.tındeıkı rumrut yeşumı gösterdiğlnde llkbaharda bır mucevher gıbı görunur