Katalog

H AVA U LAŞIMI Bİ L İ M KÜLTÜR Japonya da "riiya uçağın" peşinde!.. Japonlar sesten 12 kez daha hızlı (Mach 12) uçacak ve Paslfik'l 1 saatten daha az sürede katedecek hipersonlk uçağın taslağını tanıttılar. Çözemediğiniz sorunu bir süre unutun! Üniversitelerimizde öğrencileri, Batı ülkelerinde okutulan buluşçuluk yöntemlerfyle eğitmeli ve bilime katkıda bulunmalıyız. VehbiBelgil u yazımıza kadarki ilkeleri şöyle özetleyebiliriz: 1) Ne yapmak ıstedığınızı, kesın olarak, açık seçık tanımlayınız, 2) Mümkün olan bütün çözüm şekillerını düşününüz Üçüncü kuralı şımdı ekleyelım: "Çözemediğiniz sorunu bir süre için unutun." Hepimizin başından her gün geçer: Unuttuğunuz bir kelime aklınıza gelmemekte ınat eder. Ne kadar kendinizi zorlasanız bulamazsınız kelimeyi. O konuda kafanız bir süre için kör düğüm olmuştur. Çaresi, kelimeyi bulmayı bir an için bırakmaktır. Fakat, zihniniz işin peşini bırakmaz. Sonra hiç beklemediğiniz bir anda, kelime birden aklınıza, doğmaca şeklinde geliverir. Çözüm bulmada da aynı olayla karşılaşırız. Çözümünü bulamadığınız sorunu bir süre için unutursanız, çözüm, çok kez bir süre sonra açık seçik aklınıza gelir. Klasik örnek tren frenlerıdir: Amerikalı buluşçu George Vvestinghouse, lokomotıfin çektiği 3040 vagonun hepsini birden bir anda durduracak bir yöntem arıyor, fakat bulamıyordu. Sadece lokomotifi durdurmak çok tehlikeli idi. O zaman vagonlar birbiri üzerine yığılır ve ağırlıkları ile lokomotifi yola devama zorlarlardı. Bilgin, borularla gönderilen basınçlı havanın kilometrelerce uzaktaki otomatik çekiçlerle taş kırdığını biliyor, fakat aynı yöntemin trenlerde uygulanabileceğini bir türlü aklına getiremiyordu. Sorunun bir süre askıya alınması sırasında, buluş, bilinç altından ortaya çıktı. Basınçlı hava hem lokomotifi hem vagon tekerleklerini aynı anda durduruyordu. Çözüm bulmada 4. kural şu: Bulduğunuz birden çok çözümün her birlni ayrı ayrı değerlendirdikten sonra Içlerlnden en uygun olanını seçip.üzerinde çalışın. Buluşçu yetiştirme yöntemi U zay araştırmalarına başlayan Japonya, uzay gemisiyle sesten hızlı uçakların karışımı olan ve Pasifik Okyanusu'nu bir saatten daha az sürede geçebilen ilk transatmosferik uçağın yapımında ABD'yi yalnız bırakmamakta kararlı gözüküyor. ABD Hava Kuvvetleri ve NASA, ilk olarak Reagan tarafından açıklanan ve X30 diye adlandırılan uçağın yapımı için kararın 1989 yılında alınacağını belirtiyorlar. Japonya'daysa, daha ilk aşamasında olan çalışmaların detayları ortaya çıkmaya başladı Tsubuka Uzay Merkezi Müdürü Hiroshi Uda 77 metre boyunda, kanatları toplam 35 melre uzunluğunda, Mach 12 hızına erişebilen (sesten 12 kere daha hızlı), 10 ton yük taşıyabilen bir uçağın taslağını tanıttı. Uçak, Amerıkalıların projesınde olduğu gibi, oksijenin sıvı hidrojenle tepkimesi sonrasında oluşan aerobi adlı yeni tür bir itici güç kullanacak. Uda, kalkışta iki ayrı tip motordan (turboreaktör ve aerobi), daha sonraysa Mach 12'ye ulaşabilen ikinci bir aerobi motorundan yararlanılacağını açıkladı. Uçak yapımcıları, 50'li yıllardan beri böyle bir projeyi gerçekleştirmek için uğraşmalarına rağmen bir sonuç alamıyorlardı. Geçen ekim ayında, Mitsubishi firması LACE tipi bir aerobi motorunun projesini tanıttı. Buna göre, atmosferden alınan hava, sıvı hidrojenle su haline getirildikten sonra, havanın içerdiği oksıjen reaksıyona girerek itici gücü oluşturuyor. Ancak çözüm bekleyen bir sorun var. Projeyi tanıtan teknisyenler, uçak Mach 12 hızında giderken, oksijeni sıvı havadan çıkarmanın imkânsız olduğunu, buz kristallerinin bunu engelleyeceğini belirttiler. Japonlar, X30'u 9O'lı yıllarda uçurmaya çalışan Amerikalılara göre daha uzun süreli planlar yapıyorlar. İlk olarak, Himes adlı küçük bir planör yapılması amaçlanıyor. Maketi 1981 yılında yapılan, 13,7 metre boyunda, kanatları toplam 9,25 metre uzunluğunda, boşken ağırlığı 3,1 ton olan ve 500 kg. yük taşıyabilen Himes, ilk yolculuğunu geçen yıl yapan Hll füzesiyle fırlatılacak. Uda'ya göre 1995 yılı, projenin