Katalog

G Ö KBİ LİM Son bin yılda, dördüncü kez dünyaya çok yakın bir supernova keşfedildi. Bir yıldızın patlayarak olumu gozlendı •• • •• •• •• • •• zr* ğ Almanya'da bulunan MaxPlanck Enstıtusu'nden rekırdsk fızığı bılgını Dıeter Krankowsk ıle Teksas Unıversıtesı'nden Rıchard Hodges, Darmstadt Uzay Araştırmaları Kontrol Istasyonu'nda Halley ıle ılgılı verılen ıncelıyorlar Halley'in ardından 75 yıl sonra geri dönmek üzere güneş sistemimizin dışında kaybolan Halley kuyruklu yıldızı üzerinde yapılan yoğun araştırmaların ilk sonuçları açıklandı. alloy Kuyrukluyıldız'ı 75 yıl sonra gerı donmek uzere yenıden uzaklaştı Dunyadan gorulebıldıgı altı ay suresınce fotoğraflarını çektıler Fotoğrafların ıncelenmesı devam ederken ılk sonuçlar alınmaya başlandı Halley 1 6 x 8 x 7 5 km olçulerınde bır yerfıstıgına benzıyor (Hacmı) 375 km J , alanı 305 km 2 olan yıldızın gırıntılı cıkıntılı yuzeyı hakkında henuz çok az şey bılınıyor Tepecıklerın yukseklığı bır kac yuz metrenın ıcınde değışırken en fazla % 15 lık bır eğım goruluyor Bu ALLEY MULTKOLOi'R CAMEF manzaranın ıçınde ağızlarının çapı 1 5 km yı bulan, derınlıklerı 100200 m arasında değışen bırçok volkan farkedılıyor Halley buzla bırbırıne lehımlenmış maddelerden olusmusa benzıyor Katrandan daha sıyah olan bu tas yığınları guneş sıstemınde gozlenmış en koyu renklı madde olarak nıtelendırılıyorlar Guneş ışınlarının ancak % 2 4'unu yan sıtan kuyrukluyıldızın cekırdeğının bu nedenle komurden daha koyu olduğu anlaşılıyor Fakat bu sıyah maddenın yapısı hakkında henuz bır bılgı edını lemedı Halley ın cekırdeğı uzerındp dığer bolgelere gore daha sıcak 5 km 'lık alanlar fark edılıyor Ayrıca, guneşe yakın olduğu zamanlarda sıcaklık gunduz 2787° C, gece 70° C oluyor Bu değışıklıklerın buzu toz halıne getırdığı ve kara daha çok benzeyen bır duruma soktuğu dusunuluyor Kuyrukluyıldız hakkında çok şey oğ renılmesıne ragmen, bırçok şey de bılınemıyor Orneğın kendı cevresındekı donuşunun uzunlugu en çok tartışılan konulardan bırı Halley'de bır gunun 53 saat veya 178 saat surduğu ılerı suruluyor Belkı de ıkı ayrı donme eksenı var Tamamlayıcı gozlemlerın 1988 kı şında, Halley gunes sıstemınden uzaklaşıp daha yavaş hareket ederken yapılması planlanıyor Bu gozlemler bırçok soruya yanıt getırebıleceğı gıbı bı zı yenı sorularla da karşı karşıya bırakabılır Bu yuzden fazla umutianmadan, teknolojının daha da gelışece ğı 75 yıl sonrasını beklemek daha doğru olacak gıbı gözukuyor r (Astronomy ve Sclance vle) Gİdİyor Halley ın 25 bın km uzağından çok renklı kamera ıle çekılmış bır fotoğrafı Foioğrafın ortasında Halley'in çekırdek kısmı bulunuyor Bu fotoğraf, 111 x 111 kılometrelik bır alanı kapsamaktadır ılıde olagan araştırmaları sı rasında yenı bır gok cısmının varlıqını ortaya çıkaran gok bılımrılerı gecen ayın sonun f da 1604 te Kppler tarafırrjctn gozlenenden sonra dunyaya en ydkın bupernovayı kesfettıklerını acıkladılar Supeınova ııukleer yakıtını tukettıkten sonra kendı cekım kuvvetı sonucu sıd deth bır bıcımde coken buyuk yıldızld rın olumuyle ortaya cıkan bır olgu Bu sıddetlı cokme surecınde ortaya cıkan buyuk mıktdrlardakı en^rjı son bır kez nukleer bır fuzyona nedeıı olurken bu olayın yol actıgı buyuk patlamd dd kısa bır sure ıcın mılyonlarca yıldız ıceren bır gokadanınkınden (galaksı) ddhd parldk bır ibik uretmektp Uunyadan gozlendıgınde bır super novanın en parlak donemı bırkac qun t>urdukten sonra bırkac haftada hızlı bıı bıcımde sonmeye baslar 1604 te goru len supernova gunumuzde ancak telps kopla ıncelenebılen ışıldayan bır gaz bu lutbusu (nebula) bıcımınde gozlenebıl mektp Toronto Unıversıtesı ne baglı gokbı lımcılerın Şılı dekı Las Campanas goz |pm merkezınde ızleyebıldıklerı bu yenı supernova Sdmdrıyolu na cok yakın bır gukadada gozlenmıs bulunuyor Dunyd ya uzdklıgı yaklasık ellı bın ısık yılı olnn supernovanın patlamasının ellı bın yıl once gercekleştıgı ve patlamadan kay naklanan ısıgın anrak çımdı dunyaya ulastıgı belırtılıyor Guney yarıkurpde gozlenebılen en parlak gok cısmı duru muna gplpn supernovanın gecıcı bır su re ıcın Jupıter gezegenı kadar bır par laklıga sahıp olduğu ancak ku/ey yarı kurede cok kısıtlı bır alanda ızlenebıle cegı bıldırılıyor Gokbılımcıler yıldd ortalama bır ke/ evrunın degısık bolqelerınde ortaya cı kan yenı bır supernovayı ızleyubılıyorldt Ancak cogu rnılyonldrca ısık yılı uzak lıkta olan ve ılk asamalarındakı gelısme lor konusunda yeterlı bılgı edınılemeypn bu supernovalara kar^ılık Sıh den goz lemlenen supernova dunyayd cok ya kın olması ve pdtldma surecını daha ba sından ızleme olanagı tanımıs olmasıyld gokbılımcıler ıcın ozel bır olay Üaha on ce bu tur supernovdlara 1054 1572 ve 1604 yıllarında rastlandıgı goz onunde bulundurulursa bugunun gelısmıs tok nolojisıyle yakından ıncelenecek olan bu yenı kesfın supernovaların yıldız pat lamaları ve evrenın kımyasal yapısını na sıl etkıledıklerıne ılıskın cok degerlı bıl gıler sunacağı acık Gokbılımcılerın supernovalarla ılgılen melerının onemlı bır nedenı yasayan her şeyın temelını olusturan karbon dd S hıl olmak uzere evrende rastlanan ağır elementlerın çoğunun supernovalar tarafından uretıldığı goruşunden kaynaklanıyor Çoğunlukla hıdro|enden oluşan olağan yıldızlar, normal olarak fuzyon yoluyla helyum uretır ve tukenerek olur Ancak Guneş'ten buyuk yıldızlar, fuzyon surecını surdurerek patlamadan once demıre kadarkı ağır elementlerı uretır Nukleer yakıtın tukenmesını ızleyen çokme sonucu ortaya çıkan patlama sıra sında uretılebılecek daha ağır elementler ıse patlama ıle bırlıkte evrene dağıhr Olağan bır araştırma sırasında çekılen gokyuzu fotoğraflarıyla ortaya çıkarılan bu yenı supernovanın keşfı Rısa surede dunyanın çeşıtlı bolgelerındekı araştırmacılara duyurulmuş bulunuyor Boylelıkle olayın ayrıntılı bır bıcımde ıncelenmesı olanağı sağlandığından, ya pılan gozlemlerın onumuzdekı gunlerde gokbılımı açısından onemlı bılqıler sunacağı umulmaktadır (1572 yılında gozlemlenen supernova ıls ılgılı çalışmalarda onemlı bır rol oynayan gokbılımcı Tycho Brahe, bu sayıda "Bir Portre" koşesındesayfa 4tanıtılmaktadır) U Latınce yıldız anlamına gelen nova, bırkac gun gıbı kısa bır surede parlaklığı 100 ıle bır mılyon kat artan yıldızlara verılen ad Daha sonra parlaklıkları gıderek azalan ve kutle yıtıren novaların genelde kararsız yıldızların cokerek not ron yıldızına donuşmesınden kaynaklandığı sanılmakta Bu tur olgu kımı durumlarda çok buyuk toz ve gaz bulutlarının çekımsel bır cokmeye uğramalarından da kaynaklanabılıyor Supernovalar novalara gore parlak ve sonuk donemlerı arasında çok daha yuksek parlaklık farkı sergıleyebılıyorlar Ilk kez Walter Baade ve Frıtz Zvvıcky ta rafından 1933'te adlandırılmalarına karşılık supernovalar gokbılımcılerı ıçın yenı bır olay değıl 1572'de Tycho Brahe ve 1604'te Kepler tarafından gözlenen supernovaların yanısıra 1054 temmuzunda Çınlı gokbılımcıler tarafından 23 gun sureyle gun boyunca, ıkı yıl sureyle de gece çıplak gozle ızlenebılen parlak gokcısmının de bır supernova olduğu sanılmakta Dunyaya çok yakın bu supernovaların yanısıra son yuzyılda yuzlerce supernovada yenı gozlem araçlarıyla gozlenmış bulunuyor U 11 Supernova nedir?