ilk denemelerinin yapılması için en uygun zaman. D B Çözümler bulma yöntemleri Ingilizlerin motor sorununu nasıl çözümledlklerinl sır gibi sakladıklan Hotol uçaklan. Şimdl de Japonlann llgl alanını oluşturuyor. (2) sayılı kuralın "mümkün olduğu kadar çok çözüm bulmak olduğunu söylemiş ve bunun herkes için, her zaman kolay olmadığını eklemiştik." Çözüm bulmayı kolaylaştırıcı soruları şu noktalarda toplayabılıriz: 1) Bir aletl, olduğu şekll İle başka alanlarda da kullanarak buluş yapılablllr: Kamyon lastiğinin can kurtaran simidi, plaj kayığı, sert rüzgârda, geçici olarak, sığınak gıbi kullanılması, gözlüğünüzün camı ile kırda ateş yakmak, sigara yakmak... gibi. Aynı şey, olduğu gibi, fakat başka bir şekil verilerek de başka işlerde kullanılabilir: Üçgen, yuvarlak, oymalı bıçimde küçük masalar tek tek kullanılabildiği gibi yan yana getirilerek de kullanılabilir. Amerikalı zengi buluşçu VVashington Carver (18641943) fıstık yağından 300'e yakın madde üretilebıleceğıni göstererek fıstık satışlarını rekor düzeye yükseltmişti. 2) Mevcut buluşu esklye uygulama İle de buluş yapılablllyor: Diesel, kendi adı ile anılan motor için basınçlı sigara çakmagından esinlenmişti. 3) Klml clslmlerln klml parçalarını güçlendlrerek de nltellği yüksek ürünler yapılablllr: Çorapların en eskiyen ikı yerınden biri uç, öbürü konçtur. Sadece bu kısımları daha sağlam çoraplar yapılarak fiyat yükseltmeden kalitelı mal yapılabilir. 4) "Gereksizi atarak da daha ucuz daha kullanışlı ürün yapılablllr?' İlk otomobillerde biniş basamakları vardı. Gereksizliği görülerek kaldırıldı. 1920'lerde askerlere dolak kullandırılıyordu. Atatürk dönemi subayları meşin askı ve kemer kullanıyordu. Bunların hepsi kalktı. iç lastiksiz arab; lastiklerı de yapıldı. 5) Aynı şey başka maddeden yaparak da ucuzluk, kolaylık, haflfllk sağlanablllr. Öncelerı bakırdan, demirden, tahtadan yapılan şeyler şimdı naylondan, bakalitten, sentetik maddelerden yapılıyor. Yakında plastik arabalara bineceğiz Kâğıttan gıysi de yapılıyor. Sentetik lastik ikinci Dünya Savaşı'nda kauçuğun yerini aldı. 6) Tam tersl yapılarak da yenl ürün elde edlleblllr: Dikiş ığnelerinin ucu önde gözü arkadadır. Ucu da gözü de önde ığne yapılması dıkış makınesı gibi harika bir buluşa yol açtı. 7) ikl buluş blrleştlrllerek de buluş yapılabilir. Benjamin Franklin, gözlük camlarının yarısını uzağı, öbür yarısını yakını gösteren camdan yaparak çift gözlük kullanma derdine son verdi. Telefon alıcı ile verıcısi birbirinden ayrıydı. Sonra bunlar bir tek parçada toplandı Şimdi telefon çalınca aynı anda hem dinliyor hem cevap veriyoruz. 8) Ayrı parçaları blrleştirerek de buluşlar yapılıyor. İlk otomobillerin baştan sona her parçası ayrı yapılıyordu. Sonra her parça ayrı yapıldı ve bunlar bir araya getirildi (montaj). Bir günde binlerce otomobil yapılabilmesi bunun sonucu oldu. ikinci Dünya Savaşı'nda bu yöntem gemilerde uygulandı, tabii üretim birden arttı. Gemilerin kaptan köşkleri, kabinleri gemi üzerınde yapılıyordu. Bu yüzden, ışçıler bazen başaşağı çalışmak zorunda kalıyorlardı. Sonra, gemi ile üst kısımlar ayrı ayrı yapılıp motajla birleştirildi. 9) Yenl bir buluş eakl buiuşları ortadan kaldırıyor: Dolmakalem yazı takımını ve diviti, tükenmez kalem kurutma kâğıdını gereksizleştırdı. Kişısel bilgisayar, kâğıdı da kalemı de cetveli de daha şimdiden ortadan kaldırdı. Biraz karışık biçimde sunulan bu yazı buluşçuluk yöntemlerinin Batıda öteden beri nasıl başarı ile uygulandığını açıkça gösteriyor. Teknik üniversitelerimizde, mühendislik fakültelerimizde söz konusu sınıfların bir an önce açılmasını öneriyorum. Araştırmalarda Tek Güdüm idaresi (EUREKA)'ya biz de girdik. Bu idarenin başka bir adı da yeni buluş üretme idaresidir. Bunda başarı gösterip bilime katkıda bulunmak gibi çok şerefli bir sonuca ulaşmak istiyorsak mühendislerimizi aynı metodlarla yetiştirmeliyiz. Bunu yapmazsak, bilım adamlarımız, teknısyenlerimiz kahve dövücünün hık deyici8inin yaptığı işten öteye bir iş yapamazlar. D Î3